Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Amsterdam - Wikipedia

Amsterdam

Coördinaten:
52°22'N, 4°54'O

 Dit artikel gaat over de stad Amsterdam. Zie Gemeente Amsterdam voor de gemeente en Amsterdam (doorverwijspagina) voor overige betekenissen van Amsterdam.
Vlag van Amsterdam
Wapen van Amsterdam
ligging van Amsterdam
Groter
ligging van Amsterdam
Satellietfoto Amsterdam
Groter
Satellietfoto Amsterdam
Amsterdam in 1888.
Groter
Amsterdam in 1888.
De Waag op de Nieuwmarkt.
Groter
De Waag op de Nieuwmarkt.
Paleis op de Dam. Foto: bma.amsterdam.nl.
Groter
Paleis op de Dam. Foto: bma.amsterdam.nl.
De Amstel bij Nacht. Schilderij: Frans Koppelaar.
Groter
De Amstel bij Nacht. Schilderij: Frans Koppelaar.
Luchtfoto van de Grachtengordel en de Binnenstad. Foto: bma.amsterdam.nl.
Groter
Luchtfoto van de Grachtengordel en de Binnenstad. Foto: bma.amsterdam.nl.

Amsterdam ( Sound uitspraak (info·uitleg)) is de (titulaire) hoofdstad van Nederland. Liefkozend en schertsend spreekt men in het Amsterdams ook wel van Mokum ('stad' in het Jiddisch). Het is één van de steden in de Randstad. De stad ligt in de provincie Noord-Holland, aan de monding van de Amstel en aan het IJ. De Amsterdamse haven is via het Noordzeekanaal verbonden met de Noordzee.

Op 1 juli 2006 telde de gemeente Amsterdam 741.623 inwoners (bron: CBS). De gemeente is onderverdeeld in verschillende stadsdelen die weer zijn onderverdeeld in buurten en wijken. Zie sjablonen onderaan deze pagina.

De stedelijke regio (Amsterdam, samenwerkende gemeenten (zie ROA), Almere, en anderen) telt meer dan 1,5 miljoen inwoners. Tot de regio kan gerekend worden het gebied tussen Alkmaar, Zaanstad, Purmerend, Almere, Diemen, Abcoude, Amstelveen, Hoofddorp, Haarlem en IJmuiden.

Tegenwoordig kan Amsterdam, hoewel geen metropool in eigenlijke zin, met enig recht aanspraak maken op de status van wereldstad. Bij een invloedrijke poging van de Loughborough University (Engeland) om wereldsteden te definiëren en te categoriseren (the Globalization and World Cities Study Group & Netwerk) werd Amsterdam gedefinieerd als een "Gamma-wereldstad", naast steden als Boston, Genève, Jakarta, Johannesburg, Praag en Taipeh.

Inhoud

[bewerk] Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Amsterdam voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de 13e eeuw werd de dam aangelegd waar Amsterdam zijn naam aan ontleent. Het stukje rivier buitengaats, het Damrak, was het begin van de Amsterdamse haven. Begin 20ste eeuw zijn er restanten van die dam aangetroffen op de plek tussen het Nationaal Monument en het gebouw van De Bijenkorf ertegenover.

De oudste vermelding van Amsterdam is in een document van 27 oktober 1275, waarin graaf Floris V de bewoners tolvrijheid verleent. Over de precieze datum waarop Amsterdam stadsrechten verkreeg is onzekerheid, maar een van de mogelijkheden is dat de Utrechtse bisschop Guy van Avesnes de plaats in 1306 stadsrechten verleend. Eigenlijk kan niet meer gezegd worden dan dat het tijdstip ligt kort na 1300[1].

Spoedig daarna komt de tol op bier. De contacten rond de bierhandel met Hamburg waren de springplank voor de handel met het Oostzeegebied, het begin van Amsterdam als handelsstad en in de 15e eeuw was Amsterdam gegroeid tot de belangrijkste handelsstad van Holland.

De stad kreeg al snel een traditie van burgerlijk bestuur, met een belangrijke rol voor de vroedschap: een college van vooraanstaande burgers die de meeste bestuurders benoemden.

