بوشهر
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
بندر بوشهر مرکز استان بوشهر از استان‌های ایران است.
بندر امروزی بوشهر را نادرشاه افشار در 1736 میلادی بنیاد گذاشت. نام این محل پیش از آن ریشهر بود. البته خود نام بوشهر پیشینه‌ای دیرینه دارد.
چهار محله قدیمی بوشهر عبارت‌اند از دهدشتی، شنبدی، کوتی و بهبهانی. از دیگر محله‌های سنتی این بندر می‌توان از صلح‌آباد، جفره، عاشوری، سنگی، شکری (بهشت صادق)، باغ زهرا و جبری نام برد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] پیشینه تاریحی
دیرینگی بافت تاریخی بوشهر، به دوره‌ی حکومت نادرشاه افشار برمی گردد که در آن هنگام با تأسیس پایگاه دریایی نادرشاه در خور شرقی بوشهر موسوم به خور نادری، بندر بوشهر از یک‌روستای کوچک ماهیگیری (1) به یک بندر مهم تبدیل گردید. مادام دیولافوا در سفر اول خود به بوشهر به کشتی‌هایی اشاره می‌کند که به احتمال قوی بازمانده‌ی کشتی‌های نادرشاه‌بوده‌اند (2). از آن تاریخ رونق و آبادانی آن ادامه یافت و در دوره‌ی زندیه به دلیل نزدیکی به پایتخت ایران در شیراز اهمیت این بندر دوچندان شد. بافت قدیم بوشهر از شرق، شمال و سمت‌مغرب به دریا محدود است و از جنوب به خیابان لیان فعلی محدود است. در گذشته یعنی در سال 1271 هـ.ق در محل خیابان لیان، حصار شهر با تعداد پانزده باروی نظامی مستقر بوده ودروازه‌ی اصلی شهر در محل میدان انقلاب فعلی قرار داشته که هنوز هم در فرهنگ و عرف بومیان بوشهر به نام دروازه مشهور است. (3) / (4) در آن ایام در داخل محدوده‌ی شهر بوشهر ساختمان‌های مردم دو، سه و حتی چهار طبقه بوده که از سنگ‌های فسیلی و ملاط گچ و ساروج و بعضٹ کاه و گل و پوشش تیر چندل ساخته شده ودرب و پنجره‌ها نیز از جنس چوب ساج بوده که در برابر موریانه و رطوبت کاملاً مقاوم بوده‌اند و احداث خانه‌های کپری (kepar) و غیر استاندارد در داخل محدوده‌ی شهر ممنوع بوده است. (5) در خارج از حصار شهر بوشهر زمین‌های پست قرار داشته به طوری که در طول زمستان و به خصوص در هنگام مد آب دریا، آن جا را آب می‌گرفته و به شتل العرب یعنی شطالعرب معروف‌بوده و لذا مردم بوشهر با محدودیت زمین مواجه بوده‌اند و به همین دلیل ساختمان‌های خود را در طبقات و به طور عمودی گسترش می‌داده و کوچه‌ها را نیز تا حد امکان باریک انتخاب‌می‌کرده‌اند تا از زمین موجود حداکثر استفاده به عمل آید.(6) اولین آبادی خارج از بوشهر، روستای سنگی و جفره بوده که هم اکنون به محلاتی از شهر بوشهر فعلی تبدیل شده‌اند. جبهه‌ی ساحلی بافت قدیم بوشهر در سال 1378 تحت شماره‌ی 2360 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. برادلی برت، در سفرنامه‌ی خود به نام خلیج فارس تا دریای خزر، از طریق ایران که در سال 1909 در لندن منتشر شده، بوشهر را شهر دریاها یا شهری دریایی نامیده و ارتباط میان بوشهر ودریا را یک ارتباط منحصر به فرد و بی‌نظیر