Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Intel Core 2 - Wikipedia

Intel Core 2

Intel Core 2 Duo E6600 "Conroe"
Groter
Intel Core 2 Duo E6600 "Conroe"

Core 2 is een achtste generatie microprocessor van de x86-architectuur die gemaakt gaat worden door Intel. De processor is gebaseerd op een nieuw CPU-ontwerp genoemd de Intel Core Micro-architectuur, die de huidige Netburst-architectuur gaat vervangen. Core 2 zal de vervanger zijn van de Pentium-naam die sinds 1993 gebruikt wordt.

Net als Netburst-gebaseerde processoren, zoals de Pentium 4 en de Pentium D zal Core 2 een volledig vernieuwde infrastructuur gebruiken. De kracht zit hem niet in de kloksnelheid, maar in verbeterde CPU-functies, zoals cachegrootte en het aantal kernen. Intel zegt dat het stroomverbruik enorm laag is vergeleken met de huidige Pentiums.

Intel Core 2-processors zullen gebruikmaken van EM64T, Virtualization Technology, en Execute Disable. Deze nieuwe technologie zal ook het begin zijn van LaGrande Technology, SSE4, Enhanced SpeedStep Technology, en Active Management Technology (iAMT2).

Inhoud

[bewerk] Processorkernen

[bewerk] Conroe

De eerste Core 2 Duo-processor, codenaam Conroe is geintroduceerd op 27 juli 2006 voor desktops, die de oude Pentium 4 en Pentium D ging vervangen. Conroe wordt geproduceerd via het 65 nm-proces. Intel heeft beweerd dat Conroe 40% meer performance biedt en 40% minder stroom nodig heeft ten overstaan van de Pentium D.

De Conroe-processors vallen in de serie E6300 t/m E6700. Core 2 Duo modellen, met de naam E6300 worden geklokt op 1,86 GHz, de E6400 op 2,13 GHz, de E6600 op 2,40 GHz en de E6700 op 2,67 GHz. Alle modellen (uitgezonderd de E6300 en E6400) hebben 4 MB L2-cache. De TDP voor deze familie is 65 Watt en de TDP voor het topmodel, de X6800, is 75 Watt.

De "Conroes" zijn leverbaar op dit moment, vele benchmarks hebben bewezen dat het op dit moment de beste consumentenprocessor is.

Ook is de processor goed overklokbaar, er zijn al snelheden van 5,0 GHz bereikt met de E6600 op stikstofkoeling.

[bewerk] Merom

Merom, Intels eerste mobiele versie van de Core 2-processor, wordt vrijgegeven in augustus 2006 en zal de huidige Intel Core Duo vervangen. Merom zal over de gehele linie dezelfde features bevatten als de Conroe, maar zal meer worden gebaseerd op laag stroomverbruik om de batterij langer mee te laten gaan. Intel heeft beweerd dat de Merom 20% meer performance biedt maar dat het stroomverbruik gelijk blijft aan een Yonah-gebaseerde Core Duo.

De Merom-processors worden verwacht de naam T5X00 en de T7X00 te dragen. Core 2-modellen met de T5500 geklokt op 1,66 GHz, de T5600 op 1,83 GHz, de T7200 op 2,00 GHz, de T7400 op 2,16 GHz en de T7600 geklokt op 2,33 GHz. De T5X00 modellen worden verwacht met 2 MB L2-cache, en de T7X00 modellen met 4 MB L2-cache.

De tweede generatie Meroms met een 800 MHz front side bus en gebruikmakend van de nieuwe Socket P, wordt gelanceerd in het tweede kwartaal van 2007. Deze chips horen bij het platform met codenaam Santa Rosa.

Zie ook: Intel, Dual-Core

[bewerk] Evolutie van Processors

Men kan de Core 2 Duo eigenlijk beschouwen als een nieuwe revolutie van het Pentium Pro concept. De Pentium Pro werd op de markt gezet in 1996, met snelheden van 150MHz. De architectuur van deze processor week compleet af van de toen gangbare processors.

