Alden Biesen

Het kasteel gezien vanaf de weg Rijkhoven - Bilzen

Het waterkasteel (zijgevel) gezien vanuit de Franse tuin

Algemeen zicht op Alden Biesen gezien vanuit het oosten

Algemeen plan van aanleg Alden Biesen

Routeplan - klik op het kaartje om het te vergroten

Tuin Landcommandeur aan straatzijde met houten brug naar waterburcht

Overdekte binnenhof van de waterburcht Alden Biesen

Kerk Alde Biesen gezien vanuit de Franse Tuin

Alden Biesen en zijn 12 onderhorige commanderijen in 1700 - klik op het kaartje om het te vergroten

Wapenschild boven ingang erekoer van de waterburcht te Alden Biesen

De rentmeesterij in Diepenbeek

Alden Biesen is de naam van een landcommanderij in Rijkhoven (een deelgemeente van Bilzen) in een 56 ha groot domein. Het is het grootste kasteelcomplex tussen Loire en Rijn.

De landcommanderij Alden Biesen was de hoofdzetel van een balije of provincie van de Duitse Orde in het land van Maas en Rijn tijdens het Ancien Régime. Deze balije telde 12 commanderijen (kastelen op het platteland of residenties in de stad), elk van hen beheerd door een commandeur, onder het gezag van de landcommandeur. Een van de rentmeesterijen lag in Diepenbeek.

Nu is Alden Biesen een cultuurcentrum van de Vlaamse Gemeenschap.

Alden Biesen nu

Het hart van het voormalige ridderverblijf is het binnenhof of de erekoer van de waterburcht (1543-1566) (zie lager, bij de afbeelding plan van aanleg, onder nr. 10). Naast een gotisch trapgeveltje staat de klokkentoren. Grote regenschermen houden de erekoer droog, creëren bijzondere mogelijkheden bij allerlei manifestaties en zorgen voor een bijzondere sfeer.

De vertrekken van de landcommandeur, het kabinet, het salon en de bibliotheek in de waterburcht werden in 2003 gerestaureerd. Opmerkelijk zijn de parketvloer, de wandbekleding met perkament van edelhert en de kunstzinnige plafonddecoratie met de vier kardinale deugden. In de noordoostelijke hoektoren van de waterburcht liet de landcommandeur zijn bibliotheek inrichten in Luikse rococo, met zijn staatsieportret in de schouwboezem en een portrettengalerij van zijn familie.

Aan de houten brug naar de waterburcht ligt “de tuin van de landcommandeur”. Die maakt deel uit van de Franse tuin van Alden Biesen (zie afbeelding plan van aanleg, onder nr. 11), die in 1991 opnieuw aangelegd werd naar het oude voorbeeld van omstreeks 1700.

Een hekken (1775) sluit het voorhof af. In het voorhof staan de rijschool (nu polyvalente zaal) (op het plan nr. 9) en de tiendschuur (op het plan nr. 8) en de oudere voorhofgebouwen (nu verblijfsaccommodatie) (plan nr. 6 en 7) tegenover elkaar. Aan de andere zijde van het hekken leidt een lindendreef naar het Haspengouwse landschap.

De eenbeukige kerk (1638) (zie plan nr 5) van Alden Biesen is een zeldzaam bedehuis van de Duitse Orde. Het barokke hoofdaltaar is in zwart en wit, de kleuren van die ridderorde. Op het linkse zijaltaar staat de laatgotische Madonna met Kind, patrones van de Duitse Orde, sinds ca. 1270 hier aanbeden als miraculeus beeld.

Aan het oostelijk einde van de Maastrichterallee, aangelegd op het einde van de 16de eeuw staat het poortgebouw met het apostelhuis (nu taverne en natuureducatief museum) en de trompetterswoning, waar de poortwachter verbleef. Het poortgebouw is nu een knooppunt van wegen en fietsroutes. Aan het andere einde van de allee is er de kerk, de oranjerie, de tuinierstoren en het gastenhuis (nu taverne).

Op de helling naast het gebouwencomplex strekt zich de Engelse tuin uit met daarin een Minervatempel, een van de folies van dit landschapspark (zie plan nr 12).

Even verder langs de weg naar Bilzen staat een voormalige rentmeesterswoning van Alden Biesen. Ze werd in de 17de eeuw in Maaslandse stijl opgetrokken en zal een bestemming krijgen als hotel.

Activiteiten

Alden Biesen is een cultuurcentrum van de Vlaamse Gemeenschap en als Europees centrum een ontmoetingsplaats voor Vlamingen en Europeanen.