توصیف کرده است: اگر شهری را بتوان دریایی نامید، به درستی که آن شهر، بندر بوشهر است. او در جایی دیگر می‌گوید: در کناره‌ی دریا، امواج، دیوار ساحلی شهر (بوشهر) را غرش کنان درهم می‌کوبد، گویی که در آن جا هنگامه‌ای به پا شده است.... منظره‌ی شهر آمیزه‌ای از رنگ‌های سفید، زرد و قهوه‌ای است، درست به یاقوتی ارغوانی می‌ماند که آن را در دریایی از نقره کار گذاشته باشند. دم به دم که (از راه دریا) به بوشهر نزدیک‌تر می‌شوی،... چنان در می‌یابی که بوشهر میان دریا و اشعه‌ی خورشید جلوه‌گری می‌کند.(7) بافت زیبای شهر بوشهر از حدود هفتاد سال پیش یعنی پس از جنگ جهانی اول رونق خود را از دست داده و مصالح مورد نیاز آن که از افریقا و هند تأمین می‌شده کم‌تر در دسترس بوده وساکنین اصلی شهر شروع به ترک آن و مهاجرت به سایر نقاط کشور کرده‌اند. پس از جنگ دوم جهانی این مسئله شدت گرفته و پس از انقلاب اسلامی نیز با تخریب بیش از یک چهارم این‌بافت توسط اداره‌ی بندر سیر صعودی این مهاجرت و تخریب شدت چند برابر یافته و هم اکنون به صورت نیمه ویرانه‌ای درآمده است.
[ویرایش] بندر امروزی
طرح کنونی توسعه‌ی اداره‌ی بندر نیز که شامل منطقه‌ی ساحلی شمالی و غربی بوشهر در کل محدوده‌ی بافت است، در حقیقت در حکم تیر خلاصی خواهد بود که بر قلب این شهر بیماردر حال احتضار شلیک خواهد شد اجرای این طرح به طور قطع، رابطه‌ی بی‌نظیر بافت شهر را با دریا، که همان حریم منظری شهر است را به کلی نادیده گرفته و به تعبیری، بافت را خفه خواهد کرد. لذا به مشاور محترم این طرح که گویی رسالت ادامه‌ی جنگ با فرهنگ عظیم بوشهر و به ویژه بافت قدیم شهر را به گردن گرفته توصیه می‌شود دست از مطالعه‌ی این طرح مفتضح بردارندو آب‌روی خود را به خواسته‌های افراد ناآشنا به فرهنگ غنی بوشهر نفروشند و سمت و سوی طرح توسعه‌ی جدید بندر را به طرف سواحل شرقی خور بوشهر سوق دهند که هم بافت قدیم‌شهر را از این انزوا و رکود مکرر نجات ببخشند و هم برای طرح خود توجیهی کاملاً اقتصادی و مقرون به صرفه و عملی‌تر و نیز راهی کوتاه‌تر و بدون ایجاد بار سنگین برای ترافیک بیماربوشهر پیدا کنند.
[ویرایش] پی‌نوشت
1ـ بوشهر... فقط تاریخی 150 ساله دارد، و در اصل یک دهکده‌ی کوچک ماهیگیری بوده که نادرشاه در نیمه‌ی قرن گذشته، آن جا را بندر جنوبی و مرکز کشتی سازی برای تأسیس نیروی‌دریایی قرار داد. (لردکرزن ـ ایران و قضیه‌ی ایران. جلد دوم. ص 282) 2ـ در فاصله‌ی کمی از دروازه‌ی شهر، چهار کشتی یا بهتر بگوییم چهار قایق بزرگ که از بادبان و دکل عاری هستند، از پهلو در کنار دریا افتاده‌اند، به طوری که می‌گفتند این‌ها یک دسته ازکشتی‌های دولتی بوده‌اند و چندین سال است که بر روی شن‌های ساحلی در حال پوسیدن هستند. شاید سابق بر این، ترس و وحشتی از خشم و غضب رب‌النوع دریا نداشته و در میان دریا،با طوفان می‌جنگیده‌اند، ولی امروزه به کلی از کار افتاده‌اند. (دیولافوا