De toen gangbare processors waren 486 en Pentium. Deze waren echte x86 en rekenden met CISC-instructies. Dit zijn ingewikkelde instructies die een programeur in een keer kan aanroepen, in plaats van eerst zelf een algoritme uit te vinden. Als je efficient al deze instructies gebruikte maakte dit programma's kleiner, en eenvoudiger te ontwikkelen, omdat een instructie een heel algoritme kon vervangen. Echter moet de processor dan ook al deze instructies kennen, deze zitten allemaal opgeslagen in het register van de processor.

Onderzoekers kwamen echter erachter dat 90% van de instructies nooit gebruikt werden omdat ze te makkelijk door een algoritme werden vervangen. In die tijd kwam IBM aanzetten met een nieuwe superieure architektuur, RISK genoemd, die in de Apple's PowerPC terecht kwamen. Deze verving 68K-processors van Motorala in de oude Macintoshes. Oude programma's moesten dus geëmuleerd worden, maar dit ging zo snel dat zelfs oude programma's genoten van de nieuwe processors. Zelfs Microsoft heeft toen een versie van Windows NT 4.0 uitgegeven die op deze PPC-processors werkten. (Windows op een Mac was dus toen al een realiteit, echter ook op andere platformen, zoals SPARC van sun.)

AMD de concurent van INTeL had toen samen met IBM een CISC procesor geproduceerd, de K5, die intern alle opdrachten vertaalden naar RISC opdrachten.De K5 was hierdoor sneller dan zijn toenmalige concurent de Pentium, echter was de K5 van AMD wel wat te kort geschoten, waardoor hij beter tegenover een 486 word geplaatst. Als reactie hierop bedacht INTeL ook een processor die intern alle opdrachten vertaald naar RISK codes, om deze dan uit te voeren.

Dit was de Pentium Pro die superieur was aan veel processors van die tijd. Toen de Pentium Pro gesoldeerd werd op een printplaat en werd voorzien van extern cash geheugen op die printplaat werd hij omgedoopt naar Pentium II De opvolger van de pentium. De PII kwam uit met een ijzersterke chipset BX, die het onderste uit de kan haalde van de pentium II. Op dat moment sukkelt AMD met de K6, een processor waarvan we mogen aannemen dat het een compleet nieuw ontwerp was dat was overgekocht van een ander bedrijf.

De K6 was zo slecht in drijvende komma berekeningen, dat hij het moest aflegen tegen een penium. Maar voor andere berekeningen kon hij zich wel meten aan de heel dure Pentium II. De Pentium II was zo ontzettend duur doordat de processor op een prinplaat zat waar ook nog een extra cache geheugen opzat. Door de hoge prijs van de pentium II, en de lage prijs van de K6, werden de K6 toch nog onverwacht populair. Maar ook omdat bij de aanschaf van een Intel Pentium II je een voledig nieuw Slot1-moederbord moest kopen, tewijl de AMD K6 paste in de Socket7, dit was de laatste open architectuur van intel om een processor te laten communiceren met het moederbord.

INTeL heeft als reactie de Celeron uitgebracht, dit was een Pentium II zonder cash, ook wel genoemd Celeron 0k. De Celeron werd niet warm onthaald, door dit seriueze gebrek. Een Celeron op 266MHz moet telkens wachten op gegevens uit het RAM geheugen met een bussnelheid die beperkt was tot 66MHz.

Intel was zich bewust van de tekortkoming en als reactie hierop voegde Intel in zijn Pentium II archtecteur 128K cache on-die (op de kern) toe. En aangezien de Celerorons identiek waren, behalve dat op de printplaat geen extra cashe aanwezig, had deze nieuwe celeron 128K wel cash, en kon het gegevens benaderen op clocksnelheid.

De Celeron (bijgenaamd Celly's) zijn na een tijd toch gewaardeerd. Vooral dan de versie 300A, die op 300MHz liep, en die zeer fel overclockt kon worden, met gemak 400MHz. Toen de pentium II enkele extra instructies kreeg, (zoals SSE2), werd deze tot Pentium !!! uitgeroepen.

