Historia de Xibraltar

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

A historia de Xibraltar remóntase aos tempos da antigüidade. A mitoloxía situou nos seus pelados cerros un dos alicerces en que se apoiou Hércules para separar aos dous continentes. Ata o século VIII de éra cristiá a Rocha de Xibraltar estivo deshabitada.

No ano 711 Tariq-ihn-Zyad desembarcou á fronte dunha expedición musulmá; a partir de entón a Roca leva o seu nome: Gebel Tariq, «montaña de Tariq».

Índice 1 Resumo histórico de Xibraltar 1.1 A perda de Xibraltar 1.2 A paz e o Tratado de Utrecht 1.3 Dous séculos de Xibraltar británico

[editar] Resumo histórico de Xibraltar

Xibraltar permaneceu en poder dos mouros ata o ano 1309. As tropas cristiás do rei de Castela Fernando IV, ao mando do famoso Alonso Pérez de Guzmán, puxeron sitio á fortaleza e rendérona, non sen que antes perecera o mesmo «Guzmán o Bo». Posteriormente volveu caer outra vez en mans dos mouros e finalmente foi recobrado no ano 1462.

A partir de entón Xibraltar sitúase no contexto da historia económico-social da nacente nacionalidade española. Outorgado ao duque de Medina Sidonia en 1465 -xunto a unha gran extensión de territorio daquela parte de Andalucía a Baixa, terras que seguen aínda da súa propiedade- foi un dos enclaves de maior litixio entre a Coroa e o ducado.

No século XVI aparece a Rocha ligada xa ao rei, que había imposto definitivamente os seus intereses en función do valor estratéxico-militar da praza.

A historia que interesa aquí comeza no momento en que o sol dos Austrais españois chega ao seu ocaso. Con Carlos II dinastía reinante herdeira das grandezas de Carlos I e de Filipe II alcanza os límites máis agudos da dexeneración fisiolóxica. Moito antes de morrer o rei, pensaban xa os monarcas europeos en repartirse o inmenso imperio español.

A debilidade de Carlos II, o total abandono do país e a miseria galopante a que o levaron os reinados anteriores, converteran a España nun xigantesco moneco disputado polas potencias de Europa.

A incapacidade ou impotencia do rei para ter fillos e a falta de parentes próximos que puidesen optar ao trono converteran á corte no centro de intrigas dos presuntos pretendentes. Eran estes os seguintes:

• O arquiduque Carlos de Austria, fillo de Margarita Teresa, que á súa vez era filla de Filipe IV e irmá, xa que logo, de Carlos II. O arquiduque era segundoxénito do emperador Leopoldo e estaba apoiado por Inglaterra, Holanda e Austria.
• Filipe de Anjou, cuxa avoa María Teresa, filla tamén de Filipe IV, estaba casada co rei de Francia Luís XIV. O «delfín» era pai de Filipe e, xa que logo, Francia apoiaba as súas aspiracións.
• Outros pretendentes foron Pedro II de Portugal, Vítor Amádeo de Saboia e o duque de Orleáns, de menor importancia por non contar co apoio das grandes potencias.

A educación case ultrarelixiosa que se lle había inculcado ao rei español chegou ao extremo de poñer en mans do Papa entón reinante, Inocencio XI, o intento de resolver o problema da sucesión española. Carlos II acometía un asunto de Estado coma se fose de conciencia, e seguindo os consellos do Papa nomeou herdeiro a Filipe de Anjou, neto de Luís XIV de Francia. Era o ano 1700; terminaba un século e agonizaba unha dinastía.

[editar] A perda de Xibraltar

A chamada Guerra de Sucesión á coroa de España durou trece anos (1700 a 1713). A tómaa de Xibraltar ocorreu en agosto de 1704.

O famoso xeneral inglés Marlborough (o « Mambrú» dos cantáres) proxectara no verán de 1704 que George Rooke, almirante da escuadra inglesa no Mediterráneo, trasladase o arquiduque Carlos, pretendente á coroa española apoiado polo bloque formado por Austria, Gran Bretaña e Holanda, ata a desembocadura do Taxo. As operacións aliadas no marco europeo aconsellaban desembarcar ao pretendente austríaco na Península para así animar aos defensores da súa causa.

