Όζον

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ Η σκοτεινή πλευρά του Ήλιου.

Χρόνια τώρα,το κλασσικό ερώτημα αν ”ο ήλιος είναι φίλος ή εχθρός” απασχολεί τους ανθρώπους.Τελευταία η επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως ο Ήλιος μπορεί να θεωρηθεί φίλος-από τη μία-γιατί από αυτόν εξαρτώνται η ύπαρξή μας και η καλή μας υγεία,εχθρός-από την άλλη-όταν ξεπερνάμε το μέτρο.Τι γίνεται όμως με την τρύπα του όζοντος;Η απαντηση εδώ διαφοροποιείται… Το θέμα των αρνητικών επιπτώσεων της ηλιακής ακτινοβολίας στον άνθρωπο,έχει προσλάβει τα τελευταία χρόνια ανησυχητικές διαστάσεις και αποτελεί σοβαρό πρόβλημα,ιδιαίτερα μάλιστα με τη διαπίστωση της τρύπας του όζοντος και στο βόρειο ημισφαίριο.Η ανησυχία αυτή οφείλεται στην επιστημονικά τεκμηριωμένη καρκινογεννητική επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στο δέρμα,στην πρόκληση καταρράκτη στα μάτια και στην εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπου. Σε μια χώρα,όπως η Ελλάδα,με τόση ηλιοφάνεια (3.000 ώρες ετησίως είναι οι μέγιστες τιμές ηλιοφάνειας που παρατηρούνται στα Κύθηρα,στη Ζάκυνθο,στις νότιες ακτές της Πελοποννήσου και στις δυτικές ακτές της Κρήτης!),αξίζει να εξετάσουμε προσεκτικότερα το θέμα.

Ακτινοβολία

Θα πρέπει καταρχήν να έχουμε υπ’όψιν μας ότι άλλη η βιολογική δράση των υπεριωδών ακτίνων πάνω στο δέρμα,άλλη των ορατών και άλλη των υπερύθρων.Μεγαλύτερη βιολογική επίδραση έχουν οι υπεριώδεις ακτίνες. Όλοι γνωρίζουμε ότι ο ήλιος είναι ζωοδότης και ρυθμίζει το βιολογικό μας ρολόι,ενώ στις περισσότερες μυθολογίες ο θεός Ήλιος αντιπροσωπεύει την υγεία,τη ρώμη και τη χαρά της ζωής.Είναι επίσης γνωστή η ευεργετική επίδραση του ηλιακού φωτός στην όραση,στη μετατροπή της προβιταμίνης D σε βιταμίνη D,στη βελτίωση της ψυχικής μας διάθεσης και στην ομαλή ανάπτυξη του νευρικού συστήματος. Θα πρέπει όλοι,όμως,εκτός από τη φωτεινή πλευρά του ήλιου,να γνωρίσουμε και τη σκοτεινή του πλευρά και να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν όρια που δεν πρέπει να ξεπερνιούνται.Η καταστροφή του όζοντος που διαπιστώθηκε στην ατμόσφαιρα για πρώτη φορά το 1974 έλαβε τραγικές διαστάσεις το 1985,με τη δημιουργία του φαινομένου της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική και το 1987 στην Αρκτική,ενώ πρόσφατα αναγγέλθηκε το ίδιο φαινόμενο πάνω από την Ευρώπη. Η καταστροφή του όζοντος στην ατμόσφαιρα γίνεται από τους χλωριοφθοριωμένους υδρογονάνθρακες (CFCs) με κυριότερο εκπρόσωπο το λεγόμενο Freon,που χρησιμοποιείται ως προωθητικό στα spray,ως ψυκτικό μίγμα,ως μονωτικό στα συστήματα κλιματισμού κλπ. Καθώς το όζον καταστρέφεται από τις παραπάνω ουσίες,οι ακτίνες του ηλίου διαπερνούν ανενόχλητες την ατμόσφαιρα της Γης,καταστρέφοντας την πανίδα και τη χλωρίδα,προκαλώντας παράλληλα στον άνθρωπο διάφορα νοσήματα. Οι χαμηλές θερμοκρασίες ευνοούν την καταστροφή που προκαλεί το χλώριο στο όζον.Επομένως η χειρότερη εποχή είναι ο χειμώνας,ενώ τα αποτελέσματα από τη μείωση του όζοντος διαρκούν καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου.Οι περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο είναι οι Βαλτικές Χώρες,η Γερμανία,η Μεγάλη Βρετανία και η Ρωσία.Από τον κίνδυνο,όμως,δε διαφεύγει ούτε η Μεσόγειος3…

