Κρυφό Σχολειό
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Στην ελληνική ιστορία, ο όρος κρυφό σχολείο αναφέρεται σε σχολεία που λειτουργούσαν κρυφά, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και υπό καθεστώς απαγόρευσης. Η ύπαρξη τέτοιων σχολείων δεν έχει επιβεβαιωθεί από ιστορικά στοιχεία και θεωρείται πως ανήκουν στη σφαίρα του μύθου αποτελώντας μέχρι σήμερα στοιχείο της λαϊκής παράδοσης.[1][2]
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Δημιουργία
Σύμφωνα με μία παραδοσιακή αντίληψη, οι ποικίλες εντάσεις, οι διακρίσεις και οι κατατρεγμοί που υφίσταντο οι υπόδουλοι Έλληνες από τους Τούρκους, τους ανάγκαζαν συχνά να καταφεύγουν σε κρυφά σχολεία, προκειμένου να διδαχθούν τα παιδιά τους γραφή ανάγνωση, αριθμητική, στοιχεία της ελληνικής Ιστορίας. Η επίσημη πολιτική των σουλτάνων κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας επέτρεπε την ελεύθερη ίδρυση και λειτουργία ελληνικών σχολείων κάθε βαθμίδας. Οι κατά τόπους πασάδες όμως, οι οποίοι διέθεταν μεγάλη αυτονομία στην άσκηση πολιτικής, ήταν συχνά απρόθυμοι να επιτρέψουν τη λειτουργία σχολείων σε μεγάλη κλίμακα. Επίσημη απαγόρευση δεν υπήρξε ποτέ. Αλλά τα σχολικά κτίρια μπορούσαν να δημευτούν και οι μαθητές ως άτομα να υποβληθούν σε ταλαιπωρίες, έτσι ώστε στο τέλος να μην αξίζει τον κόπο να διατηρούνται τα σχολεία ανοιχτά. Χαρακτηριστικά αναφερόμενος στο παράδειγμα της Αθηναϊκής Ακαδημίας, που ιδρύθηκε στην Αθήνα με πρωτοβουλία του ιερέα Επιφάνειου, ο Ράνσιμαν γράφει[3]:
"Αλλά η προικοδότηση του Επιφάνειου υπήρξε πολύ μικρή και η καχυποψία των ντόπιων Τούρκων πολύ μεγάλη ώστε να μπορέσει να επιζήσει η Ακαδημία των Αθηνών. Ένα παιδί από την Πελοπόννησο ονομαζόμενο Χριστόφορος Άγγελος, μόλις έφθασε εκεί το 1607 συνελήφθη με την απίθανη κατηγορία ότι ήταν κατάσκοπος των Ισπανών. Του πήραν τα βιβλία του και τα χρήματά του και με δυσκολία κατάφερε να γλυτώσει τη ζωή του. Η μετέπειτα σταδιοδρομία του έγινε στην Αγγλία. Λίγο αργότερα η ακαδημία έκλεισε τις πύλες της."
Η προφορική παράδοση για τα κρυφά σχολειά αναφέρει πως λειτουργούσαν κυρίως σε εκκλησίες και μοναστήρια, με δασκάλους ιερείς, φιλάνθρωπους ή εκπαιδευτικούς χωρίς επαγγελματική κατάρτιση, χρησιμοποιώντας ως αναγνωστικό βοήθημα τα ιερά βιβλία της εκκλησίας.