Het stadsbestuur liep niet voorop bij de opstand tegen Spanje maar sloot zich uiteindelijk in 1578 aan (Alteratie), vooral vanwege handelsbelangen. Na de inname van Antwerpen door de Spanjaarden in 1585 kwamen veel Antwerpenaren, met hun handelsnetwerk, naar Amsterdam. Hun komst en die van Portugese joden speelde een grote rol in wat de Gouden Eeuw van Amsterdam en Holland werd.

De bevolking van Amsterdam nam in die periode snel toe. Omstreeks 1570 telde Amsterdam minder dan 30.000 inwoners, maar in 1622 was dit getal gegroeid tot ruim 100.000. Tegen het einde van de 17e eeuw zou de bevolking zelfs de 200.000 overschrijden. Deze bevolkingsgroei maakte een systematische uitleg van de stad noodzakelijk, waaraan de fraaie, concentrische grachtengordel met zijn fraaie koopmanshuizen en pakhuizen te danken is.

Daarna vertoonde de groei van de stad een zekere stagnatie. Omstreeks 1683 kwam een einde aan de bouwactiviteit. Aan de oostkant van de Amstel was zoveel grond beschikbaar dat de kavels werden uitgegeven aan liefdadigheidsstichtingen en de Plantage bestemd werd als wandelpark. Vanaf halverwege de 18e eeuw daalde het inwoneraantal weer om circa 1815 een dieptepunt te bereiken met circa 180.000 inwoners.

In de 19e eeuw was er een langzaam herstel na de periode van neergang daarvoor. In 1825 kwam met het nieuw-gegraven Noord-Hollandsch Kanaal de nieuwe verbinding met Den Helder tot stand. De eerste trein vertrok in 1839 vanuit Amsterdam naar Haarlem. Pas omstreeks 1850 begon Amsterdam zich uit te breiden buiten de 17e eeuwse Singelgracht. Sinds 1876 is het Noordzeekanaal de rechtstreekse verbinding tussen de Amsterdamse haven en de sluizen bij IJmuiden die toegang geven tot de Noordzee. Toen brak de industriële revolutie door en begon een nieuwe periode van expansie. Vernieuwing van de handel, nieuwe industrie en een bevolkingsexplosie die opgevangen werd in de 19e-eeuwse-gordel. De bevolking verdubbelde van circa 250.000 omstreeks 1850 tot 510.000 in 1900.

De sociale misstanden waar de industriële revolutie mee gepaard ging maakten Amsterdam tot een centrum van de Nederlandse sociaaldemocratie en leidden tot grootschalige stadsuitbreidingen (Plan Zuid en AUP).

Aan het einde van de twintigste eeuw kreeg dat een nieuwe impuls met bouwen aan 'de compacte stad' en kwam Amsterdam in een nieuwe periode van bloei: centrum van tolerantie en emancipatie, van nieuwe media en kenniseconomie, van diversiteit (cultureel, economisch, etnisch).

[bewerk] Bevolkingsontwikkeling

[bewerk] Multicultureel Amsterdam

Amsterdam kent van oudsher een gemengde bevolking, in het verleden zijn er vanuit vele landen mensen naar de Nederlandse hoofdstad getrokken: Fransen (Hugenoten), Vlamingen en Brabanders en Joden. Zij zochten de tolerantie van de stad, Amsterdam kende al vroeg de vrijheid van godsdienst. Ook kwamen er veel mensen af op de werkgelegenheid die Amsterdam te bieden had: Friezen, Duitsers en Scandinaviërs.

Vanaf 1960 komen de gastarbeiders naar Nederland, ook veel van hen komen in Amsterdam terecht. Rond de onafhankelijkheid van Suriname (1975) komen er veel Surinamers in Amsterdam wonen, zij vestigen zich vooral in de Bijlmermeer. Vanaf de jaren '80 verandert de stad snel, niet alleen demografisch (kleinere huishoudens, minder gezinnen) maar ook etnisch. Tante Sjaan en Ome Jan wonen nu veelal in Almere, Mohammed en Fatima hebben hun plaats ingenomen; Amsterdam is een multiculturele stad geworden.