Αντιδράσεις

Οι φυσιολογικές αντιδράσεις του δέρματος στην ηλιακή ακτινοβολία είναι το ηλιακό ερύθημα,η ενεργητική αύξηση πάχους και η μελάγχρωση.Η μελάγχρωση,δηλαδή το μαύρισμα από τον ήλιο,είναι η βιολογική προστασία του δέρματος στον ήλιο και διακρίνεται σε άμεσο μαύρισμα έπειτα από 9-12 ώρες που δε διαρκεί και σε κανονικό έπειτα από 48 ώρες που διαρκεί 3-6 μήνες4. Οι παθολογικές αντιδράσεις είναι οξείες,όπως τα εγκαύματα και οι φωτοδερματίτιδες και χρόνιες όπως η πρόωρη γήρανση,οι προκαρκινικές παθήσεις και η ανάπτυξη καρκινωμάτων.Οι χρόνιες παθολογικές καταστάσεις συνυπάρχουν,δηλαδή πάνω στο πρόωρα γηρασμένο δέρμα ανθρώπων που εκτίθενται στον ήλιο αναπτύσσονται προκαρκινικές παθήσεις και αργότερα καρκινώματα.Το δέρμα δε γερνάει απότομα αλλά αλλά προοδευτικά και σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες χάνει το 1% της βιολογικής του δύναμης κάθε χρόνο,από την ηλικία των 18.Η πρόωρη γήρανση του δέρματος είναι ιδιαίτερα ορατή στα εκτεθειμένα μέρη του σώματος.Τα σημεία πρόωρης γήρανσης του δέρματος είναι οι ρυτίδες,οι ευρυαγγείες,οι μελαγχρωματικές κηλίδες,η ατροφία και χαλάρωση του δέρματος5. Από τις προκαρκινικές καταστάσεις,κυριότερες είναι οι ακτινικές ή οι ηλιακές υπερκερατώσεις(γκριζωπές συνήθως και τραχιές επιφάνειες στο δέρμα),οι λευκοπλακίες και οι ακτινικές χειλίτιδες(ερεθισμός συνήθως στο κάτω χείλος).Σε ποσοστό 5-10% ενδέχεται να εξελιχθούν σε καρκίνο. Μια άλλη κατηγορία είναι ορισμένοι σπίλοι(μαύρες ελιές),που κινδυνεύουν να εξελιθούν σε κακόηθες μελάνωμα6. Οι αιτίες είναι πάρα πολλές και διάφορες.Σημαντικό ρόλο έχει παίξει η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής του ανθρώπου-καθώς οι καρκίνοι είναι ασθένειες συνήθως των μεγάλων ηλικιών-η ένδυση με λιγότερα ρούχα και η συχνότερη έκθεση του σώματος στην ηλιακή ακτινοβολία.

Προτάσεις Η προστασία του δέρματος και των ματιών από τις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου είναι εξαιρετικά απαραίτητη.Επιβάλλεται η χρήση γυαλιών και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον ήλιο,κυρίως από άτομα που διαθέτουν ανοιχτόχρωμα μάτια,από άτομα που έχουν ήδη παθήσεις του δέρματος,ύποπτους σπίλους κλπ.Θα πρέπει να αποφεύγονται οι λεγόμενες καυτές ώρες,μεταξύ 10 το πρωί ως 4 το μεσημέρι.Σωστή κίνηση θεωρείται η χρήση αντιηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας(15),ακόμα και όταν έχει ελαφριά συννεφιά.Μεγάλη σημασία έχει και η σταδιακή έκθεση στον ήλιο,ώστε ο οργανισμός να προλάβει να παράγει την προστατευτική μελανίνη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αντανάκλαση των ηλιακών ακτινών από την άμμο,το χιόνι,το τσιμέντο και το νερό είναι εξ’ ίσου επικίνδυνη.Θα πρέπει να γνωρίζει κανείς επίσης ότι ο δείκτης προστασίας των αντιηλιακών,που όσο μεγαλύτερος είναι τόσο περισσότερο φιλτράρει τις υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου,δεν προστατεύει πάνω από 2 ώρες,όσο υψηλός κι αν είναι.Γι’αυτό θα πρέπει να επαναλαμβάνεται συχνά η επάλειψη. Τέλος θα πρέπει,όταν είμαστε εκτεθειμένοι στον ήλιο,να χρησιμοποιούμε καπέλο,μακριά μανίκια και παντελόνια,να κρατάμε τα παιδιά μακριά από τον ήλιο και να τα διδάσκουμε να προστατεύονται από αυτόν.Ας μην ξεχνάμε ότι η βλαπτική επίδραση του ηλίου είναι αθροιστική και αρχίζει αμέσως.

