شهرستان نیکشهر
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهرستان نیکشهر با وسعت ۲۳۹۳۰ کیلومتر مربع و جمعیت ۱۴۹۴۱۹ نفر شامل پنج شهر نیک شهر، قصر قند، فنوج بنت و لاشار شمالی و پنج بخش و پانزده دهستان و ۸۱۶ پارچه آبادی است.
شهرهای مزبور دارای طرحهای هادی بوده و نیک شهر با حدود ۸۶۵۰ نفر جمعیت، مرکز شهرستان است.
تعداد آثار شناسایی شده شهرستان حدود ۲۹ اثر است که از این تعداد تاکنون تعداد سه اثر شامل: تپه دمبیگان، تپه سیاهبون و چهل دختران در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
[ویرایش] آثار تاریخی
شهرستان نیکشهر دارای آثار تاریخی وفرهنگی فراوانی است که نشانگر وجود تمدنهای پراکنده در سطح منطقه از هزاره‌های قبل از میلاد تا عصر حاضر است این آثار بصورت پراکنده در بخش‌های تابعه شهرستان بچشم می‌خورند .
۱- بناهای تاریخی دوران اسلامی ،مساجد ،قلاع و آب انبارها.
۲- تپه‌ها ومحوطه‌های پیش ازتاریخ ودوران تاریخی واسلامی.
۳- سنگ نگاره‌ها (نگار کندها).
۴- درختان - درخت مکر زن(انجیر معابد)، انبه وتمبر هندی وچنار.
آثار برجسته شناسایی شده شهرستان عبارت‌اند از:
۱- حدود یازده قلعه تاریخی از جمله قلعه قصرقند، نیک شهر، بنت، فنوج، اسپکه، هیت، چانف و...
۲- حدود ده محوطه و تپه پیش‌از تاریخ
۳-حدود پنج درخت کهنسال
۴- سنگ نگاره‌های شمال قصرقند
۵-مسجد قدیمی عبدالقادر در مجاور قلعه نیک شهر
۶- تعداد پنج مقبره تاریخی و....
شرح آثار تاریخی شهرستان :
شهرستان نیکشهر در بردارنده ۴۲ اثر تاریخی وفرهنگی از دورانهای مختلف بوده که از مجموع این اثار سه اثر تپه دمبیگان، تپه سیاه بن ومحوطه چهل دختران) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است ۰
از نظر وجودآثار تاریخی وفرهنگی شهرستان نیکشهر منطقه‌ای دست نخورده بحساب می‌آید تاکنون کارهای علمی وتحقیقاتی در این منطقه انجام نشده و برای اولین بار کار بررسی وشناسایی توسط اشتاین در سالهای قبل از انقلاب اسلامی ودومین بار کار بررسی وشناسایی آثار منطقه در شهریورماه ۱۳۸۰ توسط مدیریت میراث فرهنگی استان به سرپرستی آقای شیرازی انجام شد۰
شرح خلاصه‌ای از آثار تاریخی وپیش از تاریخی منطقه:
§ تپه دمبیگان:
تپه دمبیگان در جنوب شرقی قصرقند درارتفاع ۴۷۵ متری از سطح دریا بطول تقریبی ۱۰۰۰ متروعرض ۷۰۰ متر با جهت شرقی – غربی واقع شده‌است سطح محوطه پوشیده از قطعات سفالی منقوش به نقوش برجسته ونقوش تزئینی نقاشی شده وساده می‌باشد۰
سفالهای سطحی محوطه از نوع سفالهای دست ساز خشن وچرخ ساز هستند از این نوع سفالهای می‌توان از خمره‌هایی نامبرد که قطعات شکسته آنهادر سطح محوطه بوضوح قابل رویت هستند.
در قسمت جنوب غربی محوطه در حاشیه رودخانة پاسک تپة طبیعی از نوع رسوبی وجود دارد که در قسمت‌های مختلف آن آثاری از قطعات سفالی ظروف شکسته به چشم می‌خورد.ظروفی از قبیل کاسه،لیوان و..... که مزین به نقوش تزئینی از جمله نقوش هندسی و نقش بز است.در سطح محوطه آثاری از معماری نیز به چشم می‌خورد. که به صورت دیوارهای سنگ چین شده در ابعاد مربع مستطیل می‌باشد تپه دمبیگان مربوط به دورة اشکانی بوده که آثاری از دوران اسلامی نیز در سطح محوطه دیده می‌شود .
