Gewoonterecht
Gewoonterecht is ongeschreven recht; een synoniem is costume. Recht kent hoofdzakelijk twee onderscheiden bronnen:
- geschreven recht: wetten, verdragen, en andere regelingen die door het bevoegde orgaan zijn vastgesteld, en
- gewoonterecht.
Er is sprake van gewoonterecht als aan twee voorwaarden voldaan is, die eigenlijk al in het woord zelf besloten liggen, namelijk:
- gewoonte, een herhaling van feiten (usus)
- die gewoonte als bindend wordt ervaren (opinio nessecitatis)
Met gewoonte bedoelen we dat er in een bepaalde groep een gewoonte bestaat om zich op een bepaalde manier te gedragen. Maar niet iedere gewoonte is gewoonterecht. Het is ook nog nodig dat men zich aan die gewoonte houdt omdat dat als een juridische verplichting wordt ervaren. Het is bijvoorbeeld een gewoonte van veel mensen om een paraplu op te zetten als ze naar buiten gaan terwijl het regent. Maar ze doen dat niet omdat ze het als een plicht ervaren. Een ander voorbeeld: de meeste mensen laten iemand anders uitpraten. Dat voelt ook als een verplichting, maar het is geen juridische verplichting, het is een kwestie van fatsoen.
Gewoonterecht zal vooral veel voorkomen als er weinig geschreven recht is, zoals in de Angelsaksische landen. In het volkenrecht is er nog weinig geschreven recht. Daarom is er veel volkenrechtelijk gewoonterecht. In een moderne staat zijn er meestal veel meer geschreven regels (grondwet, wetten, verordeningen, circulaires). Dan is er veel minder behoefte aan gewoonterecht.
[bewerk] Historisch
In de Angelsaksische wereld steunt men nog veel op de zogenaamde common law, in tegenstelling tot het Europese vasteland, waar sinds de 16e eeuw bij koninklijke edicten het gewoonterecht al werd gecodificeerd. Dat wil zeggen dat de tot dan toe mondeling overgeleverde gebruiken en rechtsregels werden opgeschreven in codices. Door de institutionele hervormingen van de Franse Revolutie werd daarnaast ook het regionale karakter van de costumen opgeheven en vervangen door een centrale wetgeving, wat uiteindelijk uitmondde in de Code Napoleon. Vóór de Franse tijd kenden de Nederlanden verschillende gewoonterechtsgebieden, waar verschillende costumes of costuimen heersten.