Οι επιπτώσεις από την καταστροφή του όζοντος

Σημαντικό ρόλο παίζει η μείωση του στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα.Υπολογίζεται πχ ότι μια μείωση του όζοντος κατά 10% έχει ως αποτέλεσμα μια αύξηση των βασικοκυτταρικών καρκινωμάτων κατά 2,5%. Δραματική χαρακτηρίζεται η αύξηση των καρκίνων του δέρματος στον άνθρωπο κατά τα τελευταία χρόνια. Η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει ότι η συχνότητα των κακόηθων μελανωμάτων (του σοβαρότερου είδους καρκίνου του δέρματος και της χειρότερης ίσως μορφής καρκίνου γενικώς),αυξήθηκε από 1,2 ανά 100.000 κατοίκυς κατά τα έτη 1935-39,σε 4,8 κατά τα έτη 1965-69 και σε 7,2 κατά τα έτη 1980-81.Στις ΗΠΑ αναφέρονται ετησίως 4,1 περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους.Σε σύγκριση με 29,3 περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους για τον καρκίνο του π.εντέρου και 39,2 ανά 100.000 κατοίκους για το καρκίνωμα του μαστού.8 Στους καρκίνους του δέρματος διακρίνουμε τρία είδη: 1.Τα βασικοκυτταρικά καρκινώματα,που προέρχονται από τη βασική στιβάδα του δέρματος. 2.Τα ακανθοκυτταρικά καρκινώματα,που που προέρχονται από την ακανθώδη στιβάδα του δέρματος. 3.Τα κακοήθη μελανώματα,που προέρχονται από τα μελανοκύτταρα της επιδερμίδας(από τα κύτταρα δηλαδή που παράγουν τη μελανίνη). Από τα καρκινώματα αυτά,τα συχνότερα στην Ελλάδα είναι ευτυχώς τα βασικοκυτταρικά.Και λέγοντας ευτυχώς,εννοούμε ότι κατά κανόνα προκαλούν μόνο τοπική καταστροφή και όχι μεταστάσεις.Τα ακανθοκυτταρικά κάνουν συ- χνά μεταστάσεις σε άλλα σημεία του σώματος,ενώ τα κακοήθη μελανώματα,που που αποτελούν ίσως και τη χειρότερη μορφή καρκίνου γενικώς,είναι πολύ «ύπουλα» γιατί όταν διαγνωστούν μπορεί ήδη να έχουν κάνει μεταστάσεις.Αιτιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν το χρόνιο ερεθισμό,επαναλαμβανόμενο τραύμα,υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία,γενετικές και φυλετικές προδιαθέσεις.Η καταστροφή του όζοντος στην ατμόσφαιρα χαρακτηρίζεται από τον ΟΗΕ το AIDS του περιβάλλοντος,εξ’αιτίας του οποίου προβλέπονται 330.000 καρκίνοι του δέρματος και 2.000.000 κρούσματα καταρράκτη!Η μείωση της στιβάδας του όζοντος στο νότιο ημισφαίριο μέχρι το 2009 θα επιφέρει το θάνατο σε χιλιάδες άτομα στην ανθρωπότητα.Η μάστιγα των επιπτώσεων στην υγεία λόγω της τρύπας του όζοντος θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον. Όπως προβλέπεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας,τα επόμενα 50 χρόνια θα πεθάνουν 200.000 άτομα από καρκίνο του δέρματος,ενώ στον επόμενο χρόνο τα θύματα της υπεριώδους ακτινοβολίας που θα υποφέρουν από καταρράκτη και βλάβες στο υαλώδες σώμα του οφθαλμού θα αυξηθούν κατά 1,6 εκατομ.σε όλο τον κόσμο.Τα τελευταία στατιστικά δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών παρουσιάζουν αύξηση κατά 26% των καρκίνων του δέρματος όταν το όζον μειωθεί κατά 10%.Στο νότιο ημισφαίριο από καιρό έχουν πάρει μέτρα εκτάκτου ανάγκης.Στην Αυστραλία,με τις μεγαλύτερες επιπτώσεις της τρύπας,γίνονται προγράμματα προληπτικής ιατρικής εδώ και 20 χρόνια,ενώ στην Ευρώπη τα τελευταία 5 χρόνια. Είναι κατανοητό ότι τα προγράμματα αυτά κοστίζουν,αλλά εξυπηρετούν τον κυριότερο σκοπό:την ευαισθητοποίηση του κοινού…