Anno 2005 is ruim 30% van de Amsterdamse bevolking 'niet-westers allochtoon' (tegenover ruim 9% landelijk). Van de kinderen beneden de 18 jaar heeft meer dan de helft geen autochtone ouders. Er is sprake van segregatie: welvarendere mensen wonen vooral in de Grachtengordel, Zuid (Oud-Zuid, Rivierenbuurt, Buitenveldert), de opgeknapte delen van de Jordaan, Oostelijk Havengebied en het nieuwe IJburg. Sociaal zwakkeren – waaronder veel (werkloze) allochtonen – vinden we onder andere in Oud-West, de Staatsliedenbuurt, de Baarsjes, Overtoomse Veld, de Indische Buurt de Bijlmer en Amsterdam-Noord. Kijkend naar het verleden was er in Amsterdam altijd al sprake van segregatie tussen arm en rijk (Centrum versus Jordaan bijvoorbeeld), maar daar is vanaf de jaren '80 van de 20ste eeuw een etnische dimensie bijgekomen.

[bewerk] Demografisch zag Amsterdam er in 2005 als volgt uit:

  • Inwoners: +/- 740.000
  • Allochtonen: totaal 45% (in Nederland 18%)
  • Allochtonen: niet westers 32% (in Nederland 9,3 %)
  • Aantal nationaliteiten: 173

[bewerk] Wapen

Het wapen van Amsterdam bestaat uit drie Andreaskruisen, die verticaal onder elkaar staan. Ditzelfde vindt men terug op de Amsterdamse vlag, maar dan liggend. De betekenis van de kruizen is onbekend, maar historici gaan ervan uit dat het staat voor de drie plagen die Amsterdam getroffen hebben, nl. het water, het vuur en de pest. Ook wordt het wapen van de familie Persijn (heer Jan Persijn is genoemd als stichter van "die plaatse" de huidige Dam) aangevoerd als inspiratie voor de drie Andreaskruizen. De drie kruizen vindt men terug op allerlei gebouwen, in vele logo's en ook op de Amsterdammertjes. Een andere theorie is dat de drie kruizen staan voor drie doorwaadbare plaatsen. Amstelveen heeft hetzelfde wapen met 4 kruizen, Ouder-Amstel (Duivendrecht en Ouderkerk aan de Amstel) met 5 kruizen.

Wapen van Amsterdam met de Keizerskroon en het devies.
Groter
Wapen van Amsterdam met de Keizerskroon en het devies.

De stad kreeg in 1489 van keizer Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk het recht om boven haar wapenschild de Keizerskroon te voeren (de Nederlanden maakten toen deel uit van zijn rijk). Dit waarschijnlijk als dank voor de ruime steun die de stad hem had verleend in de vorm van grote geldleningen maar ook gaan er geruchten dat de Keizer hier is genezen van een vreemde ziekte (syfilis) waarvoor hij de stad heeft beloond met de Keizerskroon. Deze Keizerskroon is onder andere aan te treffen op de Westertoren en de Blauwbrug.

Na de Tweede Wereldoorlog werd, als hulde aan het verzet van Amsterdammers, het devies 'Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig' aan het wapen toegevoegd, met koninklijke toestemming van toenmalig koningin Wilhelmina in 1946.

[bewerk] Bestuur, gemeente en politiek

Zie ook: Amsterdam:Bestuur en Lijst van Amsterdamse burgemeesters

De Gemeente Amsterdam is verdeeld in veertien stadsdelen (lijstje), die als gemeenten georganiseerd zijn en ook in belangrijke mate autonome gemeenten zijn. In afwijking van het gemeentelijk model hebben de stadsdelen een (door de Raad) gekozen 'burgemeester'. Het havengebied Westpoort wordt centraal door de gemeente bestuurd. Amsterdam maakt deel uit van de plusregio Stadsregio Amsterdam.

Amsterdam is een 'linkse' stad, al sinds liberalen als Willem Treub in het bestuur zaten. En al zo'n honderd jaar speelt de sociaaldemocratie een belangrijke rol in het gemeentebestuur met grote namen als Wibaut, Miranda en Schaefer. Er zijn ook altijd heel wat kiezers links van de SDAP en PvdA geweest, meestal verdeeld over meerdere partijen. En het anarchistisch sentiment (Domela rond 1900, Provo in de jaren 1960) is ook altijd sterk geweest.

Amsterdam heeft een traditie van tolerantie. Dat is al zo sinds de regenten in de 17e en 18e eeuw de dominees van de Hervormde Kerk in toom hielden en katholieken, joden, afwijkende protestanten en vrijdenkers een voor die tijd ongekende ruimte lieten, met een bijbehorende vrijheid van drukpers. Golven van immigranten, van toen tot nu, hebben dat herkend en bijgedragen aan de economische en culturele bloei van de stad.