ـ ایران، کلده و شوش. ص 536) همان‌گونه که در تصویر چاپ شده پیداست، چهار کشتی قدیمی که در حال پوسیدن هستند، دارای طرحی غیر از طرح کلی کشتی‌های بادبان دار بومی هستند که در همان حوالی بر روی‌آب شناور و در حال استفاده هستند. این امر دلیلی است بر این که این چهار کشتی را همان مهندسان و کارشناسانی که نادر شاه از شمال ایران به بوشهر اعزام نموده ساخته‌اند و در ساخت‌کشتی‌های مذکور، از طرح خودشان استفاده کرده‌اند. برادلی برت در سفرنامه‌ی خود تحت عنوان از خلیج فارس تا دریای خزر، از طریق ایران چنین می‌نویسد: بنابراین نادرشاه دستور داد تا چوب و الوار را از جنگل‌های مازندران واقع در 800مایلی سواحل جنوبی ایران بریده، همراه با کارگران کشتی ساز به جنوب ایران حمل کنند، ضمنٹ طبق دستور نادرشاه، کشتی‌سازان مازندرانی موظف بودند به همان طریق که در ولایت‌مازندران کشتی می‌سازند، ساکنان جنوب ایران را آموزش دهند. 3ـ روزنامه‌ی وقایع‌اتفاقیه در شماره‌های 241 و 290 در مورد این دیوار اطلاعات ارزش‌مندی به شرح زیر ثبت کرده است: سال 1271 هـ.ق چون از جانب اولیای دولت قاهره به عالیجاه دریابیگی حکم شده بود که دیوار حصار شهر بوشهر را که به سمت دریاست بسازد، عالیجاه مشارالیه در دویم ماه ذیقعده، بنا و عمله بکار انداخته‌و شروع به ساختن آن جا نموده، ابتدا از برج بحری تا برج اول که جنب برج مزبور است شد، و قرار شد که به همین ردیف برج به برج دیوارش را بسازند تا به چهار برج دیوار متصل شود و تامسلخ شهر مزبور، دیوار حصار از برج بحری الی برج اول، از قراری که بازدید کرده‌اند بعد از شالیده، تا سه ذرع ارتفاع ساخته شده است و آن چه ساخته‌اند در کمال خوبی و استحکام است و ازقراری که نوشته‌اند، در ماه ذیحجه بنا بوده است، که شروع به ساختن جان پناه نمایند و عالیجاه دریابیگی سعی و اهتمام زیاد دارد که به زودی حصار به چهار برج متصل شود. (روزنامه وقایع اتفاقیه ـ نمره‌ی 241.ص1517.) سال 1272 هـ.ق. دیگر نوشته‌اند که از پانزده بدنه‌ی لب دریا که بر حسب حکم اولیای دولت علیه مقرر شده بود ساخته شود، هشت بدنه‌ی آن تا این اوقات با کمال استحکام به اتمام رسیده و بدنه‌ی نهم ودهم نیز در دست است که بدنه‌ی نهم جا پناهش در دست و قریب به اتمام است و بدنه‌ی دهم را یک ذرع از شالیده چیده بالا آورده‌اند که تا اواسط ماه ذیحجه‌الحرام تمام خواهد شد. بعد ازاتمام بدنه‌ی نهم و دهم به حکم اولیای دولت قاهره، در جای باستیانی که عالیجاه عبدالله‌خان ساخته بود و حالا خراب است، باستیانی جدید ساخته می‌شود و بعد از اتمام باستیان مزبور پنج‌بدنه‌ی دیگر ساخته خواهد شد. (وقایع اتفاقیه. نمره‌ی 290.ص 1872.) 4ـ جرج کرزن (George N. Curzon)، درباره‌ی این دیوار چنین می‌گوید: در جیهه‌ی غربی، شهر بوشهر را سابقٹ با دیوارهای بلندی که دوازده برج و بارو و دو دروازه داشت، سنگربندی کرده‌بودند. 