AMD zat niet stil en ondertussen bracht AMD de Athlon uit, een superprossesor. De Athlon, ookwel K7 genoemd, Had een zeer grote FPU, waardoor het probleem van de K6 was opgelost, tevens zat de athlon ook op een printplaat met extra veel cache, en was het bussyseem ook aangepast. INTeL en AMD die in een zeer spannende strijd zaten werden zorgden voor veel opwinding in de informatica wereld. Veel nieuwe multimedia-boekjes kwamen uit met hun oordeel over wat zij de beste processor vonden en welke je het best te overclocken. Deze race naar MHz heeft geleid tot een groep computerfreaks, die nu in bredere zin tweakers worden genoemd. De goedkopere K7 was echter de eerste processor die door de 1Ghz bariere ging (1000MHz). Intel gaf als reactie een instabiele P!!! uit die ook op 1GHz werkte. De K7 had ook een goedkoop broertje duron genoemd, die overclock resultaten van zijn neefje, de celeron overtroef met waanzinnige getallen.

Men mag aannemen dat een AMD-processor in die tijd de beste aankoop was, maar wegens slechte naamsbekeheid heeft toen geen enkele grote computerleverancier AMD-systemen verkocht. (Of heeft INTeL gote computer-bouwers dat verboden?) Particuleren konden via computerwinkels wel los een AMD-proccesor kopen. En omdat ook het AMD-moederbord en het gebruikte RAM geheugen goedkoper waren kwamen zij tot een goekoop systeem dat veel beter presteerde dan computers van grote leveranciers. Dat heeft dan weer geleid tot de bloei van lokale computerwinkels, die makelijk konden concureren met warenhuizen, en internationale computerbouwers, die enkel Intel-processors gebruikten. Dankzij de toenmalige grote reclame-campanges van beide bedrijven is er nog meer naamsbekeheid onstaan van beide bedrijven.

Ondanks dat de INTeL-procesors dus minder presteerden werden ze meer verkocht. Om de pentium 3 goekoper te produceren stapte intel af van het printplaat-concept dat het had doorgezet van de pentium II. INTel bracht nieuwe pentium 3 processors op de markt met alle cash on-die. In hart ven de processor betekent ook dat het cash-geheugen van de procesoor op volle snelheid van de rest van de processor werkt, aangezien het sillicium waarin het cash zit de zelfde kwaliteiten heeft als de rest van het circuit. Een celleron was nu niets meer dan een pentium 3 waarvan de bussnelheid (communictie met het RAM-geheugen) begrensd was.

Om de leiderspositie van de snelste thuiscomputer terug in handen te nemen heeft INTeL een contract aangegaan met een bedrijf, RAMBUS genoaamd, om een nieuw systeem te ontwerpen om de communicatie met het RAM-geheugen te versnellen. RAMBUS heeft INTeL een oplossing geboden waarbij de processor van intel op grote snelheid met het ramgeheugen te laten praten. Doordat RDRAM-geheugen op een andere manier moest geproduceerd worden dan het toenmalig populaire SDRAM werd het echter een zeer dure oplossen, die welliswaar de Pentium 3 hielp om een beetje beter te presteren als veel communicatie was vereist tussen de processor en het RAMgeheugen. Het verschil in prestatie werd groter naarmate de processor klok sneller werd.

Als reactie ontwikkelde andere RAM-producten, die geen licentie wilden nemen op het systeem, DDRRAM dat ook zeer snelle transferrate's bood door data tegelijk in 2 richtingen te sturen. Dit RAM-geheugen was makkelijker te produceren en er waren geen grote aanpassingen nodig aan de toenmalige productieprocedé. Door pakketjes van 8bit tegelijk in twee richtingen te sturen aan 100MHz had je dus een effectieve snelheid tussen de processor en het ram geheugen aan 200MHz. Echter omdat RDRAM van RAMBUS op 800MHz communiceerde werd de snelheid van DDRRAM vermenigvuldigd met 8bits. Dit geeft de totale bandbreedte van het geheugen: 1600Gb/seconden en kun je als marketingtruc verkopen als DDRRAM1600 wat sneller lijkt dan RDRAM800, dat laatste is echter toch nog een beetje sneller.

Omdat DDRRAM bijna zo snel maar veel goedkoper was dan RDRAM moest RAMBUS ingrijpen. RAMBUS heef alle DDRRAM-producerende bedrijven aangeklaagd voor het overtreden van patenten. RAMBUS heeft ook gezeten in het onwikkelteam van DDRRAM, dat een open standaard wilden ontwikkelen. Echter is RAMBUS tijdens de ontwikkeling van DDRRAM technologiën van dit type RAM-geheugen gaan patenteren zonder dat andere bedrijven hier iets van afwisten. Voordat DDRRAM voledig was ontwikkeld is RAMBUS uit het team gestapt, met deze patenten op zak. Deze patenten had RAMBUS dus in handen en kon nu licentie gelden aanvragen, waardoor de prijs van DDRRAM-geheugen die tijd zeer fel de hoogte in schoot.

