Tram: terza paart
From Wikipedia
Cuntegnüü |
[redatá] Teg·nulugía
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
[redatá] Vía
La vía l'è plüü suveent incastrada inta-la caregjada, e, in taal caas, la fa apell a di rudài a gòrgja cunt un òorl destinaa a acöi ul burdin di rööt di veícül circülaant.
Un teemp, sa faseva appel a una posa clàssica di rudài sü traveers in leegn trataa e di sulett, intorna ai quaal sa pusàven i pavée da la caregjada; sa pudéven anca negá intal asfaalt u intal betun), ma cul teemp, di métot plüü perfezziunaa a inn-a-staa elaburaa.
Di réseaux, cuma cheel da Amsterdam, ai Paees Bass, i ann recuurs a di rudài cun la gòrgja riempida d'un pulímer elàstich che al permett d’evitá che i rööt strett di biciclett s'incastren e càusen di incideent. Ul pulímer al è facilmeent schiscjaa par i rööt di tram, un bell puu plüü pesaant.
Cun la generalizazziun di sitts pròpi, sa assiist a l'abandun di rudài a gòrgja, che a inn numà ütilizatt ai scambi, ai carobi e ai cüürf parnunziaa, in dúe la posa d'una terza rudaja (contra-rudaja) la saría plüü unerusa.
Dal fatt da l’esigüitaa dal spazzi ürban, in dúe ul tram al a evulüü plüü suveent, la vía la cumpreent da spess di cüürf da radi zich. Ul materiaal rulaant al è cuncepii par pudé parcuur sti cüürf grazzia a di articülazziun che a pòden girá sü un àngul pütòost ampi.
[redatá] Scambi
Dal fatt da la bassa velucitaa da circülazziun di tram e dal sò pees mínim (relativemeent al materiaal feruviari, dii pesaant), i scambi a pòden vess un bell puu maanch elaburaa e i comporten suveent numà una güja. Cura che a inn instalaa sü di rudài a gòrgja, i pòden, da plüü, mía compreent da cuntra-rudài, la gòrgja faseent uffizzi da cuntra-rudài.
Da plüü, dans ul scòpi da diminüí i rümuur cunsecütiif al passacc di rööt sü i discuntinüitaa da la süperfiis da rulameent ai cöör dai scambi, i güi a inn da spess cuncepii cunt una süperfiis ribassada parché la röda la sía süstegnüda numà pal burdin.
A l’urígin azziunaa manüalmeent par mezz d’un gross cascjavitt, i scambi a inn-a-staa rapidameent autumatizaa cunt un solenòit cumandaa par l’apell da cureent sü una sezziun isolada da la catenària (azziunameent u no dal scambi se ul tram al trazziuna süperaant la sezziun).
[redatá] Prupülsion
A l’urígin , i tram a éren a cavaj. Sti vetüür a éren, par òltru, fàcil a derajá, par che ul cundütuur al menava i cavaj int una direzziun squasimò perpendicülaar a la via, vargott ch'al gh'a permeteva da vesinass al marscjapé par cargá i passesgé. Ul re-inrajameent al sa faseva da per lüü, ul cundütuur menaant ul sò tram veers l’assa da la via. La trazziun a vapuur a l'era stada talvölta impiegada, sía a mezz da ziich locumutiif da che l imbielacc al era ul plüü suveent dissimülaa al fin da mía istremí i cavaj, sía a mezz da tram autònum münii d’una màchina a vapuur. Cul scopi d’éliminá nössi·meent caüsaa paj fümm e par la vapuur, la trazziun a l'aria cumprimüda la gh'eva egualmeent drecc da citadinanza.
Ma tüti sti teg·nologii a vegníven scancelatt dopu che la demustrazziun eclataant da l’eletrificazziun par Frank J. Sprague dal réseau da tram da Richmond (Virginia) la pruvava, al 1887, che la trazziun eletrica l'era ul mezz ideaal da prupülsion di tram. Prima cuntrulada par di cupiameent seria/paraleel, ul cuntroll da la trazziun elétrica al era rapidameent secüraa par di semicundütuur da putenza, dopu che la suva fiabilitaa l'era assee par ufrí un serviis a òlta dispunibilitaa.
A títul da cüriusitaa, sa citerà vargün tram a prupülsion a essenza (benzina) u diesel. La citaa da Ottawa (Canada) la dövra dal 2001 una línia da tram a mezz da mutriis diesel « Talent » (Bombardier) cuma prugett-pilota. La citaa da Lausanne (Svízzera) la dövra una línia da tram bimodaal, münii d’un mutuur ausiliari diesel ch'al permett una ütilizazziun minimala in caas da rutüra da l'alimentazziun elétrica, inscí cuma i evolüzziun al depòsit. Nutemm egualmeent di tram a acümülatuur.
