Piwò
From Wikipedia
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò.
Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
Piwò (arch. bërsz) to alkòholowi napitk ò nisczi zamkłoscë alkòholu (zwiksza do 6%), zwëskóny bez destilacëji òb alkòholowô fermentacëji piwnej soczëznie, chtërna je dostôna ze zbòża (nòbarzi jãczmienia).
Spisënk zamkłoscë |
[edicëjô] Historëjô
Wszëtczie zbòża, chtërne mają w se cëczier mògą pòddac sã ùrmowi fermentacëji dzãka dzëczich młodzë w lëfce. Wic czej znóne bëłë ju zbòża, piwò mògło samòstójnie pòwstac w rozmajitich kùlturach na swiece. Nôstôrsze szlache browarzeniô mają nie przëmiérzającë sétme tësąców lat, co je wiedzec z chemiowich testów dôwni grónków z dzysdniowégò môlu Jiranu. Antropòloga Alan Eames mô ùdbã, że "piwò bëło ną mòcą, chtërna naczierowała plemiã Nomadów do żëcô we wsach..."
Je wiedzec, że w krôju Sumerów, Mezopòtamji, chtëren béł midzë Tigrisem a Eùfratã, warzono nen napitk, le nie je wiedzec na jaczi spòsób Sumerowie ùsadzële receptë. Sumerowie baro wenerowale piwò. Przódëczasny tekst, znóny jakno "Himn do Nikasi" (Nikasi béła bóżëną piwa) mô w se receptã na wërobk negò napitkù.
- Ninkasi, të jes tą, chtërna piecze bappir w wiôldżim piekarkã,
- Wkłôda w szëkù górë łëzganych zôren,
- Të jes tą, chtërna mòkrzë malc ùstôwiony na zemi...
- Të jest tą, chtërna trzëma w rãkach baro słodkã soczëznã...
- Ninkasi, të jes tą, chtërna wëlewa przefiltrowane piwò z browarni bùte,
- To je [jakno] nacercé Tigrisu ë Eùfratu.
Z niegò wiéme, że to nôstôrszi piwò zwëskówóne béło z chléba fermentowanégò w wòdze. Wic mòże bëc, że ne piwò szlachòwało barżi za chlébòwim kwasã.
czej krôj Sumerów ùpadł, jich spòsobiôrzë, Babilończicë, rozwinelë warzenie piwa. W epòpeji "Gilgamesz", czëtômë, że Enkidu, primitiwny stwór, półczłowiek-półzwérz, pò wëpicu sétmë garnuszków piwa stôł sã człowiekiem. Babilończicë rôzmiele warzëc 20 zortów piwa. Wëwôżelë je nawetka do Egiptu. Babilońsczi król Hammùrabi, w swòji zbérnice praw, miôł téż ùstôwë tikające sã piwa. Midzë jinszima, jegò pòddôni mielë do wëpicégò wedle sztatusu, òd 2 do 5 litròw negò napitkù òb dzéń ë piwòwarë miele nakazône, żëbë nie falszowac piwa (np. nié dolewac do négò wòdë). Białczi piłe piwò z miodã czë jinszima lëbiodczima (daktëlama czë miodnëma jagòdama).
Technologijã prodùkòwaniô piwa rozwijale téż Egipcjónë, chtërni naczële rozmajitima dodôwkama pòprôwiac jegò szmakã. Piwò bëło dlô nich na tëli wôżne, że ùsadzële apartną hieroglifã na jegò òznaczenié.
Rzëmióne ë Greczóne są znôni przede wszëtczim z robieniô wina. Leno òni téż, nigle wino sã nié ùwszednieło, pili piwò. W Rzimsczi Imperëji piwò bëło widzałe wszãdze tam, dze bëłë problemë z dobëcém wina. Równak Rzëmióne trzëmale je za napitk barabónów.
Wiele nôrodów robiło swòje piwò. Ò rozlubianiu sã Germanów do negò napitkù pisze, z gwësnym lëchim wseczëcim, Tacët (Germania 23,1: potui humor ex hordeo aut frumento, in quandam similitudinem vini corruptus, co nie przëmiérzającë òznôcza "do picégò mają sczënioną z jiczmã czë pszenicã, skażonã ceklënã, chtërna ùdaje wino"). Dzysdniowi Miemce znają piwò òb nômni 800 rokù przed nają erą.
Samòbëtno, techologijô wërobkù piwa pòwstała téż na jinszëch kòntinentach. W Americe òd òkolim IX stalata p.n.e. robi sã m.jn. kùkùridzane piwò chibche, chtërne brało sã ze zwëkòwi fermentacëji kùkùridzanej soczëznë z dodôwkã ptialinë.