RAMBUS kon profiteren van deze situatie om RDRAM populairder te maken. Omdat RDRAM beter presteerd als de processor een hoge klok had en INTeL sterke marketing wilde gebruiken tegen AMD maakte het een compleet nieuwe processor, de Pentium 4. Dit was een zeer domme processor, de Pentium 4 presteerde veel slechter dan een pentium 3 op de zelfde snelheid. Deze lompe processor kon echter op zeer grote snelheden werken, omdat hij alles in zeer kleine stapjes uitrekent en eigenlijk bijna niks doet.

Het werd al snel duidelijk dat de snelheden van een Pentium 4 slechts een marktetingtruc was. Echter, onwetende mensen waren ervan overtuigd dat de snellere tikkende processor ook sneller was dan de AMD ATHLON. Intel heeft met de Pentium 4 wel zeer veel ontwikkelingen gedaan, die helpen om de processor te laten raden naar de uitkomst van een algoritme, zonder het echt uit te rekenen. Intel heeft ook hyperthreading kunnen implimenteren, dat meerdere processon op één kern tegelijk kan laten draaien. Ook is INTEL weggegaan van RDRAM, en heeft het openlijk bekend gemaakt dat het nooit iets had moeten beginnen met RAMBUS. Echter was de Pentium 4 een heethoofd, en verbruikte hij enorm veel energie, waardoor hij in het begin zeker niet in laptop kon worden geinstaleerd.

AMD zelf introduceerde een ratingssysteem gebaseerd op de pentium 3 om de kracht van zijn processors aan te geven, naar de effectieve kloksnelheid van de processor kon je voortaan gaan zoeken. AMD bouwde ook de geheugencontroller in de processor en voegde een 64bit instructie toe. Deze nieuwe processor de K8 wordt de Athlon XP genoemd, en het kleine broertje ervan is de sempron. Ook heeft AMD ven deze processor een succesvolle serverversie van ontwikkeld, de Opteron.

Voor de laptops is Intel de Penium III blijven door onwikkelen, later omgedoopt naar Pentium M van Mobile om niet de indruk te wekken dat deze trager is dan de Pentium 4, die geen familie is van de Pentium M. De Pentium M is daarentegen wel familie van de Pentium !!! en dus ook van de Pentium II en de Pentium Pro uit 1996.

INTeL liep ondertussen ver achter te feiten aan, zo heeft het in haast en spoed de 64bit instructie van AMD moeten overnemen. En kon het de clocksnelheid van zijn processors niet meer sneller krijgen. Enkele misleidende ontwikkeling heeft intel een graf voor zijn eigen P4 gegraven. INTeL gaf een Petnium 4EE uit. Met deze Extreme edition, ook wel Emergencie Edition, laat intel je zelf uitzoeken hoe snel je de processor kunt laten tikken. Een Pentium D waren 2 aan elkaar geplakte Pentium 4, die beide niet met elkaar communiceerden. Toch heeft intel echte ontwikkelingen gedaan. Zo zijn ze erin geslaagd om het productieprocede te verkleinen naar 0,65mircometer, en zitten ze nu al op 0,45mircometer.

Ook is tijdens het leven van de Pentium 4 veel verandert aan de communicatie in de computer zelf. Waar we aan het begin van het P4 tijdperk nog courant spraken van USB1.1,UDM133, 100Mb LAN, SCSI, AGP8x PCI VGA-uitgang is dit allemaal geveevolueerd, naar USB2.0 (40xSneller), SATA150 en SATA300 10Gb LAN, Serial-SCSI, PCI-E en PCI-X. Ook heeft intel veel geleerd over het koelen en heeft een eigen ontwerp voor waterkoeling gepresenteerd. Ook cooling via heat pipes is enorm populair aan het worden, en zelfs het peltier-element is al gespot.

