Lapurdi

Wikipedia(e)tik

Lapurdi

Hiriburua

Baiona

Herritarra

lapurtar

Antolaketa

Estatua
Eskualdea
Departamendua

Frantzia
Akitania
Pirinio Atlantikoak

Azalera

858 km²

Biztanleria

205.000

Dentsitatea

238,9 bizt/km²

Agintaria

Lapurdi Euskal Herriko zazpi lurraldeetako bat da. Administratiboki Frantziako Akitania eskualdeko Pirinio Atlantikoak departamenduko (64) zati da. Ez du inolako lurralde ofizialtasunik Frantziako administrazioan.

Hiriburua Baiona da; Ipar Euskal Herriko jendetsuena.

Biarritzeko hondartzako ikuspegia

Eduki-taula

1 Geografia
- 1.1 Kostaldea
2 Historia
3 Banaketa administratiboa
- 3.1 Lapurdiko eskualdeak
- 3.2 Lapurdiko udalerriak
4 Kultura
- 4.1 Euskara
5 Kanpo loturak

[aldatu] Geografia

Pirinioak, Aturri ibaia eta Ozeano Atlantikoa kostaldea dira bere muga naturalak. Frantziar estatuan, hego mendebaldean kokatzen da.

Iparraldean Landekin du muga, ekialdean Nafarroa Beherearekin eta Hegoaldean Gipuzkoa eta Nafarroan.

Lapurdiko hiri nagusia Baiona da, nahiz eta historikoki bertako jauntxuen bilgunea Uztaritzen kokatu izan, Baionatik 13 kilometrotara. Beste hiri inportanteak: Biarritz, Hendaia, Hazparne, Ziburu eta Donibane Lohizune dira. Zonaldea ezaguna da Baionako jaietatik eta Ezpeletako Piparrengatik.

Kostaldearen jarduera nagusia turismoa izan da, bereziki Miarritzen, Donibane Lohizunen eta Hendaian. Barnealdean muino berdeak eta herri txikiak dira nagusi, Sara eta Ainhoa Frantziako herri politenene zerrendan daudelarik. Bertan nekazal turismo eta naturari lotutakoa ere garrantzia hartuz doa.

[aldatu] Kostaldea

Sakontzeko, irakurri: Lapurdiko kostaldea

Lapurdiko kostaldea laua da Bizkaikoa edota Gipuzkoakoarekin alderatuta. Hondartza luzeak daude eta hegiak altuera txikikoak dira. Bidasoa eta Atturri ibaiek bere urak bertan isurtzen dituzte.

	Lapurdiko Hondartzak
Barra • Miramar • Hondartza Handia (Biarritz) • Kai Zaharra • Euskaldunen Kosta • Erdikoa • Erretegia • Errege Pabiloia • Maiakoenia • Akotz • Untxin • Erromardia • Santa Barbara • Hondartza Handia (Donibane Lohizune) • Ondarraitz

[aldatu] Historia

[aldatu] Antzinaroa eta Klasizismoa

Antzinaroan Tarbelarrrak bizi ziren gaur egungo Lapurdin. Antza Lapurdum izeneko portua euren lurraldean zegoen, etorkizunean Baiona bilakatuko litzatekena. Ondoren erromatarraek okupatu zuten, baina ez zen okupazio luzea izan.

[aldatu] Erdi Aroa

Erdi Aroan Wasconiako Dukerriaren parte izan zen, batzuetan Vasconia edo Gaskonia deitzen zena. 844. urtean vikingoek Baiona konkistatu zuten eta bertan euren inkurtsioetarako base bat ezarri zuten. 986n bertatik kanporatu zituzten, baina bai Lapurdin bai euskal kostalde osoan nabigazio ezagutza handiak utzi zituzten.

1020an Antso VI.a Dukeak Lapurdiren gaineko jurisdikzioa aldatu eta Nafarroa Beherea izena eman zion, Antso III.a Handia, Nafarroako Erregearen esku geratu zelarik. 1023an bizkonterri bilakatu zuen, Lupo Sancho izendatuz bizkonde, Gaskuniako Dukearen azpian. Lurraldeak gaur egungo Lapurdi gehiena hartzen zuen eta agian gaur egungo Nafarroako lur batzuk Bidasoatik iparraldean.

1125 Baiona Gillermo IX.a Akitaniako Dukeari eman zioten. 1130 eta 1131an Alfonso Aragoikoak Baiona erasotu eta Gillermo X.a Santuarekin jurisdikzio gatazkak sortu ziren.