5ـ... و نیز عالیجاه حسنعلی خان دریابیگی قرار داد که فقرا و غربایی که در شهر خانه‌ی کپری دارند، خانه‌های خود را کنده و برده در خارج شهر که تخمینٹ پانصد قدم از بلده دور و در کناره‌ی‌دریا به سمت جنوب چهار برج واقع است، بزنند، که اهل شهر از تشویش سوختن خانه‌های مزبور، ایمن باشند و اشخاص مزبور در کارند (و) خانه‌های خود را بیرون برده و می‌برند و منظورعالیجاه مشارالیه آن است که سوای این‌ها نیز اشخاصی که خانه‌های کپری در شهر دارند، اگر در قوه دارند، خانه از سنگ و گچ و گل بسازند و خانه‌های کپری را موقوف بدارند و اگر مقدورشان‌نباشد، آن‌ها نیز خانه‌های کپری خود را از شهر کنده به همان مکان خارج شهر برده بزنند و در آن جا سکنی نمایند; روزها را به شهر آمده مشغول کسب و حرفه‌ی خود باشند و شب‌ها به‌خانه‌های خود بروند که خانه‌ی کپری در شهر مطلقٹ نباشد، چون اغلب اوقات این خانه‌های کپری آتش می‌گیرد و گذشته از آن باعث کثافت شهر نیز می‌شود، به این جهت می‌خواهد موقوف‌نماید. (روزنامه وقایع اتفاقیه ـ نمره‌ی 290 ص 1872.) 6ـ مکانیسم‌های سازگاری بافت قدیم بوشهر
[ویرایش] منابع و مآخذ
1ـ روزنامه‌ی وقایع اتفاقیه، نمره‌ی 241. سی‌ام ذیحجه 1271. ص 1517 2ـ روزنامه‌ی وقایع اتفاقیه، نمره‌ی 290. نوزدهم ذیحجه 1272.ص1872 3ـ کرزن، لرد جرج. ن: ایران و قضیه‌ی ایران (ترجمه ع. وحید مازندرانی). مرکز انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ دوم. تهران ـ 1362.ص 85. جلد اول / ص 282 جلد دوم. 4ـ دیولافوا، مادام ژان: سفرنامه (ایران، کلده و شوش). ترجمه علی محمد فره‌وشی. مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ پنجم. تهران ـ 1371.ص 536. 5ـ وادالا.ر.می: خلیج فارس در عصر استعمار (ترجمه پروفسور شفیع جوادی). سحاب کتاب.چاپ دوم.تهران ـ 1364. ص 15. 6ـ زنگنه، حسن: جنوب ایران، به روایت سفرنامه‌نویسان. انتشارات نوید شیراز ـ 1380.ص178. 7ـ بلادی، سیدعبدالعزیز: بررسی مکانیسم‌های سازگاری با شرایط اقلیمی در معماری بافت قدیم بوشهر. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بوشهر. (فصل‌نامه‌ی اجتماعی ـ اقتصادی ـفرهنگی). بوشهر ـ 1338.
مطلب برگرفته از هفته‌نامه نسیم جنوب
[ویرایش] جستارهای وابسته
- حسن‌سلطان ریشهری
- مرتضي عباسي
 |
|
|---|---|
| مرکز | بوشهر |
| شهرستان‌ها | بندر بوشهر | بندر دیر | بندر دیلم | بندر کنگان | بندر گناوه | تنگستان | جم | دشتستان | دشتی |
| شهرها |
آب‌پخش | آبدان | امام حسن | اهرم | برازجان | بردخون | بندر دیر | بندر دیلم | بندر ریگ | بندر کنگان | بندر گناوه | بوشهر | جم | چغادک | خارک | خورموج | دالکی | دلوار | سعدآباد | شبانکاره | کاکی | وحدتیه | |
| اماکن دیدنی |
آب‌انبار قوام | آتشکده خورموج | دژ برازجان | سیراف | سینیز | شهر باستانی ریشهر | غار چهل‌خانه | کاخ هخامنشی بردک‌سیاه | مدرسه سعادت مظفری | موزه رئیسعلی دلواری | موزه مردم‌شناسی بوشهر |