[bewerk] Economie en werk

Het algemene beeld dat van Amsterdam geldt is dat van een handelsstad. Al in de Gouden Eeuw ging dat niet zonder industrie (scheepsbouw, bierbrouwerij, touwslagerij, houtzagerij), zakelijke diensten (beurs, verzekeringen, bankwezen), communicatie (drukkerijen, uitgeverijen), wetenschap (Atheneum Illustre, kennisinstituten) en gelegenheidsdiensten (kroegen, theaters en restaurants).

Het is vooral die economische diversiteit die al eeuwenlang de economische kracht van Amsterdam vormt. De ontvankelijkheid voor nieuwigheden (economisch en cultureel klimaat) heeft er voor gezorgd dat Amsterdam de boot van de nieuwe technologie niet heeft gemist en inmiddels een van de wereldhoofdsteden van de ICT-economie is (een op de zeven arbeidsplaatsen zit nu in die sector). Heel passend in de Amsterdamse context gaat dat overigens meer over 'toepassing' dan over 'techniek'.

De hedendaagse creatieve klasse speelt een belangrijke rol in de voortdurende vernieuwing van de Amsterdamse economie. Zij zou echter geen meter maken zonder steun van gelegenheidsdiensten en omringende traditionele dienstverlening. Diversiteit van de arbeid en van de economische en culturele omgeving blijft de centrale kracht van de Amsterdamse economie.

Amsterdam geldt in 2006 als de op 5 na belangrijkste zakenstad van Europa, na Londen, Parijs, Frankfurt, Barcelona en Brussel (Bron: Cushman and Wakefield). De laatste jaren wordt de concurrentie van vooral Zuid-Europese steden echter steeds groter.

De economische activiteiten in Amsterdam concentreren zich in het stadscentrum, waar ruim 80.000 mensen een baan hebben. Vooral veel advocatenkantoren en banken hebben een vestiging aan 'een chique gracht'. De laatste jaren worden gekenmerkt door een verschuiving van bedrijven naar perifere locaties als de omgeving van station Sloterdijk, de omgeving van de Amsterdam ArenA, nabij het Amstelstation en in de Zuidas. Deze gebieden worden gekenmerkt door hoogbouw. De Zuidas moet uitgroeien tot het tweede centrum van de stad en het nieuwe zakelijk gezicht van Nederland.

[bewerk] Winkelen

Veel mensen komen naar Amsterdam om te winkelen, vooral in Amsterdam-Centrum met de bekende Kalverstraat, Nieuwendijk, Leidsestraat, Magna Plaza en de Negen Straatjes. In Oud-Zuid bevindt zich de P.C. Hooftstraat, bekend als een van de duurste winkelstraten van Nederland. Verder zijn er verspreid over de stad diverse winkelcentra.

[bewerk] Markten

Er zijn ook veel weekmarkten (33) in Amsterdam. De bekendste dagmarkten zijn de Albert Cuypmarkt, de Waterloopleinmarkt, de Noordermarkt, de Dappermarkt en de Bloemenmarkt aan het Singel. Op Koninginnedag vindt de bekende vrijmarkt plaats.

[bewerk] Toerisme

Het toerisme in Amsterdam is belangrijk voor de stad; elk jaar wordt het door miljoenen mensen van over de hele wereld bezocht. Hiermee is het de op vier na meest bezochte stad van Europa. Tegenwoordig doet Amsterdam het goed als cruisebestemming. Deze nieuwe sector is snel groeiend. De recent opgeleverde Passagiers Terminal Amsterdam (PTA) zou al bijna aan vervanging toe zijn.

De hotelmarkt in Amsterdam groeit gestaag. In 2004 waren er ruim 18.000 hotelkamers met 45.000 bedden beschikbaar. De laatste jaren wordt met de bouw van vooral grote en zeer grote hotels gewerkt aan het wegwerken van het kamertekort in de hoofdstad.

Onder de toeristen zijn vooral de vele musea, coffeeshops en restaurants, het Anne Frankhuis, een rondvaart door de Amsterdamse grachtengordel en de raamprostitutie op de Wallen ('Red Light District') populair. Amsterdam is voor Britten de nummer 1 bestemming voor vrijgezellenreisjes.