1169tik 1199ra Rikardo Lehoibihotzek zuzenean agindu zuen Lapurdin, 1774tik 1175ra karta eman zion berriro Baionari Poitou, Akitania eta Gaskonian kobratzen zitzaizkien zergak berjasotzeko asmoz. Honek Gaskoindarren eta euskaldunen altxamenduak ekarri zituen, baina erregeak mendean hartu zituen.

Rikardok Nafarroako printzea zen Berengela ezkondu zuen 1191an eta honek Nafarroa eta Baionaren arteko merkataritza erraztu zuen, eta horrekin batera Ingalaterrarekin. Ezkontza honekin Nafarroa Beherea Nafarroa Garaiarekin anexionatu zen eta Lapurdi eta Zuberoa Akitaniarekin. 1193an Lapurdiko bizkonteak bere eskubideak saldu zituen Ustaritzen. Momentu horretatik Ustaritze bilakatu zen Lapurdiko hiriburua 1798ra arte.

Jon I.a Ingalaterrakoak Baionari lege Munizipala eman zion eta alkatea, 12 juratu, 12 kontseilari eta 75 aholkulari izendatu zituzten.

1451an Lapurdi Frantziarren eskuetara igaro zen Ehun Urteko Gerra amaitu aurretik. Hortik eta Frantziako Iraultzararte autonomia handiarekin burujabe izan zen Lapurdi.

[aldatu] Aro Modernoa

Aro Modernoan aurretik esan bezala autogobernu handia izan zuen Lapurdik Frantziaren barnean. 1610ean Lapurdik sorgin-ehiza handia izan zuen Pierre de Lancre jujearen eskutik. Guztira 70 ustezko sorgin erre zituzten.

[aldatu] Aro Garaikidea

1798an jaio berria zen Frantziar Errepublikak eta bere ideia zentralista Jakobinoek, euskal probintziak ezabatu zituzten, eurekin Lapurdi, eta Pirinio Atlantikoak sortu zituzten Biarnorekin batera.

1854tik 1870ra eskualdean zeuden hika-mikak zirela eta Napoleon IIIak eta Eugenia enperatrizak Miarritzek eskaintzen zituen aukerak ikusita Pariseko goi gizartearentzako leku turistiko bilakatu zuten.

[aldatu] XX. mendea

II. Mundu Gerran naziek Lapurdi okupatu zuten. Bertan Franco eta Hitlerren arteko bilkura egin zen.

Azken hamarkadetan eskaerak geroz eta ugariagoak dira Euskal Departamentu bat sortzeko Zuberoa eta Nafarroa Beherea berarekin batera.

[aldatu] Banaketa administratiboa

[aldatu] Lapurdiko eskualdeak

Zerrenda: Lapurdiko eskualdeen zerrenda Lapurdi 12 eskualdetan banatzen da, nahiz eta horietako batzuek Nafarroa Behereako herriak hartzen dituzten barnean.

Termino orokorretan BAB Kantonamendua hartzen da makro-kantonamendu moduan. Horrek Baiona, Angelu eta Miarritzeko kantonamenduak hartzen ditu baitan, eta horregatik Baiona-Anglet-Biarritz siglak hartzen dira izendatzeko.

[aldatu] Lapurdiko udalerriak

Zerrenda: Lapurdiko udalerrien zerrenda Lapurdik 41 udalerri ditu. Lapurdiko udalerririk handienak kostaldean kokatzen dira eta barnekaldean Uztaritze, Kanbo eta Hazparne dira handienak.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Euskara

Sakontzeko, irakurri: Lapurtera

Lapurdin hitz egiten den euskalkia lapurtera da. Lapurtera ez da Lapurdi osoan hitz egiten, izan ere ekialdeko hainbat herritan behenafarrera hitz egiten da. Lapurdiko mendebaldean eta Nafarroako Urdazubi eta Zugarramurdin da nagusi lapurtera.

[aldatu] Kanpo loturak

Baiona-Angelu-Biarritz mankomunitatearen webgunea

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Lapurdi

	Lapurdiko udalerriak
Ahetze • Ahurti • Ainhoa • Angelu • Arbona • Arrangoitze • Azkaine • Bardoze • Basusarri • Baiona • Beskoitze • Biarritz • Bidarte • Biriatu • Bokale • Donibane Lohizune • Ezpeleta • Getaria • Gixune • Haltsu • Hazparne • Hendaia • Hiriburu • Itsasu • Jatsu • Kanbo • Larresoro • Lehuntze • Lekorne • Lekuine • Luhuso • Makea • Milafranga • Mugerre • Sara • Senpere • Urketa • Urruña • Uztaritze • Ziburu • Zuraide