Tordesillas-kontrakto
From Wikipedia
Tordesillas-kontrakto (en portugalana linguo Tordesilhas) signatas en Tordesillas (Valladolid) Kastilia 7 di junio 1494 fixesas la divido di nova mondo inter Hispania por westa e Portugal por esta supere da papo segun nord-suda meridiano lokizas ye 1770 km westa di Kabo Verda - meridiano, qua esas nuna 46° 37'. Ta kontrakto ratifikabas per Hispania ye 2 di julio e per Portugal ye 5 di septembro. Saragossa (o Zaragoza)-kontrakto ye 22 di aprilo 1529 indikas plu precise lua anti-meridiano.
[redaktar] Explorado e kolonizado
Ol esas pro solvar la disputo kreita da la retroveno di Kristoforo Kolumbo. Ye 1481 papala bul-letro Aeterni regis havas donita omna teritorii suda di Canarias por Portugal. Ye mayo 1493 hispana-naska papo Alexander 6ma dekretas en bul-letro Inter caetera ke omna sula west di meridiano nur 400 km westa di Kabo Verda devrus por Hispania tale to esta esas por Portugal, tamen teritorii ecepte ja sub kristana kontrolo.
Evidenta la Portugala rejo João 2ma ne esas kontenta, do il apertas negocii kun hispanala reji, argumentinta ke la meridiano extensus en l'altra parto di mondo, do limitinta hispana kontrolo en Azia.
Tordesillas-kontrakto divenas bul-letro per papo Julius 2ma ye 1506, ecepte per la maxim esta parto di sud-Amerika, deskovrista per Pedro Álvares Cabral por Portugal. Pos Hispania ne blokas extendo tra la meridiano. De 1580 til 1640 Hispania kontrolas Portugal. Ye 1750 Madrid-kontrakto imputas ad Portugal la teritorii ul okupas hike.
L'altra Europa-landi kom (Francia, Anglia o Nederlando) komencas kun korsaro prenar parto di Amerika-richesi.