§ تپه سیاه بن:
تپه سیاه بن در قسمت شمال شرقی قصرقند در ارتفاع ۵۳۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است درمسیر جاده قصر قند هلیچگان کوه سنگی سیاه رنگی به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر در سمت غربی جاده بوده که معروف به کوه سیاه می‌باشد و زمینهای اطراف آن به سیاه بن معروف اند.تپه سیاه بن به صورت دوتپه مجزا ازهم غربی یا شرقی به فاصلة ۲۰۰ مترا زیکدیگر می‌باشد.
§ سیاه بن غربی :
این محوطه دایره‌ای شکل با قطر ۷۵ متر بصورت جزیره‌ای در میان زمینهای کشاورزی واقع شده است۰ در سطح محوطه آثاری از معماری بچشم می‌خورد که در ساخت آن بیشتر از سنگهای رودخانه‌ای استفاده کرده اند۰ بیشترین آثار سطحی محوطه قطعات شکسته سفالی بوده که از نوع سفالهای قرمز رنگ وخاکستری که هر دو دسته مزین به نقوش هندسی بوده وسفالهای خاکستری علاوه بر نقوش هندسی به نقوش گیاهی وحیوانی از جمله نقش بز، صلیب وگل هشت پر مزین می‌باشند۰ علاوه بر سفالهای خاکستری وقرمز رنگ سفالهای لعابدار وقرمز رنگ، آبی – سبز و فیروزه‌ای نیز درسطح محوطه قابل مشاهده است۰
§ سیاه بن شرقی:
در قسمت شرقی جاده هلیچگان به قصرقند واقع شده‌است ودارای قطعات سفالی سطحی از نوع سفالهای خاکستری وقرمز منقوش به نقوش حیوانی، گیاهی وهندسی می‌باشد۰از جالبترین وبا اهمیت‌ترین نقوش روی سفالهای این محوطه نقوش بزها به صورت جمعی در حال جست و خیز می‌توان نام برد۰ از انواع ظروف این محوطه می‌توان به کاسه، فنجان، لیوان و۰۰۰ اشاره کرد که با ظرافت خاصی ساخته وتزئین شده اند۰
§ محوطه چهل دختر:
محوطه چهل دختر (جادختران) در قسمت غربی نیکشهر ورودخانه گنگ در ارتفاع ۴۵۸ متری از سطح دریا واقع شده‌است. این محوطه مربوط به دوران اسلامی بوده، دارای آثار سطحی از نوع سفالهای قرمزرنگ ساده ومنقوش مزین به نقوش هندسی می‌باشد. علاوه بر سفالهای قرمز رنگ ،می‌توان به سفالهای لعابدار دوران اسلامی این محوطه اشاره نمود. از آثار معماری می‌توان به بناهای مربع ومستطیل شکل وهشت ضلعی نام برد.
مصالح بکار رفته در آنها آجر سفال قرمز رنگ وساروج می‌باشد. این محوطه برای اولین بار توسط اشتاین گمانه زنی شد. برخی از این محوطه به نام معبد گبرها یاد می‌کنند.
باتوجه به آثار سطحی محوطه‌های شهرستان نیکشهر که بیشتر از نوع سفالی قرمز رنگ وخاکستری منقوش به نقوش هندسی وحیوانی وگیاهی بوده‌اند می‌توان گفت این آثار مربوط به دوران پیش از تاریخ ودوارن تاریخی بوده وبا توجه به شباهتی که میان آثار محوطه‌های شهرستان نیکشهر وتپه‌های دامن وبمپور وجود دارد می‌توان به ارتباط فرهنگی که این مناطق با همدیگر داشته‌اند پی برد۰
§ سنگ نگاره‌ها (نقوش کنده‌ها):
نقوش کنده بیشتر در شهرهای قصرقند، بنت و نیکشهردیده می‌شودکه با توجه به نوع نقوش آنهارا می‌توان به دو دسته نقوش حیوانی و نقوش انسانی تقسیم کرد۰
الف- نقوش حیوانی: از جمله این نقوش نقش اسب می‌باشد که به صورت خلاصه شده ودر برخی موارد طبیعی تر نمایش داده شده‌اند. از نقوش اسب می‌توان از نقشی که در آن دو اسب که ارابه‌ای به آنها بسته شده ومی کشند یاد کرد. از نقشهای دیگر اسبی است که با سوار در حال تاختن می‌باشد.
از نقوش حیوانی دیگر می‌توان از نقشهای گاو، شتر دو کوهانه، ،گاو کوهاندار، روباه، سگ، بزهای کوهی وشیر یا ببر نیز یاد کرد۰ از نقشهای شیر می‌توان به نقش شیر در حال شکار وصحنه‌های شکار نام برد۰
ب- نقوش ا نسانی:
این نقوش کنده کاری شده انسان‌ها را در حال مبارزه با یکدیگر شکار حیوانات از جمله بزکوهی وهمچنین درحال سوار کاری نشان می‌دهد۰ این نقوش کنده‌ها شبیه به نقاشیهای غار میرملاس درکوهدشت لرستان می‌باشد.