Het centrum zet zich in voor de bevordering van de Europese samenwerking in het onderwijs en de opleiding in Vlaanderen. Vanaf 1995 brachten het Socrates- en Leonardo Da Vinci-programma van de Europese Commissie een breed gamma van activiteiten naar Alden Biesen.
In 1986 startten er de Europaklassen waarin Vlaamse en buitenlandse scholen elkaar ontmoeten.
Nagenoeg het hele domein buiten, met inbegrip van de kerk en van het Engelse park is vrij te bezoeken. Een deel van de waterburcht met het gerestaureerde appartement en een moderne historische tentoonstelling en ook de Franse tuin zijn mits betaling te bezichtigen. Tijdens tijdelijke tentoonstellingen kunnen sommige ruimten die anders gesloten zijn, eveneens bezocht worden.
In de kerk is er een befaamd Van Peteghem-orgel (1788) te bekijken en te beluisteren. Diverse orgelmanifestaties worden er ingericht.
Alden Biesen vormt een indrukwekkend historisch decor voor socio-culturele evenementen, seminaries, conferenties en congressen. Een uitgebreide infrastructuur is daarvoor voorhanden. 32 kamers zijn uitgerust voor overnachting.
Alden Biesen is de grootste hotspot in België.
Tal van evenementen vinden op de site plaats zoals een internationaal vertelfestival, ’t Sintpaleis, land- en tuinbouwdagen, een Schots weekend, een folklorefestival, de Klasse-actie voor Vlaamse leerkrachten, een uitgebreid muziekprogramma met o.a. de Zomeropera, de master classes Euro Nippon, een jazzfestival en de Dag van de Oude Muziek (telkens in de maand juni)
De Landcommanderij Alden Biesen beschikt over een eigen mediatheek en huisvest de bibliotheek en fototheek van het Historisch Studiecentrum Alden Biesen
Het centrum geeft het tijdschrift “Alden Biesen (vroeger en nu)” uit.
Eten en drinken kan je in:

een taverne in het vroegere Hospice of Gasthuis (aan de ingang zie plan nr 1)

een taverne in het Poortgebouw, ook genoemd: "het Apostelhuis" (op het einde van de Maastrichterallee)

een restaurant in een hoevegebouw aan het buitenhof en in de oranjerie

Geschiedenis

Om het toenmalige kruistochtenideaal te ondersteunen schonken de graaf van Loon en de abdis van Munsterbilzen in 1220 aan de Duitse Orde een bedevaartskapel met aanhorigheden in Rijkhoven (Bilzen). Daar bouwden de ridders van de orde een vestiging. Alden Biesen groeide uit tot hoofdzetel van de provincie Biesen, die in de loop der eeuwen twaalf onderhorige commanderijen in het Maas-Rijngebied zou tellen.

Omstreeks 1361 verliet de Duitse Orde het onveilige en vochtig gelegen Alden Biesen om in de commanderij Nieuwen Biesen in Maastricht haar nieuwe hoofdzetel van de balije Biesen te vestigen. De oude kloostergebouwen van Alden Biesen bleven troosteloos achter.

In 1543 liet de landcommandeur op het vervallen domein Alden Biesen een majestueuze zomerresidentie bouwen. Met de bouw van de klokkentoren was dit kasteel, opgetrokken in de traditie van de laat-middeleeuwse beveiligde waterburchten, in 1566 voltooid. In 1571 werd met de voorburchten begonnen. Alden Biesen was herrezen. Het zou tot in de 18de eeuw een permanente bouwwerf blijven.

In 1616 werd het zogenaamde gasthuis van Alden Biesen gebouwd. Daarin hield een priester van de Duitse Orde school voor de omwonende jeugd. Het werd in 1716 een herberg voor ambachtslui, winkeliers, bezoekers en vreemd personeel.

De nieuwe barokke kerk van Alden Biesen, gebouwd in 1634-1638, verving de oude middeleeuwse O.-L.-Vrouwekapel. Aan de rijke stoffering ervan werkten Luikse ambachtslui. Bij de kerk sluit een galerij met Toscaanse zuilen aan, die in 1635 voltooid werd. De opzet van dit galerijgebouw lijkt een nieuw hospitium, maar die functie heeft het nooit vervuld.

Het indrukwekkende poortgebouw, 30 m hoger gelegen dan de waterburcht, was de hoofdingang van het domein. De poorttoren van 1652 kijkt uit op Maastricht. In de aansluitende trompetterswoning van 1663 logeerde de poortwachter. Het apostelhuis aan de andere kant was in 1720 geconcipieerd als verblijfplaats voor twaalf behoeftigen uit de omgeving. Die functie heeft het evenwel nooit vervuld.