O almirante Rooke escoltou ao arquiduque ata Lisboa. A súa misión inmediata consistía en conducir logo á súa flota ata Riviera co fin de embarcar unhas tropas concertadas co duque de Saboia para tómaa de Tolón, base naval francesa de capital importancia no Mediterráneo. Pero o duque de Saboia non tiña homes dispoñibles e Rooke viuse precisado a emprender a retirada coa súa escuadra. Ao chegar ao Estreito de Xibraltar recibiu unha expedición de axuda procedente da flota inglesa da Canle, reforzos que lle permitiron contar cunha escuadra de cincuenta navíos de liña. Foi entón cando o almirante inglés decidiu tomar a praza forte de Xibraltar.

«Tanto a guarnición de Xibraltar como as súas fortificacións eran insignificantes», esto di Ackinson, historiador da Universidade de Cambridge.

A cidade de Xibraltar, como case toda España por aquelas datas, había xa prestado xuramento a Filipe V, candidato patrocinado por Francia. En consecuencia, os veciños e a guarnición trataron de opoñer resistencia aos atacantes.

Xibraltar era unha cidade española máis. O seu Concello estaba composto por 13 Rexidores, representantes duns veciños que eran donos absolutos da vila e dos terreos colindantes, é dicir, do Campo Llano de Xibraltar (dividido hoxe día nos términos municipais da Liña da Concepción, Alxeciras, San Roque, Os Barrios e Tarifa). A fortaleza radicada na Rocha era en certo xeito a capital política dunha zona tan extensa como algunha provincia española. A cidade tiña cinco mil habitantes, contando cun magnifico porto que a protexía do mar, refuxio seguro contra os ventos de Levante.

Na fortaleza achábase destacada unha guarnición permanente da que era comandante o capitán don Diego de Salinas. A resistencia que puido opoñer ao ataque da escuadra do almirante Rooke foi puramente simbólica, dada a desproporción das forzas. Velaquí o que di a «Enciclopedia Británica» ( Vol. 10) en 1879:

«En aparencia, os conquistadores ingleses combateran en defensa dos intereses de Carlos, Arquiduque de Austria -máis tarde Carlos III de Austria-, pero aínda que o 24 de xullo de 1704 [sic.] proclamouse a súa soberanía sobre o Rocha, Sir George Rooke, baixo a súa exclusiva responsabilidade, deu orde de que se izara a bandeira inglesa e tomou posesión en nome da raíña Ana de Inglaterra».

Pero velaquí que a citada «Enciclopedia» segue da forma seguinte:

«Di pouco en honor de Inglaterra tanto o feito de que con menosprezo dos máis elementais principios sancionou e ratificou a ocupación, como o de deixar sen recompensa ao xeneral a cuxo pouco escrupuloso patriotismo debíase a adquisición. Os españois sentiron profundamente a inxustiza que se lles facía e os habitantes da cidade de Xibraltar abandonaron en gran número os seus fogares antes de recoñecer a autoridade dos invasores».

Este último parágrafo desaparece nas posteriores edicións da «Enciclopedia Británica» e queda definitivamente redactado así:

«A conquista fíxose, durante a guerra, en defensa dos intereses de Carlos, Arquiduque de Austria, pero o almirante británico Sir George Rooke, baixo a súa exclusiva responsabilidade, ordenou que se izara a bandeira inglesa e tomou posesión en nome da raíña Ana de Inglaterra, cuxo goberno ratificou a ocupación».

Inglaterra, que non estaba en guerra con España e soamente defendía os intereses dun dos candidatos á sucesión monárquica, apropiábase dun anaco de terra española que xa non ía devolver.

O comportamento dos soldados ingleses obrigou á poboación civil a abandonar a praza e reunirse en San Roque co seu Concello. A reacción militar española chegou pouco despois por medio dun ataque combinado terra-mar en colaboración coa escuadra francesa no Mediterráneo; chocaron os navíos de Rooke e os franco-españois á altura de Vélez-Málaga, con resultado igualado, polo que o almirante francés conde de Tolosa optou por retirarse cos seus barcos a Tolón.

