ქართული დამწერლობა
ვიკიპედიიდან
 |
ვიკიპედიელთა მოსაზრებით ეს სტატია ან სექცია უნდა შეერწყას სტატიას/სექციას ქართული ანბანი, თუმცა ეს მოსაზრება საკამათოა. (განხილვა) |
| ქართული დამწერლობა | ||
|---|---|---|
| ტიპი: | ანბანი | |
| ენები: | ქართული ენა, მეგრული ენა, სვანური ენა | |
| დროის პერიოდი: | III საუკუნიდან დღემდე | |
| ISO 15924 კოდი: | Geor | |
ქართული დამწერლობა არის ანბანური ტიპის თავისთავადი, თვითმყოფადი სისტემა.
სექციების სია |
[რედაქტირება] ისტორია
ცნობები ქართული დამწერლობის წარმოშობის შესახებ ურთიერგამომრიცხავია:
- ქართული გადმოცემის თანახმად მისი შექმნა მიეწერება საქართველოს მეფე ფარნავაზ I-ს ძვ.წ. III საუკუნეში. ქართული მწერლობის უძველესი ძეგლი "შუშანიკის წამება" უეჭველად ცხადყოფს, რომ მის დაწერამდე უნდა არსებულიყო მაღალგანვითარებული წერილობითი კულტურა, რაც მხარს უმაგრებს თქმულებას ქართული ანბანის ფარნავაზის მიერ შექმნის შესახებ. ამასთან, პროფესორ რევაზ ბარამიძისმიერ 1990-იანი წლების დამდეგს დადასტურებულია, რომ "ქართლის ცხოვრება"-ში ჩართული "ცხოვრება ფარნავაზისი" არის ფარნავაზის თანამედროვე ჟამთააღმწერლის მიერ შექმნილი თხზულება.
- ბოლო დრომდე, არქეოლოგიური მონაცემებით ქართული ანბანის შექმნას ახ.წ. IV-V საუკუნეებს უკავშირებდნენ (დავათის სტელის ასომთავრული წარწერა (ახ.წ. IV საუკუნე) და ბოლნისის სიონის ასომთავრული წარწერა (492-493 წწ)). უკანასკნელი მონაცემები (აკადემიკოს ლევან ჭილაშვილის ხელმძღვანელობით ნეკრესში (კახეთი) 1990-იან და 2000-2003 წლებში ჩატარებული სამუშაოების შედეგად მოპოვებული მნიშვნელოვანი მასალები) ადასტურებს, რომ ქართული ანბანის შექმნა ქრისტიანობამდელ ხანას განეკუთვნება.
[რედაქტირება] ქართული დამწერლობის სახეები
ქართული დამწელობა შედგება სამი, ისტორიულად თავისებური და ფრიად განსხვავებული სახისაგან, სისტემისაგან: ასომთავრული (ხუცური ასომთავრული, მრგვლოვანი, მთავრული), ხუცური (ნუსხა-ხუცური, კუთხოვანი) და მხედრული. ქართული დამწერლობის ტიპიზაცია იყენებს სამი ქართული დამწერლობის ცნებას.
- ასომთავრული - უძველესია აღმოჩენილ ქართულ დამწერლობებს შორის. ხელნაწერები მოიპოვება მე-8-ე საუკუნიდან და ითვლება, რომ ამ დრომდე ეს ერთად-ერთი ქართული დამწერლობა იყო. მე-11-ე საუკუნემდე გვხვდება ხელნაწერები, რომლებიც მთლიანად ასომთავრულითაა შესრულებული; შემდგომი პერიოდის ხელნაწერებში იგი უპირატესად „მთავრული, Capital“ ასოებად გამოიყენებოდა. ითვლება, რომ თავიდან ასომთავრული ვითარდებოდა ბერძნულისა (ახალი აღთქმა) და არამეულის (ძველი აღთქმა) ზეგავლენით უპირატესად როგორც ქრისტიანული სარწმუნოების დამწერლობა - ტიპობრივად იგი უახლოვდება იმავე პერიოდში ქრისტიანობის გავრცელებასთან დაკავშირებით შექმნილ სხვა დამწერლობებს - სომხურს, კოპტურს და სხვ.
- ხუცური - მაგალითები აღმოჩენილია მე-9-ე საუკუნიდან. მე-11-ე საუკუნემდე იგი უპირატესად „სასტრიქონო, Lowercase“ გამოიყენებოდა მთავრულთან ერთად. მე-12-ე საუკუნიდან არსებობს ხელნაწერები, რომლებიც მთლიანად ხუცურითაა შესრულებული. ფართოდ გამოიყენებოდა მე-18-ე საუკუნის ჩათვლით. ითვლება, რომ ხუცური განვითარდა ბერძნული „სასრიქონო“ დამწერლობის გავლენით (მისი სახეობა და არა ფორმა).
- მხედრული - მაგალითები არსებობს მე-11-ე საუკუნიდან და ითვლება, რომ იგი განვითარდა ხუცურიდან არაბული დამწერლობის სტილისა და კალიგრაფიის ძლიერი ზეგავლენით. მხედრულისათვის 1728 წელს ნიკოლოზ თბილელმა შექმნა „მხედრულის მთავრული, Capital“ ასოები.
[რედაქტირება] ქართული დამწერლობის ილიასეული რეფორმა
ილია ჭავჭავაძემ და მისმა თანამებრძოლებმა თანამედროვე, ლიტერატურული ქართული ენის შექმნის ჩარჩოებში ჩაატარეს ქართული დამწერლობის უმნიშვნელოვანესი რეფორმა - როდესაც ანბანიდან ამოაგდეს მოძველებული 5 ასო, რომელიც ცოცხალ ქართულ ენაში აღარ გამოიყენებოდა.
თანამედროვე ქართული დამწერლობის გასავრცელებლად ი.ჭავჭავაძემ და მისმა თანამებრძოლებმა 1879 წელს დააარსეს “ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება”.
[რედაქტირება] ქართული დამწერლობის ასახვა კომპიუტერულ სისტემებში
ქართული დამწერლობა კომპიუტერულ სისტემებში უნიფიცირებულია „უნიკოდი“-ს (Unicode) სტანდარტის მიხედვით, რომელშიც მთავრული, ხუცური და მხედრული აღიარებულია დამოუკიდებელ ქართულ დამწერლობებად და სწორედ მათთვის და მხოლოდ მათთვის მისაკუთრებული კოდები გააჩნიათ.