قلاع ساخته شده در سطح شهرستان:
این قلعه‌ها به‌عنوان مرکز شهر در دوران اسلامی ساخته شده‌اند وتا اواسط حکومت پهلوی خانهای منطقه در آنها سکونت داشته اند۰ بیشتر این قلعه‌ها بصورت بناهای سه طبقه ساخته شده و دارای دو مسجد یکی در قسمت مرکزی ودیگری در قسمت شمالی خارج از حیاط اصلی قلعه بوده‌اند. بیشترین تزئینات این بناها، تزئینات دندان موشی و مثلثهای زیگراکی وبرجسته کاری در اتاقهای حاکم نشین بوده‌اند.
با توجه به اینکه مصالح بکار رفته در ساخت این بناها خشت خام وگل بوده بعلت فرسایش عوامل طبیعی بصورت تلهای ازخاک در امدهاند وفقظ لاشارواسپکه بعلت مسکونی بودن وبازسازی مکرر تاکنون سالم ماندهاند
[ویرایش] مکان جغرافیایی
شهرستان نیکشهر درقسمت جنوب شرقی ایران با وسعت ۲۳۹۳۰ کیلومتر مربع وجمعیت ۱۲۸۹۰۱ نفر (براساس سرشماری سال ۷۵) در جنوب شهرستان ایرانشهر، شمال چابهار غرب شهرستان سرباز بین ۲۶ درجه و۱۲ دقیقه عرض شمالی و۶۰ درجه و۱۲ دقیقه طول شرقی گرینویچ واقع شده است۰ شهرستان نیکشهر از نظر وسعت سومین شهرستان استان بعد از ایرانشهر و زاهدان بوده وشامل سه شهر نیکشهر، قصر قند و فنوج، ۱۶دهستان و ۸۱۶ پارچه آبادی است ۰ آب وهوای شهرستان گرمسیری بوده، و در این نوع آب وهوا بیشترین نوع محصولات کشاورزی قابل کشت وبرداشت بوده، طوریکه نام هندوستان کوچک براین منطقه نهاده اند۰
شهرستان نیکشهر به تفکیک بخش‌های تابعه آن
۱- بخش مرکزی (نیکشهر): این بخش تا زمان سلطنت رضا خان ”گه“ نام داشت بمعنی گهتر وبهتروبعد از آن به نیکشهرتغییر یافت ۰ نیکشهر در ۲۶ درجه و۱۳ دقیقه ۱۲۰ شمالی ۶۰ درجه و۱۲ دقیقه طول شرقی گرینویچ درارتفاع ۴۵۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. این بخش دارای ۱۰اثر تاریخی شناسایی شده می‌باشد۰
۲- قصرقند: بخش قصر قند بین ۲۶ درجه و۱۳ دقیقه عرض شمالی و۶۰ درجه و۴۴ دقیقه طول شرقی گرینویچ در ارتفاع ۴۵۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است، دارای آب وهوای گرمسیری است ۰ قصرقند قبل از این نامهای مختلفی داشته از جمله می‌توان ” گمج رود” و” گنداوک” رانام برد .
در مورد وجه تسمیه قصرقند می‌توان گفت، قصرقند که در گویش محلی نیز آن را کسر کنت می‌گویند در واقع کسر برگرفته از واژه کستر بلوچی دارای ریشه پهلوی وفارسی میانه به معنای کوچک وکنت نیز به معنای آبادی یا شهر است وکسر کنت به معنای آبادی کوچک می‌باشد ۰ برای مثال به اسامی همچون پنج کنت یا پنج شهر یا کندی شاپور یا(معرب آن جندی شاپور) یعنی شهری که شاپور آن را ساخته یا روستایی در سراوان بنام پرکنت یعنی آبادی بزرگ یا پر جمعیت وغیره نام برد۰آثار شناسایی شده در این بخش نزدیک به ۱۴ اثر می‌باشند۰
۳- بخش فنوج : این بخش در قسمت شمال شرقی نیکشهر بین ۲۶ درجه و۳۴ دقیقه عرض شمالی و۵۹ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی در ارتفاع ۷۳۰ متری ازسطح دریا واقع شده است۰ از نظر تاریخی منطقه فنوج بعلت دارا بودن محوطه‌های دوران تاریخی وپیش از تاریخ همانند قصر قند حائز اهمیت است ودارای ۸ اثر شناسایی شده است۰