[Επεξεργασία] Μεταγενέστερες μαρτυρίες
Υπάρχουν μαρτυρίες για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι Ρωμιοί κατά την εκπαίδευσή τους, οι οποίες ανάγονται στους μεταπελευθερωτικούς χρόνους:
"Μόνοι των οι Έλληνες εφρόντιζαν δια την παιδείαν, η οποία εσυνίστατο εις το να μανθάνουν τα κοινά γράμματα, και ολίγην αριθμητικήν ακανόνιστον. Εν ελλείψει δε διδασκάλου ο ιερεύς εφρόντιζε περί τούτου. Όλα αυτά εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους."[4]
"…Εκαυχάτο πάντοτε ο πατήρ μου ότι εδάρη υπό του οθωμανού χάριν των ελληνικών γραμμάτων… Έκαστος των Τούρκων και ο έσχατος, ως γνωστόν, είχε το δικαίωμα να τυραννεί, να φορολογεί και να φονεύει τους οπαδούς του Χριστού. Επειδή δε τα σχολεία διήγειραν τας υποψίας αυτών και κατέτρεχον παντοιοτρόπως, και διδάσκαλοι και μαθηταί εσοφίζοντο παντοίους επίσης τρόπους δια να αποφεύγωσιν την οργήν των. Και οσάκις συνήρχοντο εις το σχολείον, είς εξ αυτών ιστάμενος πλησίον του παραθύρου ως κατάσκοπος έστρεφεν ανήσυχος πανταχού το βλέμμα και έδιδεν προς τους άλλους την είδησιν ότι έβλεπεν οθωμανόν ερχόμενον μακρόθεν…"[5]
Επίσης ως μαρτυρία για το κρυφό σχολειό θεωρείται και το παιδικό τραγούδι:
Φεγγαράκι μου λαμπρό,
φέγγε μου να περπατώ,
να πηγαίνω στο σκολειό,
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα σπουδάγματα
του Θεού τα πράματα
Στη μεταγενέστερη ελληνική τέχνη πασίγνωστος είναι ο ομώνυμος πίνακας του Γύζη καθώς και το ποίημα του Ιωάννη Πολέμη:
Απ' έξω μαυροφόρ' απελπισιά,
πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι,
και μέσα στη θολόκτιστη εκκλησιά,
στην εκκλησιά, που παίρνει κάθε βράδυ
την όψη του σχολειού,
το φοβισμένο φως του καντηλιού
τρεμάμενο τα ονείρατα αναδεύει,
και γύρω τα σκλαβόπουλα μαζεύει.
Οι τελευταίες μαρτυρίες στερούνται ιστορικής αξίας, επειδή είναι πολύ μεταγενέστερες της εποχής στην οποία υποτίθεται ότι αναφέρονται και θεωρείται ότι έχουν ήδη επηρεαστεί από τον "λαϊκό μύθο".
[Επεξεργασία] Αμφισβήτηση
Η ύπαρξη κρυφών σχολειών έχει αμφισβητηθεί από τους περισσότερους σύγχρονους ιστορικούς, καθώς πολλές αναφορές γι'αυτά προέρχονται από τα μεταπελευθερωτικά χρόνια, από περιόδους όπου οι εθνικές κυβερνήσεις ήθελαν να τονώσουν το εθνικό αίσθημα. Κύριο επιχείρημα είναι η έλλειψη πηγών σύγχρονων με τα υποτιθέμενα κρυφά σχολειά. Φαίνεται ότι η πρώτη αναφορά σε κρυφό σχολειό γίνεται το 1825, μετά την Επανάσταση του 1821[6], στο έργο Leucothea του γερμανού λόγιου Carl Ilken, μαρτυρία που οφείλεται ωστόσο στον Στέφανο Κανέλλο. Επίσης ως επιχείρημα κατά της ύπαρξής τους προβάλλεται και η φιλελεύθερη πολιτική των σουλτάνων στην εκπαίδευση των Ρωμιών, αφού αφθονούν οι πηγές για τη λειτουργία ελληνικών σχολείων σε πολλές περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας[7].
[Επεξεργασία] Παραπομπές
- ↑ Άλκης Αγγέλου, Το Κρυφό Σχολείο: Το χρονικό ενός μύθου, σελ. 13-18. Σύμφωνα με τον Αγγέλου, στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει επίσης ο λόγιος Μανουήλ Γεδεών.
- ↑ Γιάννης Βλαχογιάννης, Νέα Εστία, τ. ΛΗ', 1945. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «ούτε εγώ, μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της σκλαβιάς τα σκολεία που έγω συναγμένο, δεν απάντησα τίποτε που να κάνη λόγο για το σκολειό έξω από το τραγούδι».
- ↑ Στήβεν Ράνσιμαν: Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία, τόμος Β΄,σελ. 420, εκδόσεις Μπεργαδή, 2000 (Βλ. όλο το κεφάλαιο: Η Εκκλησία και η εκπαίδευση, σελ. 400-421).
- ↑ Φωτάκου: Απομνημονεύματα για την Επανάσταση του 1821, τόμος Α΄,σελ.52,εκδόσεις Βεργίνα.
- ↑ Νικόλαος Δραγούμης: περ. Πανδώρα,τ.Ε΄,1855
- ↑ Αγγέλου, σελ. 19. Βλ. επίσης Αντώνης Δανός, Nikolaos Gyzis's The Secret School and an Ongoing National Discourse
- ↑ Χάρτης με τα ρωμαίικα Γυμνάσια την περίοδο 1620-1821