Napitk nen miôł wiôldżą rolã na nordze Eùropë. Fińskô pòéma Kalewala pòswiãcô jemù jaż 400 réżków, czej stwòrzeniu swiata blós ò połowã mni. W nordicczim epòse Edda je mòżna przeczëtac, że wino to je napitk nieùmiérnych bògów a piwò słëchającë je do swiata smiertelnych.
W przódeczasnym swiece warzniém piwa zajëmiwałe sã białczi. W prawach wielu nôrodów bëło, że statczi do warzeniégò piwa nôleżą do białków. Stojizna na naczãła sã zmieniwac w strzédnych stalatach, czej warzeniém zajãłe sã klôsztornicë. Do swòji biédni, òsoblëwi w pòsce, dietë brëkòwale òni lubnegò w szmakù, ful bògatégò w witaminë ë mineralne dzélëczi napitkù. Prawa tikające sã pòstu nié tikałe piwa, tedë òno mògło bëc pite òb całi rok. W niechtërnëch klôsztorach klôsztornikom przëpôdało nawetka 5 litrów negò napitkù òb dzéń. Z czasã klôsztorë robilë wiãcy piwa niż gò brëkòwelë, tedë naczãlë je przedôwac. Ùlepszalë przë tim technologijã ë ùsadzalë nowe receptë. Niechtërne klôsztorë dzãka warzeniu piwa zebrałë zacht wiôldżi kapitał.
[edicëjô] Zortë dzysdniowégò piwa
[edicëjô] Piwa wiérzchni fermentacëji
- stout - cemne, bez mała czôrnë piwò, chtërne je zwëskóne ze scëkrzënégò malcu z dôdówkã pszenicznégò malcu, ò cãżczim, słodkò-gòrzczim szmakù. Nôsłôwniészim piwem negò zortu je Guinness.
- ale - cemnobrune abò jasnobrune piwa zwëskóne z kaszpùtu (miészónczi) strzédnégò ë scëkrzënégò malcu, ò szmakach ód gòrzczégò do słodkòwégò.
- bitter - szlach piwa ale ò cemnojantarowi farwe ë gòrzczim a bez słodczégò szmakù, je zwëkòwi piwã w anielsczich pùbach.
- porter - zwëkòwi kaszpùt piw ale, bittera ë stouta z dôdówkã szpirtusu ë przëprawë.
- piwò trapistów - klôsztorne piwò, zwëskòne z cemnegò malcu, baro mòcno chmielóne. Terô warzone blós w piãcu browarniach w Beldżji ë jedny w Holandji.
- czerwòne piwò - widzałë piwò w Beldżji, Australëji ë Frańcëji, letkò słodczé piwò z niescëkrzënégò malcu le zwëskóne metodama wiérzchni fermentacëji.
- weizen - jasne, mòckò szëmùjące piwò, përznã chmielóne, pôch bananowò-granôtczi. Mô przenômni 50% pszenégò malcu, pòchodzi z Bawarskô. Jegò przedstôwcë to: Paulaner, Franziskaner, Schneider
[edicëjô] Piwa niżny fermentacëji
- pilsner (pils) - zwëkòwe piwò, zwëskóne z jiczmòwégò malcu, chmélu, wòdë ë młodze. Pilsner to gòrzczé piwò ò jasnojantarowé farwë, szmaka òstrô a pòznôwnô. Miôno pòchodzi òd gardu w Czeskô, Pilzno. Gwësny przëkłôd to Pilsner Urquell (Plzensky Prazdroj).
- lager - piwò zwëskone tak jak pilsner, leno z dôdówkã cëkru ë czasã pszenégò ë kùkùridzowégò malcu. Gwësny przëkłôd to amerikańsczi Budweiser.
- Ice lager - piwò fermentowane ë filtrowane w baro môłich temperaturach z môłim dôdówkã chmélu. Piwò baro przezérne, chtërne trzëmac mòżna w biôłich sklónkach. Piwa te sã bez mała bez szmaka. Baro widzałë w USA ë Meksykù. Gwësny przëkłôd to Corona ë Ice Bud.
[edicëjô] Piwa ùrmòwi fermentacëji
- lambic
- gueuze
- faro
- kriek
[edicëjô] Warzenié dzysdniowégò piwa
Dzysdniowò warzenie piwa òdbiwô sã w apartnych ùstôwach - browaniach. Mòżna téż warzec piwo domôwama spòsobama (domôce browarzenie).
Na proces robieniô piwa skłôda sã:
- produkcëjô malcu,
- przësztelowanié soczëznë,
- fermentacë soczëznë,
- léganié piwa,
- filtracjëjô,
- òbcëg pòszëkòwanégò piwa