De grote toevloed van toeristen en dagjesmensen hebben Amsterdam tot openluchtpretpark (het zogenaamde Donutcity) gemaakt. Dit wordt door bestuurders niet als het best wenselijk beschouwd en heeft meermalen tot actieplannen geleid. Zo zouden toeristen naar andere locaties in de stad moeten worden gelokt, zoals De Pijp, het Centrumgebied Zuid-Oost en op de lange termijn naar de Zuidas.

[bewerk] Verkeer en vervoer

[bewerk] Naar de stad

[bewerk] Wegverkeer

Amsterdam ligt in de Randstad en is bereikbaar via diverse autosnelwegen zoals de:

Meer wegen in Amsterdam zijn te vinden in de categorie: weg in Amsterdam.

[bewerk] Spoorwegen

Voorgevel van het Centraal Station.
Groter
Voorgevel van het Centraal Station.

Vanaf het Centraal Station en nog acht andere Amsterdamse spoorwegstations zijn er treindiensten naar vele bestemmingen in Nederland, ook zijn er treindiensten naar België, Duitsland, Frankrijk, Polen en Zwitserland.

[bewerk] Luchtvaart

Ten zuidwesten van Amsterdam, in de gemeente Haarlemmermeer, ligt de internationale luchthaven Schiphol.

[bewerk] Scheepvaart

De Amsterdamse haven is na die van Rotterdam de belangrijkste van Nederland. Naast het goederenvervoer is er ook passagiersvervoer met cruiseschepen die hun aanlegplaats hebben bij de Passagiers Terminal Amsterdam aan het IJ. Het beheer van de haven is in handen van Haven Amsterdam. Op de grachten varen rondvaartboten en veel mensen met hun grachtenbootjes.

[bewerk] In de stad

Alle delen van de stad Amsterdam zijn te bereiken met het openbaar vervoer. Ook staat Amsterdam erom bekend dat er goede faciliteiten zijn voor fietsers. Verder rijden er ook taxi's in heel Amsterdam.

[bewerk] Openbaar vervoer

De Amsterdamse tram wordt sinds 1900 geëxploiteerd door de Gemeentetram Amsterdam, in 1943 met de Gemeenteveren Amsterdam gefuseerd tot Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam (GVB). Sinds 1925 worden ook buslijnen geëxploiteerd en sinds 1977 ook de metro.

De verschillende stadsdelen van Amsterdam, en de buitenwijken zijn te bereiken per metro. Er zijn vier metrolijnen in Amsterdam, die Gaasperplas, Gein, Amstelveen Westwijk, station Sloterdijk, Station Lelylaan, Station Zuid en Amsterdam Centraal met elkaar verbinden.

In de binnenstad en groot gebied er omheen rijden trams. Vooral in de buitenwijken rijden er ook verschillende busdiensten. Over het IJ varen diverse veerdiensten, die meestal gratis zijn.

[bewerk] Bezienswaardigheden

[bewerk] Speciaal 'Amsterdams'

Grachten in de Jordaan
Groter
Grachten in de Jordaan

Meer bekende en minder bekende pleinen, straten en wijken in Amsterdam zijn te vinden in de categorie plein in Amsterdam, categorie straat in Amsterdam en categorie wijk in Amsterdam.

[bewerk] Monumenten en gebouwen

Amsterdam telt circa 7150 beschermde Rijksmonumenten en circa 500 beschermde gemeentelijke monumenten en heeft de grootste historische binnenstad van Europa.

De Amsterdamse binnenstad is uniek vanwege het grotendeels intacte grachten- en stratenplan dat aanwijzingen bevat voor 's werelds eerste stedenbouwkundige planningen, toen, in de 14e eeuw, de Wallen werden gegraven en het waterhuishoudkundig systeem van Amsterdam werd ontworpen. Van bijna geen andere stad zijn nog zoveel oorspronkelijke stegen, straten en grachten bewaard gebleven, vaak met naam en al. In Nederland is Amsterdam de stad met de meeste monumenten.

Meer bekende en minder bekende bouwwerken in Amsterdam zijn te vinden in de categorie bouwwerk in Amsterdam.

[bewerk] Herdenkingsmonumenten

[bewerk] Stadions

Meer sportvoorzieningen in Amsterdam zijn te vinden in de categorie sport in Amsterdam.