[editar] A paz e o Tratado de Utrecht

Aínda que a paz non foi asinada oficialmente ata o 13 de xullo de 1713 as hostilidades cesaran case enteiramente en 1711. Os monarcas europeos estaban cansados de guerra e chegaran a unha entendementa que se acomodaba ás pretensións de cada un. Os ánimos de [[Gran Bretaña)) arrefriáronse en canto albiscou a posibilidade de que o pretendente austríaco á Coroa de España puidese converterse tamén en Emperador de Alemaña ou reunir nos seus descendentes as coroas dos dous imperios, dando lugar así a unha nova edición do período Carlos V. Pola súa banda, o pretendente [[Borbón)) «preferiu a monarquía española, aínda que algo diminuída, á expectativa dunha monarquía francesa acrecentada», (C. T. Atkinson ).

É evidente que foi unha saída honorable posto que o propósito dos monarcas europeos consistía en repartirse a Coroa de España.

A comezos de 1713 iniciáronse as conversacións para a firma do tratado de paz. Como sinalan os historiadores, «o único representante español era francés»; cabe supoñer que dito embaixador non tomaría gran interese na defensa da integridade xeográfica española, como así sucedeu. Como argumento xurídico para manter aos representantes españois apartados da negociación esgrimiuse o feito de que a España de Filipe V non podía ser recoñecida ata que non asinase Francia o Tratado de paz. Así, pois, cando se permitiu aos plenipotenciarios españois acceder ás deliberacións xa se habían estipulado as condicións e non tiveron máis remedio que asinar:

«O orgullo español -di un historiador inglés- e o bo sentido nacional houberon de sancionar unha adquisición feita case sen custo algún, pero defendida con pertinacia».

Finalmente o 13 de xullo de 1713 asinábase o Tratado de Utrecht cuxo Artigo X outorga a Gran Bretaña a fortaleza e praza de Xibraltar. Dado a importancia fundamental e dado que foi esgrimido con diversas intencións en máis dunha ocasión, velaquí a reprodución da totalidade do citado artigo que di así:

«O Rei Católico, por si e polos seus herdeiros e sucesores, cede por este Tratado á Coroa da Gran Bretaña a plena e enteira propiedade da cidade e castelo de Xibraltar, xuntamente co seu porto, defensas e fortaleza que lle pertencen, dando a devandita propiedade absolutamente para que a teña e goce con enteiro dereito e para sempre, sen excepción nin impedimento algún. »

« Pero, para evitar calqueira abusos e fraudes na introdución das mercadorías, quere o Rei Católico, e supón que así se ha de entender, que a devandita propiedade cédase á Gran Bretaña sen xurisdición algunha territorial e sen comunicación algunha aberta co país circunveciño por parte de terra. E como a comunicación por mar coa costa de España non pode estar aberta e segura en todos os tempos, e de aquí pode resultar que os soldados da guarnición de Xibraltar e os veciños daquela cidade véxanse reducidos a grandes angustias, sendo a mente do Rei Católico só impedir, como queda dito máis arriba, a introdución fraudulenta de mercadorías pola vía de terra, acordouse que nestes casos póidase comprar a diñeiro de contado en terra de España circunviciña a provisión e demais cousas necesarias para o uso das tropas do presidio, dos veciños e das naves surtas no porto».

« Pero se se aprehendesen algunhas mercadorías introducidas por Xibraltar, xa para permuta de víveres ou xa para outro fin, adxudicaranse ao fisco e presentada queixa desta contravención do presente Tratado serán castigados severamente os culpados ».

« E que A Súa Maxestade Británica, a instancia do Rei Católico, consente e convén en que non se permita por motivo algún que xudeus e mouros habiten nin teñan domicilio na devandita cidade de Xibraltar, nin se dea entrada nin acollida ás naves de guerra mouras no porto daquela cidade, co que se pode cortar a comunicación de España a Ceuta, ou ser infestadas as costas españolas polo corso dos mouros. E como hai tratados de amizade, liberdade e frecuencia de comercio entre os ingleses e algunhas rexións da costa de Africa, ha de entenderse sempre que non se pode negar a entrada no porto de Xibraltar aos mouros e as súas naves que só veñen a comerciar ».

« Promete tamén A Súa Maxestade a Raíña de Gran Bretaña que aos habitantes da devandita cidade de Xibraltar concederáselles o uso libre da Relixión Católica Romana».

