Han van Meegeren

Henricus Antonius van Meegeren (Deventer, 10 oktober 1889 – Amsterdam, 30 december 1947) was een Nederlands kunstschilder en kunstvervalser. Hij werd vooral bekend door zijn vervalsingen van werken van Vermeer.

Inhoud

1 Het plan
2 Methode
3 Resultaten
4 Duitse bezetter plunderde kunstschatten
5 Succes
6 Literatuur
7 Externe link

[bewerk] Het plan

Han van Meegeren ontwikkelde een grote vaardigheid in tekenen, schilderen, etsen en aquarelleren, en had grote belangstelling voor de Nederlandse klassieke schilders. Zijn vader was zeer gekant tegen zijn werk als schilder, maar Han van Meegeren beschikte over een onwrikbare passie en liet zich niet afhouden van wat hij als zijn levenswerk zag.

Maar Van Meegeren had een moeilijke weg gekozen. De moderne kunst had hij afgezworen, en het was weinig waarschijnlijk dat hij erkenning zou krijgen door te schilderen in een stijl die eeuwen daarvoor populair was geweest. Hij werd door kunstcritici geridiculiseerd en kon op een gegeven moment zelfs niet meer exposeren. Van Meegeren vond de plaatselijke critici vals en onwetend en hij wilde zijn gelijk bewijzen door hen publiekelijk te vernederen.

Van Meegeren, die zeer bekend was met de schildertechnieken van de Nederlandse meesters, besloot een valse Vermeer te maken. Als de critici het werk zouden prijzen, zou Van Meegeren onthullen dat het werk nep was. Daarmee zou hij de onwetendheid van de critici hebben aangetoond. In het bijzonder was dr. Abraham Bredius zijn doelwit. Deze was een autoriteit op het gebied van Vermeer en werd door Van Meegeren zeer veracht.

[bewerk] Methode

Van Meegeren was een bijzonder nauwkeurig vervalser. Het schilderij moest niet alleen worden uitgevoerd naar de stijl en de vaardigheid van Vermeer, het moest er ook nog eens oud uitzien. Vermeer was nog niet echt beroemd geweest tot ongeveer het begin van de twintigste eeuw; men kende toen nog slechts ongeveer veertig van zijn werken. Van Meegeren wist de hand te leggen op een zeventiende-eeuws doek om op te schilderen; maakte zijn eigen verven uit onbewerkte materialen aan de hand van oude formules om ervoor te zorgen dat ze authentiek overkwamen; en gebruikte dezelfde soort penselen die Vermeer gebruikt zou hebben.

Hij bedacht ook een methode om met fenol formaldehyde de verf na toepassing hard te laten worden alsof deze al eeuwen oud was. Nadat het schilderij af was, bakte Van Meegeren het volledig droog, rolde er een trommel overheen om het een licht craquelé te geven en waste het later in zwarte inkt om de barsten te vullen. Het kostte Van Meegeren enkele jaren om zijn technieken uit te werken. Toen hij klaar was, was hij tevreden met zijn werk. Niet alleen omdat zijn nagebootste Vermeer, De Emmaüsgangers, een overtuigende vervalsing was, maar ook omdat het op zichzelf een fraai werk was geworden.

[bewerk] Resultaten

Van Meegeren schakelde een advocaat in die het werk aan Bredius presenteerde. Deze had al een tijd verkondigd dat er nog onontdekte Vermeers uit diens Italiaanse periode moesten bestaan en zag zijn theorie bevestigd. De overige Nederlandse kunstkenners waren net zo gemakkelijk overtuigd, al waren er stemmen in Frankrijk die het schilderij duidelijk nep vonden. De schilder genoot van zijn succes. Hij wilde aanvankelijk de fraude onthullen, maar toen hij de valse Vermeer aan het museum Boijmans Van Beuningen verkocht voor een bedrag dat nu aan ettelijke miljoenen euro's gelijk zou zijn, had hij daar zijn bedenkingen over. Hij had bewezen dat de kunstwereld goedgelovig was, en dat kwam goed uit zolang hij daar geld mee kon verdienen.

Tussen 1938 en 1945 maakte Van Meegeren nog zes valse Vermeers en vervalsingen van Frans Hals en Pieter de Hooch. De kwaliteit van sommige van deze werken zou hem in andere tijden wellicht eerder als vervalser hebben ontmaskerd, maar de wereld had het druk met de oorlog en de bezetting en Van Meegeren kon zijn activiteiten ongestoord voortzetten. Omdat er tijdens de bezetting toch al een actieve en geheime handel in kunst aan de gang was, konden Van Meegerens vervalsingen mooi meeliften. Van Meegeren vervalste niet alleen werk van Vermeer, maar ook van Terborgh en Pieter de Hooch.

[bewerk] Duitse bezetter plunderde kunstschatten

Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog stuitten geallieerde troepen in Oostenrijk op een zoutmijn, waar de belangrijkste Nazi's de kunstwerken hadden verborgen die ze hadden geplunderd in de door het Derde Rijk bezette landen. De strijdkrachten lieten kunstexperts komen om zeker te stellen dat de schatten correct werden behandeld, geïdentificeerd en gerepatrieerd. Tussen deze schatten bevonden zich kunstwerken uit de verzameling van Reichsmarschall Hermann Göring. In Görings collectie zat een 'Vermeer' die geen enkele expert kon thuisbrengen. Een onderzoek leidde naar een Nederlander die een nachtclub in Amsterdam uitbaatte: Han van Meegeren.

Omdat Van Meegeren de herkomst van het schilderij niet kon verklaren zonder toe te geven dat hij zelf de schilder was, dachten de Nederlandse autoriteiten dat hij een collaborateur was. In mei 1945 werd hij gearresteerd. Van Meegeren bevond zich nu in een zeer lastig parket, want hij kon van verraad beschuldigd worden en daar stond in die tijd de doodstraf op. Na enkele dagen intensieve ondervraging vertelde hij de autoriteiten de waarheid; die geloofden hem aanvankelijk niet, maar lieten zich toch al gauw overtuigen. Hij werd opgesloten in het pand van de Kunsthandel Goudstikker (toen in gebruik bij het Militair Gezag) en schilderde daar onder toezicht nog een vervalsing: Christus in de Tempel.

Van Meegeren overleed na de oorlog op 58-jarige leeftijd in de Valeriuskliniek te Amsterdam aan een hartinfarct. Hij werd gecremeerd en later bijgezet op de Algemene Begraafplaats te Deventer.

[bewerk] Succes

Een heel bekend werkje van Van Meegeren onder zijn eigen naam was (en is nog steeds) in veel Nederlandse huiskamers terug te vinden, namelijk het Hertje met jong (zwart-wit).

Voorzover het erom ging de kunstwereld van Van Meegerens kwaliteiten te overtuigen, kan men zeggen dat de actie nog meer succesvol is geweest dan Van Meegeren had gehoopt: sommige van zijn vervalsingen hangen tegenwoordig in musea - met de naam van Meegeren op het beschrijvingsplaatje.