Pest
Van Wikipedie
De pest ok wel zwatte dood nuumd, is een ziekte die van de 14e tot de 19e ieuw in Europa veulvuldig, bi'j vlaegen epidemisch en zels pandemisch, veurkwam en enorme antallen slaachtoffers maekte.
Tussen 1663 en 1664 sturven 34.000 van de 200.000 inwoners van Amsterdam an disse ziekte, en in hiel Europa tientallen miljoenen. De belangriekste vormen van de zwatte dood bin bulepest en longpest.
[bewark] Symptomen
Meensken raeken besmet deur een bete van een infekteerde rottevlo. In de eerste 2-7 daegen bin de meensken huterig, hebben koorse en heufdpiene. Nao korte tied raeken de lymfeklieren van et slaachtoffer infekteerd; dat gaot gepeerd mit vervloeiing en abcesvorming, de 'bulen' van de bulepest. In pattie gevallen kan de bakterie ok de longen van de patiënt infekteren, hi'j kriegt dan een aandere variaant van de ziekte: de longpest. Hoesten en bloed ophoesten treden op. Allend de longpest kan (deur hoesten) overdreugen wodden van meenske op meenske; elke besmetting van de bulepest wodt veroorzaekt deur de vlo van de huusbunnen rotte. De bakterie kan him ok in et bloed gaon vermenigvuldigen wat leidt tot sepsis en intrakutane bloedings (paorse plakken). In dit stadium is de patiënt ten dode opschreven behalven as vrogtiedig mit intraveneuze antibiotika begonnen wodt. In inkelde gevallen is annemelik maekt dat beten deur meenksnvlooien de ziekte overbrocht hebben mar de bakterie overleeft hierin niet lange en dit is niet de normaole besmettingsweg.
[bewark] Bakterie
De verwekker, de bakterie Yersinia pestis, wodt overbrocht deur vlooien van rotten op meensken: een vlo die eerst besmet bloed zoegt, en daornao een meenske biete, brengt daormit de bakterie over.
Nao de verdringing van de zwatte rotte deur de brune rotte kwam der (in West-Europa in elk geval) een aende an disse ziekte, dat was rond 1670. Wereldwied komp de pest nog wel veur, mit naeme in India is rond de millenniumwisseling (2000) nog een kleine epidemie konstateerd. De ziekte is - bi'j tiedige diagnose - mit antibiotika tegensworig goed te behaandelen.
De pest is et bekendste veurbeeld van een zoönose, een ziekte die van dieren op meensken overdreugen wodt.