Omstreeks 1700 is de Franse tuin, samen met het oranjeriegebouw, aangelegd. De waterburcht werd gemoderniseerd. Nagenoeg elke landcommandeur liet in het interieur of bij verbouwingen zijn “naamkaartje” in Alden Biesen achter.

Het renaissanceslot werd in 1715-1716 getransformeerd tot een adellijke residentie. De westvleugel van de waterburcht werd omgebouwd tot corps de logis, met in het midden de eretrap. Grote Franse ramen maakten het kasteel transparant. Ook het voorhof werd grondig gerenoveerd.

Tussen 1769 en 1775 werd de dwarsvleugel van het voorhof, die de twee voorburchten verbond, gesloopt. In het verlengde van de voorburchten werden twee gebouwen opgetrokken in classicistische stijl: de rijschool en de tiendschuur. Zo kreeg het kasteelcomplex de vorm zoals we die nu nog kennen.

Het Engelse park (zie plan nr 12) was de eindfase van de eeuwenoude kasteelarchitectuur. Aangelegd in 1786-1787 bestond het uit een helling, monumentale bomen en exotische struiken, een grasveld, kronkelende paadjes, waterpartijen en folies als de Romeinse Minervatempel, Tataarse huisjes, een Chinees tempeltje, een grot, een ruïne en een hermitage.

In 1794 doken ook in het Maas-Rijngebied de Franse revolutionairen op. Ze dreven de ridders en priesters van de Duitse Orde op de vlucht en namen Alden Biesen en de andere bezittingen van de Orde in beslag. In 1797 werd het domein in Maastricht geveild. Het gebouwencomplex takelde af. De site leek na de tweede wereldoorlog zelfs ten dode opgeschreven.

Op 8 maart 1971 viel de waterburcht ten gevolge van een schoorsteenbrand ten prooi aan de vlammen. De Belgische staat handhaafde toch haar principebesluit om Alden Biesen aan te kopen en besloot over te gaan tot een grondige renovatie die samen met de grensoverschrijdende bestemming het domein maakte tot wat het vandaag is: een Europese cultuurtempel van de Vlaamse Gemeenschap, aan wie deze na de federalisering van België overgedragen werd.

Het historische monument Alden Biesen is met succes gerestaureerd. Congresgangers en toeristen komen van heinde en ver naar Alden Biesen en vinden er hun gading via een geleid bezoek of in de permanente tentoonstelling over de Duitse Orde. De historische en Europese uitstraling van Alden Biesen sluit aan bij de vroegere grensoverschrijdende betekenis van de landcommanderij.

Verdere plannen

Nog ruim dertig verschillende projecten zullen uitgevoerd worden, gespreid over tien jaar. Daartoe werd een nieuw masterplan uitgewerkt om de site als geheel nog verder te restaureren en te ontsluiten. Men denkt aan de volgende elementen:

de centralisatie van de ontvangstbalies in het buitenhof (zie plan nr 4)
uitwerken van een nieuw bezoekerscentrum voor Haspengouw zodat de landcommanderij fungeert als een poort tot Haspengouw
aanpassing van de verlichting en inkleuring van het wapenschild boven de ingang van de erekoer
aankoop voor 1,1 miljoen euro en transformatie van de rentmeesterwoning tot gastenkamers; de woning is een 17e eeuwse herenhoeve in Maaslandse renaissancestijl opgetrokken;
de opwaardering en de herinrichting van de Engelse landschapstuin (zie plan nr 12) naar het plan van de oorspronkelijke ontwerper Ghislain-Joseph Henry (volgens het concept van Capability Brown). De opzet komt hierop neer: opnieuw een groene ruimte met ruime hellende grasvelden, kronkelende paden, monumentale bomen en strategische bospartijen scheppen. De bestaande zogenoemde "folies" zoals de Minervatempel, de belvédère (het koffiehuis van de landcommandeurs) ,het grotprieeltje, de Tartaarse huisjes en een Chinees tempeltje moeten alzo beter tot hun recht komen. Er zal ook een sanering van de beplanting volgen met o.a. het vellen van oude berken. Men denkt ook aan een nieuwe brug die de waterbucht met het Engels park moet verbinden.

Engels Park met Minervatempel te Alden Biesen - Bilzen

Zicht op de Minervatempel in het Engels Park Alden Biesen

Oostelijk gelegen poortgebouw Alden Biesen

zicht op hekken van het voorhof Alden Biesen

Bibliografie

Guido Daniëls, e.a., De Landcommanderij Alden Biezen, een historische en eigentijdse gids, Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, 1999, ISBN 907609912 X.