E a continuación chega o parágrafo máis importante, o que posúe máis actualidade nas circunstancias actuais e pode ser esgrimido por España como un dos seus argumentos fundamentais:

«Se nalgún tempo á Coroa da Gran Bretaña parecéselle conveniente dar, vender ou allear de calquera modo a propiedade da devandita cidade de Xibraltar, conveuse e acordado por este Tratado que sempre se dará á Coroa de España a primeira acción antes que a outros para redimila».

[editar] Dous séculos de Xibraltar británico

O Tratado de Utrecht non pechou definitivamente as aspiracións españolas de recuperar a praza. En tres ocasións efectuáronse distintos intentos militares por expulsar ás tropas inglesas, pero sen resultado positivo. Os tres intentos leváronse a cabo no mesmo século XVIII: 1705, 1725 e en 1779. A ocasión máis propicia, cando as forzas españolas tomaron verdadeiramente en serio o intento de tomar Xibraltar, correspondeu ao ano 1779. Transcorría entón a guerra de América e Gran Bretaña achábase acosada en distintas frontes. Tanto Francia como España apoiaban a independencia das colonias británicas. Foi nesta conxuntura cando Carlos III, que rexía por entón a monarquía española, decidiu poñer sitio á praza.

Tanto as tropas españolas como as británicas estaban mandadas por xenerais de prestixio, que fixeron honor ao seu nome. O almirante Barceló e o xeral Elliot enfrontáronse ao longo de catro anos (comezaron as hostilidades en 1779 e remataron en 1883). O sitio concluíu en táboas novamente.

Previamente, e cando peor ían as cousas para a Gran Bretaña na súa loita contra a emancipación das súas colonias de América, ofrecera a España a devolución de Xibraltar a condición de que cesase toda axuda aos rebeldes norteamericanos. Pero novamente púxose aquí de evidencia o descrédito de España e o menosprezo que causaba entre as nacións europeas cando nas negociacións previas á firma do Tratado de Paz de Versalles, os dous principais rivais europeos, Francia e Gran Bretaña, puxéronse de acordo para prescindir de toda consideración cara ás súas pretensións.

España viuse na necesidade de asinar a paz na que, aínda que recobraba a illa de Menorca (igualmente arrebatada na guerra de Sucesión), confirmaba o espolio de Xibraltar mediante unha cláusula que ratificaba «a configuración xurídica do Artigo X do Tratado de Utrecht». Este punto forma parte fundamental dos argumentos británicos que tratan de demostrar a permanente aquiescencia española á cesión de Xibraltar.

A partir dese momento (1783) rematan os intentos militares e comeza unha auténtica «guerra fría» que había de durar ata os nosos días. Os términos de tal guerra de nervios encádranse no marco da máis xenuína política colonialista practicada tradicionalmente por Gran Bretaña, sobre todo nos seus tempos de esplendor. A potencia colonial foi avanzando paulatina e progresivamente na usurpación do territorio español, aproveitándose da interpretación unilateral do Tratado de Utrecht ou ben mercé ao a desenvoltura da forza bruta fronte a un país pobre e en plena decadencia.

Non se lles ocultaba aos británicos a importancia do bastión xibraltareño, auténtica chave do Mediterráneo e porta do paso cara á India e o remoto Oriente logo de abrirse a canal de Suez.

Nos séculos XVIII e XIX, Gran Bretaña realizaba unha política pragmática e eficiente, moi por encima das demais potencias mundiais. alumara ás bravas conmoción que representou a Industrialización e coas súas naves espallaba - con tratados ou a canonazos - o espírito comercial do liberalismo económico. Xibraltar era unha peza crave no xigantesco mecanismo do Imperio.

A firma do Tratado de Utrecht foi o espaldarazo que deu vía ao imperialismo da Grande Bretaña e o gran desenvolvemento británico; mentres as monarquías europeas dedicábanse a desfollar a margarita de posibles dereitos hereditarios, cando non a perder as súas coroas a golpes da Revolución.

En tal situación pouco cabía esperar respecto da recuperación de Xibraltar. Desde entón a Rocha permaneceu estreitamente ligada á problemática do país, á súa desgraciada historia e tamén aos seus desastres.