[redatá] Frenacc
Ul frenacc al è staa par lungh teemp secüraa par un fren a vista manipülaa pal cundütuur, pöö pal machinista e ul wattman. Ul pees e la velucitaa aumentaant, al è staa rapidameent decidüü da fá apell al freen pneumàtich. La plüüpaart di tram a ütilízen un freen dirett, pütòost che un freen cuntinüi, gja che i tram a éren rarameent traa insèma in cunvòj. I mutriis PCC faséven graant duvrá da freen a cumaant elétrich, vargott ch'al permett da francá-ss dal cumpressuur. Vargügn tram circülaant sü di línii a prufil brüüsch a inn-a-staa equipaa da freen elétrich, u reustàtich, u a recuperazziun, che a permettéven da vegní gjo da luunch raamp senza rescaldá dansgerusameent i freen. Ul frenacc par recüperazziun al è da plüü in plüü ütilizaa, gja ch'al permett di ecunumii d'energía mía negligíbil. Un nuvell sistama prumeteent al è in cuurs da spérimentazziun : ul stockacc d'energía in di süper-cundensatuur, vargott ch'al permett da mejurá cunsideràbil·meent ul balaanz energétich, u da francá di purziun da línea di fiil d'alimentazziun aérea, in manera maanch unurusa che cun baterii u acümülatuur, u cun l'APS duvrada par la citaa da Bordeaux.
[redatá] I tram PCC
La cuncezziun di tram la viveva una revulüzziun al cuurs di agn 1930 cura che, in 1931, una cunferenza re-üneent plüü presideent da cumpagnii da tram americann, lEletric Railway Presidents Conference Committee a elàbora i spécificazziun dal [[tram PCCcul scopi d’ufrí aj viagjatuur un mezz da traspòort cunfortàbil, süscetíbil da trá-j vía da l’autumòbil.
[redatá] Alimentazziun elétrica
[redatá] Alimentazziun aérea
Ul primm tram elétrich al era alimentaa par un carell cureent sü düü fiil aéri, e liaa al tram par una fünn flessíbil. Cheest métuut al era cjamaa trolley (da la paròla inglees trawl, significaant chalut). Cheest métuut al era mía interemeent sudisfaseent: ul trolley al gh'aveva tropp suveent la tendenza a scarligá vía di fiil. Pöö l'era stada desvilüpada la pèrtegheta terminada par una rudela a gòrgja in che vegniva a incastrá-ss ul fiil d’alimentazziun. Ceert réseaux a ann infinn süstituii un frotteur a la rudela.L’aduzziun da la pèrtegheta l'a furzaa i réseaux a recurr al retuur da la cureent da trazziun par i rudài, vargott ch'al a intrudott plüü incunvenieent :
- cureent vagabuunt, purtaant a la curusiun galvànica di rudài e suveent da strütüür metàlich a prussimitaa, inscí cuma a di interfereenz cunt una eventüala signalisazziun par circüit da vía ;
- dansgee d’eletrucüzziun paj ocüpaant dal tram a l'ura d’un derajameent, cheest daree purtaant i sò paart metàlich, nurmalmeent metütt a massa, purtaa al putenziaal da la línia d’alimentazziun, vargott ch'al espuneva i ucüpaant a l’eletrucüzziun se i a punéven simültaniameent un pee sü la tera e l òltar sü una paart metàlica dal tram sota tensiun.
La pertegheta a necèssita l’ütilisazziun da scambi ai bifürcazziun. Di òltar réseaux in Europa i ann adutaa l archett, ch'al permett da mía duvrá da scambi süj fiil aéri. Quaant aj réseaux plüü mudeern, i ann adutaa ul pantògraf. Sa nuterà ch'al è difícil da fá cuabitá di tram a pantògraf e di tram a pertegheta: ul réseau californian da MUNI (San-Francisco) al n'a faa la dulurusa descuverta a l'ura da la messa in serviis da mutriis mudeern al inizzi di agn 1980. Da tüta manera, i citaa da Brüssel (línia 44) e Lisbonna a inn reussii a cundü l esercizzi miist pertegheta / pantògraf, senza prubleem nutàbil.Intal caas intúe a cuàbiten tram e trolleybus, al è necessari da isulá cun cüra i fiil dal trolleybus, ul retuurn da la cureent sa-faseent par chesta vía.
Captazziun par pertegheta e frotteur
[redatá] Alimentazziun in süperfiis
L'alimentazziun in süperfiis mía faseent l'ünanimitaa, da spess par di resun estétich, a difereent mumeent a inn staa prupunüü diveers sisteem permeteent d'evitá ul fiil aeri. Sa nuterà i difereent sisteem da tram alimentaa pal sota-söö, cunt i quaal ul circüit elétrich al sa sara sü dumà al passacc dal tram (Bordeaux).
