Floresmens
| Floresmens Status: Fossiel |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Soort | |||||||||||||
| Homo floresiensis Brown et al., 2004 |
De Floresmens (Homo floresiensis) is een in 2003 ontdekte soort van het genus Homo waarvan aangenomen wordt dat hij leefde ten tijde van moderne mensen, de Homo sapiens, zo'n 18.000 jaar geleden. Acht skeletten, waarvan slechts één met schedel, zijn ontdekt in een grot op het Indonesische eiland Flores. Opmerkelijk is de gestalte: deze mensensoort werd niet groter dan 1 meter. Er bestaat echter nog hevige onenigheid tussen wetenschappers of het hier een aparte soort betreft, of dat het slechts om abnormale individuen van moderne mensen gaat.
Eén van de skeletten die gevonden werd op het eiland is vrijwel compleet en is van een vrouw die ongeveer 1 meter groot was. De ouderdom van het skelet is ongeveer 18.000 jaar. Haar schedelinhoud duidt op een hersenomvang van ongeveer 380 milliliter en is daarmee even groot als die van een (vijf maal zwaardere) chimpansee; de encefalisatiegraad is dus ongeveer die van een moderne mens. Van het skelet echter kon worden afgeleid dat het niet van een lilliputter of kind is, maar een volwassen individu betreft.
De ouderdom van de acht skeletten is gedateerd met verschillende technieken, waaronder koolstof-14-datering en thermoluminescentie, en wordt geschat op 95.000 - 12.000 jaar geleden. Dat betekent dat deze minimensen nog bestonden ten tijde van de moderne mens.
██ Het eiland Flores is in geel aangegeven
Gedurende de ijstijden was het zeeniveau maximaal 120m lager dan tegenwoordig. De meeste, maar niet alle, eilanden van wat nu de Indonesische archipel is, waren toen met elkaar verbonden. Mensen, mensachtigen en dieren konden zich gewoon lopend verspreiden. Flores was hoogstwaarschijnlijk echter een eiland.
Het antropologisch onderzoek op het eiland vond plaats om de claim te onderzoeken dat er Vroeg Pleistocene werktuigen waren aangetroffen van Homo erectus uit een periode dat Flores in ieder geval niet met het vasteland was verbonden. Dit zou kunnen duiden op het feit dat zij in staat waren om vlotten te bouwen. Gedurende dat onderzoek vonden de Australische, Indonesische en een Nederlandse onderzoeker(s) de botten van deze skeletten. Na nader onderzoek bleek dat het hier ging om een andere soort.
De Australische onderzoekers werken op dit moment binnen de hypothese dat H. floresiensis een dwergvorm van H. erectus is. Dit zou ondersteund worden door het terugwijkende voorhoofd dat beiden gemeen hebben. De werktuigen die zijn aangetroffen zijn echter van het H. sapiens-type - sommige Indonesische onderzoekers, o.l.v. de emeritus hoogleraar paleoanthropologie van de Gaja Mada Universiteit, prof. Teuku Jacob, prefereren mede daarom de hypothese dat de nieuwe vorm een ondersoort is van de moderne mens: Homo sapiens floresiensis. Het is echter ook mogelijk dat de werktuigen die in associatie met Homo floresiensis gevonden zijn, niet door hunzelf gemaakt zijn, maar door anatomisch moderne mensen. Er zijn echter nog geen resten van moderne mensen gevonden in de oudere lagen waar ook de Homo floresiensis resten in zijn aangetroffen. Deze hypothese wordt echter tegengesproken door de vondsten van vergelijkbare typen werktuigen op Flores, die echter veel ouder zijn (850.000 jaar), uit een periode dat de moderne mens nog niet bestond. Dwergvorming op eilanden is een welbekend paleontologisch verschijnsel; Flores zelf kende in die tijd ook een dwergolifant - aan de andere kant bestond de levensgemeenschap mede uit reusachtige ratten en varanen. Het meest opmerkelijk is in dat geval dat ook het hersenvolume gekrompen zou zijn. De thans bekende schedels van H. erectus hadden een volume van ongeveer 980 ml, de gevonden schedel op Flores is slechts ongeveer 380 ml.
De vondst heeft de discussie weer doen oplaaien over de cryptozoölogische theorie dat er op Sumatra en andere Indonesische eilanden nog steeds een soortgelijke dwergmens zou bestaan: de zogenaamde Orang Pendek. De meeste beschrijvingen die door inwoners van Sumatra over dit hypothetische wezen worden gegeven, duiden echter op een meer aapachtige vorm.
Het is veruit de belangrijkste antropologische vondst in Zuidoost-Azië sinds de Nederlander Eugene Dubois een skelet vond van wat later Homo erectus genoemd werd.
Men neemt aan dat het succes van Homo sapiens als soort het einde betekende voor Homo floresiensis: ofwel we maakten er jacht op, ofwel de moderne mens heeft zijn habitat ingepalmd. Andere wetenschappers vermoeden dat de Flores-mens uitstierf door een vulkaanuitbarsting.
Op Flores komen en kwamen meerdere endemische zoogdieren voor, zoals Stegodon florensis (een uitgestorven slurfdrager uit de familie der Stegodontidae), en de ratten Papagomys, Paulamys, Spelaeomys, Komodomys en Hooijeromys en de spitsmuis Suncus remyi. Tevens zijn er in de grot waarin de Floresmens gevonden is, fossiele resten van diverse soorten vogels en komodovaranen aangetroffen.
De botten zijn door de Indonesische regering in beslag genomen. Tot 2005 had daardoor slechts Teuku Jacob toegang tot deze botten, maar hij zou deze inmiddels op twee dijbeenbotten na, weer hebben teruggegeven aan het onderzoeksinstituut dat de botten voor de Indonesische regering beheert.
[bewerk] Soort versus ziekte
In maart 2005 zijn in het blad Science[1] de resultaten gepubliceerd van nader onderzoek naar de hersenen van Homo floresiensis. De onderzoekers onder leiding van Dean Falk concluderen dat het inderdaad om een nieuwe soort gaat, en niet om een afwijking met de ziekte microcefalie, zoals een aantal andere wetenschappers van mening is.
In het meinummer van Science in 2006[2] levert een andere groep wetenschappers onder leiding van Robert Martin commentaar op dit eerdere artikel. Naast kritiek op de methode zoals door Falk en de zijne gehanteerd, stellen zij op basis van de verhouding tussen herseninhoud en lichaamslengte dat het niet om een langs evolutionaire weg gekrompen versie van de homo erectus kan gaan. Tevens vergeleek Martin de schedel met die van andere microcefalie-patiënten en trof daarbij treffende overeenkomsten aan. Hun conclusie is dat de floresmens geen aparte soort is maar gewoon aan microcefalie leed.
In hetzelfde nummer van Science reageert Falk[3] hier weer direct op. Allereerst stellen zij dat ze nooit gesteld hebben dat de Homo floresiensis een ondersoort van de homo erectus is, maar dat het veel waarschijnlijker is dat deze van de Homo australopithecus afstamt. Daarnaast noemen zij de uitwerking van de analyse, en dan met name de vergelijking van de floresschedel met die van andere microcefalie-patiënten, niet gedetailleerd genoeg. Falk blijft dan ook van mening dat het wel een aparte soort betreft.
De discussie werd door de Indonesische paleontoloog Teuku Jacob voortgezet in Proceedings of the National Academy of Sciences. Een groep onderzoekers onder zijn leiding stelt dat tijdens de opgraven schade aan de schedels is ontstaan. Er worden 3 argumenten aangedragen waarom de Floresmens geen aparte soort kan zijn:
- Het eiland Flores is te klein om 800.000 jaar lang een geïsoleerde groep mensen onafgebroken te onderhouden.
- Alle 94 beschreven kenmerken van de schedel vallen binnen de normale variatie van de moderne mens. De huidige vergelijkingen door voorstanders van de "nieuwe-soort-hypothese" zijn daarbij suggestief omdat ze de Floresmens vergelijken met West Europeanen en niet met tegenwoordig op het eiland wonende homo sapiens. De verschillen met die laatste groep zijn aanmerkelijk kleiner.
- De botten en aanhechtingsplaatsen van de spieren zijn erg zwak en vertonen de kenmerken van een door ziekte geplaagde moderne mens. Het is dan ook de ziekte die de afwijkende kenmerken verklaart.
[bewerk] Bronnen en externe links
- Special over Flores mens op website van Nature
- Brown, et al., "A new small-bodied hominin from the Late Pleistocene of Flores, Indonesia." Nature 431, 1055–1061 (28 oktober, 2004)
- Morwood, et al., "Archaeology and age of a new hominin from Flores in eastern Indonesia." Nature 431, 1087–1091 (28 oktober, 2004)
- Pers bericht van de University of New England, Australia
- VPRO's Noorderlicht - Dwergen, draken en dorpsverhalen (27/10/2005)
- VPRO's Noorderlicht - Minimens of patiënt (20/05/2006)
- VPRO's Noorderlicht - Floresmens onder vuur - Veel argumenten tegen nieuwe soort (22/08/2006)
- National Geographic: "Hobbit" Discovered: Tiny Human Ancestor Found in Asia
- BBC News story: 'Hobbit' joins human family tree
- New Scientist article
- Times story: Mystery hobbit man lived alongside humans
- Verhaal over hoe de botten geclaimd werden door een Indonesiche onderzoeker, The Economist (9/12/04)
- Informatie over Homo floresiensis (Nederlands).
- Critics silenced by scans of hobbit skull Nature, (3 maart 2005).
- Hobbit was 'not a diseased human' BBC (3 maart 2005)
| Bron(nen): |
|
| Voorlopers en oude verwanten van de mens | |
| Hominini | Sahelanthropus tchadensis • Orrorin tugenensis • Ardipithecus |
| Australopithecus & Paranthropus | Australopithecus: A. anamensis • A. afarensis • A. bahrelghazali • A. africanus • A. garhi • Paranthropus: P. aethiopicus • P. boisei • P. robustus |
| Kenyanthropus & Homo | Kenyanthropus: Kenyanthropus platyops • Homo: H. habilis • H. rudolfensis • H. georgicus • H. ergaster • H. erectus (H. e. lantianensis • H. e. palaeojavanicus • H. e. pekinensis • H. e. soloensis) • H. cepranensis • H. antecessor • H. heidelbergensis • H. neanderthalensis • H. rhodesiensis • H. floresiensis • Homo sapiens (H. s. idaltu • H. s. sapiens) |