۴- بخش بنت: بخش بنت که بین ۲۶ درجه و۱۷ دقیقه عرض شمالی و۵۹ درجه و۱۳ دقیقه طول شرقی گرینویج در ارتفاع ۴۰۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است ودارای ۶ اثر شناسایی شده‌است که از میان آنها ۲ اثر کلات زنگیان وتپه سهرین دوک از نظر فرهنگی وتاریخی حائز اهمیت ویژه‌ای است۰ ۵- بخش لاشار واسپکه: این بخش در قسمت شمالی نیکشهر ودر شمال غربی قصرقند بین ۲۶ درجه و۵۰ دقیقه عرض شمالی و۶۰ درجه و۱۰ دقیقه طول شرقی گرینویچ در ارتفاع ۸۸۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است ودارای آب وهوای گرمسیری بوده ولی بعلت واقع شدن در میان ارتفاعات نسبت به آب وهوای سایر بخش‌های شهرستان خنک تر می‌باشد۰
شهرستان نیکشهررابیشتر بشناسیم
این شهرستان درجنوب استان سیتان وبلوچستان قراردارد که درشمال ان
شهرستان ایرانشهر جنوب ان چابهار شرق شهرستان سرباز درغرب ان استان‌های
کرمان وهرمزگان قرار گرفته‌اند دارای بخش‌های مرکزی - لاشار- قصرقند -
بنت - فنوج است ازنظراب وهوا زمستانها معتدل وتابستانها گرم است
دارای محصولات متنوع کشاورزی از قبیل خرما - پرتقال- لیموشیرین- نارنگی
- انبه- لیموترش - خربزه درختی و... که در شهرستان کشت می‌شود متاسفانه
در هفت سال اخیر بعلت خشکسالی مقدارمحصولات بشدت کاهش یافته اکثر قنوات
ان خشک شده و خشکسالی ضربه جبران ناپذیری بر کشاورزان منطقه وارد کرده
که با بارندگیهای امسال تا حدودی مشکل خشکسالی مرتفع شده‌است.
بخش مرکزی دارای روستاهای زیادی است از جمله: (کوشک - مخت - بلپیر-
پتان - نگور-جلایی کلگ-ابشکی- پیتاپ-پوزگ- نیکو جهان- رمضان کلگ -
بازیگر - زیرک اباد- کهورکان- خیراباد- کشیک - هیتک - سرگرانی -
داروکان- سبز- رونگ- راوگ)
نکهچ(شامل دهستان ماهبان- روستاهای دشتاندر- اورنگ- کوراندپ)
متسنگ (گرگان - گو - هیچان-کناردان- کوچینک- تخت ملک - نسفران-
ملوران- چاه علی - برمک- شهریری- جوکان)
دهستان چاهان شامل (کوراندپ- تابکتل- هنزم- زیردان)
بخش بنت شامل روستاهای (روفنان- کنارکمبان- سرگوست - سریزه- مین - چاهک
- توجی- جوهانی - دستگرد- توتان- ممدان- دهان - دسک- ابگاه- چراغ اباد)
بخش لاشار(اسپکه شامل روستاهای پیپ- سرحه-جاکس- ورکات- هریدوک- عیسی
اباد- شیر اباد- دبگزان -چانف- گورناگان- شهریانچ)
بخش قصرقند شامل روستاهای (چندوکان- حمیری- هزاری- حاجی اباد- دزبن-کوه
بن- ساربگ- بگ - کلمت- کوشوک- هیت- چوت اباد- کورسر-جنگل- کرداک-
دهداتی- گربن- گوندرمان- پاتکوپ - میرچ- کرکوم- کهیری- نیلگ)
 |
|
|---|---|
| مرکز | زاهدان |
| شهرستان‌ها |
ایرانشهر | چابهار | خاش | زابل | زاهدان | سراوان | سرباز | نیکشهر |
| شهرها |
ادیمی | اسپکه | ایرانشهر | بزمان | بمپور | بـِنِت | بنجار | پیشین | جالق | چابهار | خاش | دوست‌محمد | راسک | زابل | زابلی | زاهدان | زهک | سراوان | سرباز | سوران | سیرکان | فنوج | قصرقند | کنارک | گلمورتی | محمد‌آباد | میرجاوه | نصرت‌آباد | نگور | نوک‌آباد | نیکشهر |
| آثار دیدنی |
ارگ کوه خواجه | بازار زاهدان | درخت مکرزن | دریاچه هامون | دهانه غلامان | زیارتگاه مرتضی‌علی | عمارت قدیمی پست چابهار | قلعه پرتغالی‌ها (چابهار) | قلعه تیس | قلعه رستم | قلعه سب | قلعه سه‌کوهه | قلعه ناصری | سنگ‌نگاره‌های کوه نگاران | بازار منطقه آزاد چابهار موزه ایرانشهر | موزه چابهار | میل نادری |
