تاریخچه فلزکاری در ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فهرست مندرجات ۱ لرستان ۲ مادها ۳ پارت‌ها و ساسانیان ۴ دوره اسلامی

[ویرایش] لرستان

اگر درباره مفرغهای لرستان، که در نواحی کوهستان‌های باختری ایران است، مختصری گفتگو نشود، شرحی که ما در بالا دربارهً مفرغ و آهن ایران داده‌ایم، کامل نخواهد شد. تقریباً از سال ۱۹۳۰ به بعد تعداد زیادی اشیاء فلزی زیبا در بازار عتیقه فروشان جهان ارائه می‌‌شد که توسط خاک برداران غیر مجاز قاچاق گورستانهای قدیمی پیدا شده بود، این عده توجه کرده بودند که مقبره‌هایی که دور و بر آنها به دقت با سنگ مفروش شده دارای زیور آلات و هدایایی است که با مردگان روزگاران کهن، که تا کنون تمدن آنها ناشناخته مانده است، دفن شده‌اند. طرح و هنرهای دستی که روی این اشیاء بکار رفته چنان زیبا و دل‌انگیز و عالی‌ است که کارشناسان را به شگفتی آورده است. پاره‌ای از این اشیا دارای حروف آشوری است که تاریخ و ساختشان را کاملاً مشخص می‌کند. چند تا از آنها متعلق به سدهً دوازدهم و دهم پیش از مسیح است، اما بیشتر به سده‌های هشتم و هفتم پیش از مسیح تعلق دارند. در فرهنگ مادی جهان باستان به ندرت می‌توان قطعاتی مانند مفرغهای لرستان دارای طرح و ترکیبی چنین پیچیده و پیشرفته یافت. نفوذ زیاد تمدن آشوری‌ها، هیتیت‌ها، حورانی‌ها و حتی سکاها را می‌توان در این اشیا دید؛ ولی شکل و چهرهً بسیاری از طرح‌های تپه سیلک نیز در آنها به خوبی نمایان است. با این حال آنچه همه باستان‌شناسان و متخصصان آثار باستانی بدان اذعان دارند استقلال و یگانگی هنر فلزکاری لرستان باستان در قیاس با تمدن‌های هم‌زمان یا همجوار کاسیها است. هنرمندان و صنعتگران لرستان در مفرغ‌ریزی استادی تام یافته و همچنین فن آهن کاری را هم آغاز کرده بودند. گویا بسیاری از اشیاء مفرغی به شیوهً ریخته گری دقیق با قالبگیری مومی ریخته شده است. این اشیا از لحاظ نمایاندن جزئیات کار، شکل و زیبایی چنان هستند که تنها با شیوهً ریخته گری بالا می‌توان آنها را تهیه کرد.

[ویرایش] مادها

از مادها که در سدهً هفتم پیش از مسیح در شمال ایران به پادشاهی رسیده‌اند کارهای فلزی خیلی کمی به یادگار مانده ست، گر چه پاره‌ای از اشیاء فلزی که اخیرا از آذربایجان بدست آمده، ظاهراً بازگو کنندهً این معناست که نفوذ سکاها به تدریج کاسته شده و سبک مادها در این دوره جایگزین آن شده است. هنگامی که بین سالهای ۵۵۹ و ۵۳۰ پیش از مسیح، کوروش بزرگ سلطنت ماد را منحل کرد، و شاهنشاهی بزرگ هخامنشی را بوجود آورد. این شاهنشاهی در زمان داریوش اول به اوج خود رسید. در آن هنگام مرحلهً نوی از هنرهای صنعتی پدید آمد و مواد خام از همهً گوشه‌های کشور می‌‌رسید و نیز صنعتگران سایر کشورها به سوی کاخهای شوش و تخت جمشید سرازیز شدند. این پیشرفت تازه در لوحهً یادبودی که به‌عنوان " فرمان بنیاد شوش " تهیه شده است به خوبی دیده می‌شود، این لوحه در مورد فلزات حاکی است که: زر از ساردیس و بلخ آورده شده و در اینجا ساخته شده است ... و سیم و مس از مصر ... زرگرانی که روی طلا کار می‌‌کردند مادها و مصریها بودند.

[ویرایش] پارت‌ها و ساسانیان

پس از سقوط شاهنشاهی هخامنشی در حلمه اسکندر، جانشینان اسکندر مقدونی، سلوکی‌ها، از اتحادی که در جهان متمدن آن روز تحت سلطهً تمدن یونان بوجود آمده بود، ثروتمند شدند. آنها راه‌های تجاری میان هند و چین و مدیترانه را در اختیار گرفتند. ایران آهن و مس و قلع و سرب را از معادن دولتی صادر می‌‌کرد و فولاد هند که از طریق ایران فرستاده می‌‌شد، برای بازرگانان ایرانی متضمن سود هنگفتی بود. در مدت پادشاهی پارت‌ها (۲۵۰ پیش از مسیح تا ۲۲۴ پیش از مسیح) روم در تجارت فلزات عامل اقتصادی مهمی به شمار می‌‌رفت که تمام تولید ایران را به اضافه کالاهای عبوری از هند به خود اختصاص می‌‌داد. سکه‌های نقره پارت‌ها باید مقادیر بسیار زیادی ضرب شده باشد. هنگامی که نویسنده پیش از جنگ جهانی دوم در ایران می‌‌زیست، سکه‌های چهار درهمی پارتی در مناطق دورافتاده به عنوان پول بکار برده می‌‌شد؛ آن هم فقط از لحاظ مقدار نقره‌ای بود که در آن وجود داشت. دودمان ساسانی پس از پارتها روی کار آمدند (۲۲۴ - ۶۵۶ میلادی) تمدن و هنر و صنایع دستی هخامنشی را زنده کردند. فراورده‌های فلزی ساسانیان در روزهای تیره و تار عصر تاریک اروپا به ویژه از طریق بیزانس به آن قاره وارد شد و به گونه‌ای که روش فنی ما را تحت نفوذ قرار داد. آنچه را که ما امروز هنر اسلامی می‌‌نامیم در اصل بر پایهً سنت و مهارت و استادی صنعتگران ساسانی است.

[ویرایش] دوره اسلامی

در آغاز سدهً نهم میلادی اکثر ایرانیان مسلمان شده بودند. اسلام نیروی الهام بخش جدیدی شد. نفوذ ایرانیان در صنعت و هنر با عناصر بیزانسی در بغداد به هم آمیخت و در سراسر قلمرو اسلام گسترش یافت؛ و از یک طرف از خاورمیانه تا اسپانیا و از سوی دیگر در آسیا تا مرزهای چین و هند کشیده شد. در عوض هنر ایرانی از سبکها و روشهای کشورهایی که در آن نفوذ کرده بود توانگر و برخوردار گردید و حامیان درجه اول صنایع و هنر، فرمانروایان و شاهان بودند.

از دانشنامهٔ رشد