[bewerk] Cultuur en recreatie

[bewerk] Musea

Musea in Amsterdam zijn ook te vinden in de categorie museum in Amsterdam.

Er is ook een Centrum Beeldende Kunst in Amsterdam.

[bewerk] Concert en theater

Cultuur in Amsterdam is ook te vinden in de categorie cultuur in Amsterdam.

[bewerk] Recreatie en parken

Parken in Amsterdam zijn ook te vinden in de categorie park in Amsterdam.

[bewerk] Evenementen

Grachten met de Munttoren (1900)
Groter
Grachten met de Munttoren (1900)

Evenementen in Amsterdam zijn ook te vinden in de categorie: evenement in Amsterdam.

[bewerk] Onderwijs in Amsterdam

[bewerk] Scholen en universiteiten

Onderwijsinstellingen in Amsterdam zijn ook te vinden in de categorie onderwijs in Amsterdam.

[bewerk] Bekende en beroemde Amsterdammers

Meer bekende en minder bekende Amsterdammers zijn te vinden in de categorie Amsterdammers.

[bewerk] Voetnoten

  1. Zie: Gemeente Archief: Géén Stadsrecht in 1306.

[bewerk] Zie ook

[bewerk] Zustersteden

[bewerk] Trivia

  • "Amsterdamned" is de naam van een film van Dick Maas uit 1986 die zich in Amsterdam afspeelt. Daarnaast hebben zich enkele Hollywoodfilms in Amsterdam afgespeeld, waaronder: de James Bondfilm Diamonds Are Forever, The Diary of Anne Frank, Nightwatch, Do not Disturb, Oceans Twelve en de stad was decor in de film The Great Dictator van Charlie Chaplin. Daarnaast hebben zich hier enkele Europese films afgespeeld als Barocco en Les plus belles Escroqueries du Monde van Roman Polanski.
  • De Dubbeltjespanden in Amsterdam is het eerste voorbeeld van sociale woningbouw in Nederland.

[bewerk] Externe links

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Amsterdam op Wikimedia Commons.
Download een gesproken versie van dit artikel
Door hier te klikken kunt u dit artikel of een oudere versie daarvan beluisteren. Zie info over deze opname (help of meer info)
Plaatsen in de Gemeente Amsterdam
        

Amsterdam - Amsterdam Zuidoost - Buiksloot - Driemond - Durgerdam - Holysloot - Nieuwendam - 't Nopeind - Oud Osdorp - Ransdorp - Ruigoord - Schellingwoude - Het Schouw - Sloten - Sloterdijk - Zunderdorp

Wijken en buurten in de stad Amsterdam

Amsterdam-Noord - Amsterdam-Oost - Amsterdam-West - Amsterdam-Zuid - Apollobuurt - Betondorp - Bijlmer - Binnenstad - Bos en Lommer - Buiksloot - Buikslotermeer - Buitenveldert - Dapperbuurt - De Aker - De Baarsjes - De Pijp - Diamantbuurt - Driemond - Duivelseiland - Eendracht - Floradorp - Frederik Hendrikbuurt - Geuzenveld - Gouden Reael - Grachtengordel - Haarlemmerbuurt - Hoofddorppleinbuurt - IJburg - Indische Buurt - Java-eiland - Jordaan - KNSM-eiland - Kadoelen - Kinkerbuurt - Landelijk Noord - Lastage - Middelveldsche Akerpolder - Museumkwartier - Nieuw Sloten - Nieuwe Pijp - Nieuwendam - Nieuwmarkt - Omval - Oostelijk Havengebied - Oostelijke Eilanden - Oosterparkbuurt - Oostoever - Osdorp - Oud Osdorp - Oude Pijp - Overtoomse Veld - Plantagebuurt - Rapenburg - Rivierenbuurt - Schinkelbuurt - Sloten - Sloterdijk - Slotermeer - Slotervaart - Spaarndammerbuurt - Staatsliedenbuurt - Stadionbuurt - Steigereiland - Transvaalbuurt - Tuindorp Nieuwendam - Watergraafsmeer - Weesperzijde - Westelijke Eilanden - Westelijke Tuinsteden - Willemspark - Zeeburgereiland - Zuidas

 
THIS WEB:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2006:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu