Ergonomie
Ergonomie is de wetenschappelijke studie van de mens in relatie tot zijn omgeving. Dit kan een product, ruimte of werkplek zijn. Ergonomie zit vervat in ons dagelijks leven, maar is vooral gekend in arbeidssituaties. Het is immers afgeleid van de Griekse woorden ‘ergon’ (werk) en ‘nomos’ (wet) en moet ervoor zorgen dat de veiligheid en gezondheid van de werknemers verzekerd wordt. Bij het ontwerpen van consumentengoederen en interieurs speelt vooral comfort en het doeltreffend functioneren een rol.
Inhoud |
[bewerk] Definities
De Nederlandse Vereniging voor Ergonomie hanteert de volgende definitie voor ergonomie:
- “Ergonomie streeft naar het zodanig ontwerpen van gebruiksvoorwerpen, technische systemen en taken dat de veiligheid, de gezondheid, het comfort en het doeltreffend functioneren van mensen wordt bevorderd.”
In augustus 2000, formuleerde de IEA (International Ergonomics Association) volgende definitie:
- “Ergonomie (of human factors) is de wetenschappelijke discipline die zich bezig houdt met het begrijpen van de interactie tussen de mens en andere elementen van een system. Het is het beroep dat de theorie, principes, gegevens en methodes toepast om zo te ontwerpen dat het menselijk welzijn en de globale prestatie van het system geoptimaliseerd wordt."
"De ergonoom draagt bij tot het zodanig ontwerpen en evalueren van taken, jobs, producten, ruimtes en systemen dat ze tegemoet komen aan de noden, mogelijkheden en beperkingen van mensen."
Verder worden nog drie specialisatiedomeinen afgebakend:
- Fysieke ergonomie: houdt rekening met de menselijke anatomie, antropometrie, fysiologie, biomechanica in relatie tot de fysieke acitiviteit. Relevante topics zijn de werkhoudingen, manueel hanteren van lasten, repetitieve bewegingen, werkgerelateerde musculoskeletale klachten, werkplekinrichting, veiligheid en gezondheid.
- Cognitieve ergonomie bestudeert de mentale processen zoals perceptie, geheugen, denken en motorische reacties in de interactie tussen mens en systeem. Relevante topics zijn de mentale werkbelasting, beslissen, mens-computer interactie, menselijke betrouwbaarheid, stress en training.
- Organisatie ergonomie focust op het optimaliseren van sociotechnische systemen zoals organisatiestructuren en –processen. Onderwerpen zijn communicatie, ontwerpen van werkplekken en –tijden, teamwork, participatieve ergonomie, telewerken en kwaliteitszorg.
[bewerk] Voorbeelden
[bewerk] Fysieke ergonomie
Auto’s, huizen, tafels en stoelen,… heel de wereld is op maat van de mens gebouwd. Deuren vereisen niet teveel kracht om geopend te worden, winkelkarren verlichten het dragen van boodschappen, een lange borstelsteel maakt bukken overbodig en fietsen hebben verschillende maten zodat extreme houdingen vermeden worden. In arbeidsituaties wordt vooral aandacht besteed aan een correct zitgedrag achter de pc, het heffen en tillen of trekken en duwen van lasten, aangepaste handgereedschappen om afwijkende handposities te vermijden...
[bewerk] Cognitieve ergonomie
Informatie zoals de uurschema’s van bussen moet men liefst kunnen vinden, lezen en begrijpen. Technologische producten zoals een gsm krijgen steeds meer functies die dan in een menustructuur te vinden zijn. Belangrijk is dat de gebruikers deze mogelijkheden kennen, begrijpen en eenvoudig kunnen gebruiken zonder teveel hulp van de handleiding. Op het werk moet eentonig werk vermeden worden, maar teveel informatie tegelijk controleren zal ook tot overbelasting leiden. De mens zal moeten ingrijpen wanneer een computergestuurd proces fout loopt. Door de evolutie wordt de technologie steeds ingewikkelder, terwijl de mens minder moeten ingrijpen, waardoor hij echter ook minder getraind is.
[bewerk] Organisatie ergonomie
Een keuken is zo ingericht dat koken en afwassen vlot kunnen verlopen en de loopafstanden beperkt blijven. In arbeidssituaties is de achterliggende gedachte een goede werksfeer te creëren die zorgt voor tevreden en productieve mensen. Ook het betrekken van de werknemers bij het ontwerpen of aanpassen van een nieuwe werkpost resulteert in betere oplossingen. Een juiste afwisseling van shiften bij ploegenarbeid heeft ook invloed op het sociale leven en welbevinden van de werknemers.
[bewerk] Geschiedenis
De militaire luchtvaart was één van de eerste onderdelen waar ergonomie aandacht kreeg. In de Tweede Wereldoorlog was de opleidingstijd voor (militaire) vliegers kort. Niet iedere cockpit die de fabriek verliet zag er exact hetzelfde uit, waardoor de vlieger het extra lastig had bij de bediening. Een aantal vliegers verongelukte hierdoor.
Ergonomische kennis (i.e. wetenschappelijk onderzoek) was dus nodig, in eerste instantie om te begrijpen waarom bepaalde ongevallen gebeurden, en om die kennis vervolgens toe te passen in het ontwerpproces, maar ook bij het selecteren en opleiden van personeel.
Dit was, in eerste instantie, het startsein voor herontwerpen van de cockpit en het standaardiseren van, bijvoorbeeld, de locatie van cockpitinstrumenten. Mede getriggerd door ongevallen die zich voordeden breidde deze aandacht zich uit naar andere activiteiten ín een vliegtuig, maar langzamerhand ook naar het vliegtuigonderhoudsproces, en de luchtverkeersleiding.
Met het betrouwbaarder worden van de (vliegtuig)techniek gebeuren steeds minder ongevallen (bij normaal onderhoud eigenlijk: geen) door falende techniek. Vliegtuigsystemen zijn berekend op het falen van deelsystemen. De ongevallen die toch plaatsvinden zijn zonder uitzondering het gevolg van een combinatie van op zichzelf vaak onwaarschijnlijke kleinere gebeurtenissen. In zo'n 80% van de onderzochte ongevallen blijken de mensen die actief waren in het systeem een bijdrage geleverd te hebben aan het ontstaan van het ongeval. Soms doordat ze een situatie verkeerd interpreteerden, onder (tijds)druk een vergissing maken, of doordat het technische systeem ze niet alle informatie liet zien. Toepassing van ergonomische kennis bij het ontwerp van het systeem, en in de opleiding van de vliegers moet dit soort situaties steeds verder tegengaan.
In Nederland bestaat een stichting HUFAG die zich tot taak heeft gesteld de toepassing van human factors kennis binnen de Nederlandse civiele luchtvaart te bevorderen.
[bewerk] Praktijk
Ergonomie is een multidisciplinaire opleiding. Zowel technische aspecten, economische als psychologische en arbeids-organisatorische aspecten bepalen mee de deskundigheid van de ergonoom.
In België voorziet de Welzijnswet een specifiek domein voor ergonomie. Ergonomen zijn zo vooral werkzaam in een preventiedienst. Deze wordt intern in het bedrijf georganiseerd of uitbesteed aan een externe dienst. Voor een preventieadviseur ergonomie in een Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk gelden strikte regels. Zo is momenteel een universitaire opleiding, 5 jaar ervaring, een multidisciplinaire basisvorming en een specialisatiemodule ergonomie vereist. De opleiding bedrijfsergonomie aan de universiteit van Antwerpen voorziet deze laatste twee onderdelen.
In Nederland is er geen wettelijk kader voor de ergonoom. Er is wel de Arbeidsomstandighedenwet waarbij men spreekt van een arbodienst en arbodeskundige. Voor ergonomische problemen wordt veel meer beroep gedaan op ergonomische adviesbureau’s of consulenten. Ook is de ergonomie veel meer ontwikkeld op het domein van Industrieel Ontwerpen vergeleken met België.
