Fonoloxía
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Disciplina da Lingüística que estuda os fonemas, unidades sonoras pertinentes mínimas. A Fonoloxía persegue o coñecimento e determinación dos sons puramente funcionais nas distintas linguas.
Tanto a Fonoloxía como a Fonética teñen como obxecto de estudo os aspeitos sonoros do signo lingüístico e o nome das dúas deriva da palabra grega phonos ("voz" ou "son"). A Fonoloxía estuda os sons desde o punto de vista da língua, do sistema, da forma. Para a Fonoloxía o son é unha unidade de lingua virtual, relevante e significativa que posúe un valor determinado. As unidades da Fonoloxía, os fonemas, son abstractas, son sons inmateriais que son recoñecidos no seo dunha comunidade de fala.
- Por exemplo, nas palabras vai e avó as consoantes son distintas do punto de vista articulatorio e das características físicas, pois ainda que as dúas son bilabiais e sonoras, a primeira é oclusiva e a segunda fricativa. Son foneticamente dous sons diferentes. Sen embargo, desde o punto de vista do sistema do galego esta diferenza non é distintiva e polo tanto ambas as dúas realizacións realizan un único fonema desde o punto de vista da fonoloxía. Noutros idiomas a distinción si podería ser pertinente. Así, por exemplo, a distinción entre e aberto e e fechado é estudada pola Fonoloxía en galego, pois hai palabras como presa (apuro e barraxe) que se diferencian por ese fonema, pero non o é en español, onde só é obxecto de descrición fonética.
Porén, ambas as dúas disciplinas están interconectadas, porque sen a Fonoloxía non se podería descobrir o verdadeiramente sistemático da língua e sen a fonética a fonoloxía non se podería ter desenvolvido. Encanto a Fonética se ocupa de todas as variacións e de todas as posibilidades que ofrece a materia fónica, a Fonoloxía ocúpase dos sons que posúen un valor diferenciador de significados.
A Fonoloxía utiliza procedimentos de estudo propiamente lingüísticos, como poden ser a conmutación ou estudo das relacións paradigmáticas e sintagmáticas na distinción de oposición e contraste.
Índice |
[editar] Os fonemas
A Fonoloxía estuda as unidades ideais que os falantes cren pronunciar ou ouvir e que receben o nome de fonemas. Os fonemas son unidades funcionais constituídas por un conxunto de rasgos relevantes, mentres que os sons realmente producidos van acompañados de rasgos irrelevantes. En consecuncia, distínguense fonema e halófonos, ou posíbeis realizacións na fala.
A clasificación máis inmediata dos fonemas é entre vogais e consoantes, se ben nestes tamén se inclúen ás veces as líquidas e as glotais.
[editar] Os alófonos
- Ver artigo principal: Alófono.
Os alófonos pódense dar en distribución complementar ou libre. Os alófonos en distribución complementar son os que aparecen sempre en determinados contextos e non noutros: onde aparece unha variante non pode aparecer outra. Por exemplo, en galego o b oclusivo ([b]) dase despóis dunha pausa ou dunha nasal. O b fricativo ([β])aparece en todos os demáis casos. Hai complementación entre unhas realizacións e outras, unhas valen para uns casos e outras para outros.
Os alófonos en distribución libre non se exclúen, senon que na mesma posición pódense dar duas realizacións: non hai complementariedade, senón superposición. É o caso da abertura das vogais, que pode variar moito.
As diferenzas fonolóxicas permiten que nunha lingua determinada se poidan distinguir significados. Os dous b de vai e avó non manteñen unha oposición distintiva, pero si /p/ e /b/ en todos os casos, ainda que estes fonemas en árabe son só alófonos e confúndense, como sucede con /l/ e /r/ nalgunhas linguas asiáticas.
[editar] Os rasgos
Un rasgo diferencial é a diferenza mínima que opón dous fonemas. Os exemplos inclúen a abertura para as vogais ou a localización (labial, dental) nas consoantes. Os rasgos son os constituintes dos fonemas, de maneira que un fonema é un conxunto de rasgos pertinentes pronunciados simultaneamente. O fonema non ten realidade concreta en si mesmo mais si ten un valor práctico porque é a unidade que o falante identifica, e non os rasgos.
[editar] Transcrición fonolóxica
A transcrición fonolóxica é a representación dos valores dos fonemas nunha lingua dada, descartando os halófonos. O alfabeto máis extendido a nível mundial é o Alfabeto Fonético Internacional, ou AFI, cuxa primeira versión apareceu en 1888 auspiciada pola International Phonetic Association (Asociación Fonética Internacional ou IPA, siglas que tamén se usan para referirse ao alfabeto mesmo). Para o galego usou-se até hai pouco unha adaptación do alfabeto fonético da Revista de Filología Española. Os fonemas transcrébense entre barras inclinadas.