Door technologie van de Pentium M te combineren met technologie van de Pentium 4 en van de Athlon XP, is INTeL er eindelijk in geslaagd om weer goede processors te maken. Om de kritiek die de Pentium 4 heeft gehad te elimineren, heeft intel ook een nieuwe naam uitgevonden. Hun nieuwe processors heten nu weinig orgineel CORE. De eerste CORE was de CORE SOLO, deze is enkel in laptops gebruikt. Niet veel later is intel erin geslaagd een echte dual core processor te maken, die gaat door het leven als CORE2DUO, Afgekort als C2D. Het cijfer na CORE geeft de generatie aan, het achtervoegesel Solo en Duo geven aan hoeveel kernen er in de behuizing van de processor zitten.

AMD is sinds lang nu weer de underdog voor thuiscomputers. Op servers zweert men echert nog altijd bij de Opteron van AMD boven de Xeon van Intel, door een aantal specieke eigenschappen van de Opteron.

Sinds INTeL de CORE2DUO uit heeft, zijn de prijzen van alle vorige processors eronderuitgehaald. Het lijkt erop dat INTEL AMD aanvalt op 2 fronten, zowel de prijs, als de prestaties. AMD dat laatst ATI heeft overgenomen, heeft echter geen ruimte om producten met verlies te gaan verkopen. Echter zijn de lompe P4 zo goedkoop geworden dat een Athlon XP uit dezelfde prijsklasse slechter presteerd. Dit is echter niet rekening gehouden met het moederbord en het ramgeheugen. Een intel moederbord verkoopt zichzelf nog altijd duurder dan een AMD moederbord. Laatst heeft AMD een update van zijn processor doorgevoerd om overweg te kunnen met het steeds goedkoper wordende DDR2 RAM geheugen, omdat de prijzen vaan DDRRAM aan het stijgen zijn. Deze update werkte AMD echter in het nadeel op kort termijn, omdat AMD geen voordeel haalt uit snellere toegang naar het ramgeheugen, want doordat er directe communicatie is wordt de processor vooral belemerd als het moet wachten op het RAM-geheugen, dat zijn verversings-cyclus doorloopt. Maar met beter RAM geheugen zal dit opgelost worden.

AMD is nu druk bezig met de opvolger van de K8, namelijk de K8L, K9 (ofwel K nine, keenaan) word in america gebruikt voor honden. Gelukkig heeft AMD ook een contract met DELL kunnen binnenslepen, om systemen met hun processor te verkopen. DELL dat de hete adem van HP voelt, en zelfs overtroefd word ziet in dat het eigenlijk AMD nooit zolang had moeten negeren.

Intel heeft echter Apple kunnen overhalen, om hun processors te gebruiken. Apple is vooral een symbolisch teken, niet zozeer voor de extra processors die verkocht zullen worden.

Terwijl de strijdbijl weer boven is gehaald door intel zijn er echter nog andere belangrijke invloeden.

De computer krijgt concurentie van spelcomputers zoals de XBOX de playstation en de Wii. Deze spelcomputers zijn gebaseerd op de PowerPC archtectuur, waar het allemaal mee begon. Spelletjes zijn de voornaamste reden voor thuisgebruikers om een snellere computer aan te schaffen, bureautoepassingen, zaols emailen surfen, en brieven schrijven, vereisen geen snellere computers, zelfs al doe je dat allemaal tegelijk.

Daarom dat zowel intel als AMD nu nieuwe ideëen zoeken in de multimedia-entertainment. Intel heeft met viiv en AMD heeft met Live! een platform ontwikkeld voor dergelijke multimediasystemen, die je aansluit op een tv om van je foto's muziek of film te genieten.

Echter ook met de opkomende windows versie, windows vista zijn beide processorfabrikanten druk in de weer om zich ook volledig in de markt te storten van grafische GPU's.


[bewerk] Externe links

Lijst van Intel-processors

4004 | 4040 | 8008 | 8080 | 8085 | 8086 | 8088 | 80186 | 80188 | 80286 | 80386 | 80486 | i860 | i960 | Pentium | Pentium Pro | Pentium II | Celeron | Pentium III | Pentium 4 | Pentium M | Pentium D | Pentium Extreme Edition | Xeon | Intel Core | Intel Core 2 | Itanium | Itanium 2   (cursief betekent geen lid van de x86-familie)

 
THIS WEB:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2006:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu