Códigu d'Hammurabi

De Uiquipedia

Detalle del códigu d'Hammurabi.

El Códigu d'Hammurabi ye'l primer enxeme de lleis que se conocen de tola Hestoria. Nesti, Hammurabi escribe las lleis unviadas pol diéus Marduk pa desendolcar el bon entendimientu ente las presonas.

La dureza de los sous castigos fuorun recordaos a traviés de la Hestoria, seyendo la base de la famosa frase bíblica güeyu por güeyu y diente por diente, de la Llei del Talión; amás de la fonte de dellas costumes del Dreitu consuetudinariu antigu y medieval. Las condergas entamábanse n'aplicare'l mesmu castigu que'l delitu que se fixera. Y sirviorun pa regular el respetu a los contratos y a la xusticia nuna dómina hestórica onde las sociedaes talas como conocemos agora escomenzaban a desendolcase. Amás, al nun esistire una sistema de cárceres desendolcáu la pena más normal yer la capital. Un exemplu de lu ditu pué vese nas 30 primeras lleis del códigu que s'amuesan de siguío:

Si un siñor acuasa outru siñor y presenta escontra él denuncia d'asasinatu, pero nun la pué prebare, el sou acusador castigará-yse cola muerte.
Si un siñor imputa a outru siñor práuticas de bruxería, pero nun las pué prebare, l'acusáu de bruxería dirá'l riéu y deberá arroxase al riéu. Si'l riéu ye p'arrastralu, el sou acusadore quitará-y la súa facienda. Pero si esti siñor fou purficáu pol riéu en saliendo d'él sanu y salvu, el que -y imputóu de trabayos de bruxería seirá castigáu cola muerte y el que s'arroxóu pal riéu arrebatará la facienda'l sou acusadore.
Si un siñor apaez nun procesu pa presentare un falsu testimoniu y nun pué prebare la pallabra dita, si'l procesu ye un procesu capital talu siñor seirá castigáu cola muerte.
Si se presenta pa testimoniare en falsu, nun procesu de granu ou plata, sufrirá na súa totalidá la pena d'esti procesu.
Si un xuez xulgóu una causa, pronuncióu sentencia y depositóu'l documentu seyáu, si darréu, cambea la súa decisión, prebara-yse que'l xuez cambeóu la sentencia ditada y pagará ta dolce vegadas la cuantía de lu que xurdióu la causa. Amás, públicamente, tendrá de llevantase del sou asientu de xusticia y nun tornará más. Enxamás nun podrá sentase colos xueces nun procesu.
Si un siñor roba la propiedá relixosa ou estatal, esti siñor seirá castigáu cola muerte. Amás quien recibíu de las súas manos los bienes furtaos seirá tamién castigáu cola muerte.
Si, de la manu del fíu d'un siñor ou del esclavu d'un particulare, un siñor alquirióu ou recibíu en custodia plata ou ouru, un esclavu ou una esclava, un güe ou una oveya ou burru, ou cualaquier cousa que seya, ensin testigos nin contratu, talu siñor ye un lladrón: nesos casos seirá castigáu cola muerte.
Si un siñor furta un güe, un cordeiru, un burru, un gochu ou una barca, si lu furtáu pertenez a la relixón ou si pertenez al estáu, devolverá ta trenta vegadas el sou valire; si pertenez a un soalternu restituirálu ta diaz vegadas. Si'l lladrón nun tién con qué restituire seirá castigáu cola muerte.
Si un siñor, en perdiendo un oxetu, atoupa'l sou oxetu perdíu en posesión d'outru siñor; si'l siñor el cualu ta en posesión del oxetu perdíu diz: Vendíeumelu un vendedore, mequéilu en presencia de testigos; si d'outramientre, el propietaru l'oxetu perdíu diz: Presentaréi testigos que testimonien sobru'l miéu oxetu perdíu; si'l mercadore presenta al vendedore que -ylu vendiéu y a los testigos na cuala presencia mercóulu; si, d'outramientre, el propietariu l'oxetu perdíu presenta los testigos que dean testimoniu l'oxetu perdíu, nesi casu los xueces camentarán las prebas, y los testigos, na cuala presencia efeutuóuse la merxa, xunta colos testigos que testimonian sobru l'oxetu perdíu, declararán lu que sepian delantre'l diéu. Y dao que'l vendedore fou'l lladrón seirá castigáu cola muerte. El propietariu l'oxetu perdíu recobrará'l sou oxetu perdíu. El mercadore recobrará de la facienda del vendedore la plata que pesara.
Si'l mercadore nun presentóu al vendedore que- vendiéu l'oxetu nin los testigos na cuala presencia efeutuóuse la merca, y el dueñu de la cousa perdida presenta testigos que testimonien sobru la súa cousa perdiad, el mercadore fou'l lladrón: seirá castigáu cola muerte. El propietariu de la cousa perdida recobrará la súa propiedá perdida.
Si'l propietaru de la cousa perdida nun presenta testigos que testimonien sobru l'oxetu perdíu, ye un estafadore, y dao que dióu cursiu a una denuncia falsa seirá castigáu cola muerte.
Si'l vendedor morriéu, el mercadore tomará de la casa'l vendedore ta cincu vegadas el valire de lu que reclamara nesti procesu.
Si los testigos de talu siñor nun tuvieran cerca, los xueces siñalarán un plazu de seye meses. Y si a la final del sestu mes, nun hai testigos, esti siñor ye un falsariu. Sufrirá na súa totalidá la pena d'esti procesu.
Si un siñor furta'l nenu menor d'outru siñor, recibirá la muerte.
Si un siñor aida debalase pola gran puerta de la ciudá a un esclavu estatal ou a una esclava estatal ou a un esclavu d'un soalternu ou a una esclava d'un soalternu recibirá la muerte.
Si un siñor abeyugóu na súa ca a un esclavu ou una esclava fuxitivos, perteneciente al estáu ou a un soalternu y nun lu entregóu a la chamada'l pregoneiru, el dueñu la casa recibirá la muerte.
Si un siñor cueye en camplu abiertu a un esclavu ou esclava fuxitivos y si lu devuelve al sou dueñu, el dueñu l'esclavu dará-y dous siclos de plata.
Si esti esclavu nun quixo nomar el nome'l sou dueñu, llevará-y al palaciu; eillí desendolcaráse una investigación y devolverán-ylu al sou dueñu.
Si retién al esclavu na súa ca, y si dempués l'esclavu afáyase na súa posesión, el siñor recibirá la muerte.
Si l'esclavu fuxe de la casa de quien coyóulu, esti home xurará asina pol diéus al dueñu l'esclavu y diráse llibre.
Si un siñor fisga una muria nuna casa, delantre la frañadura matara-yse y pingará-yse.
Si un siñor entrégase al bandidax y chega a cóyese-y, esi siñor recibirá la muerte.
Si un siñor nun ye coyíu, el siñor que fou furtáu declarará oficialmente delantre'l diéu los pormenores de lu perdíu, dempués, la ciudá y el gobernadore nel territoriu y xurisdición del cualu fíxose'l bandidaxe, compensarán-y por tolu perdíu.
Si ye un vida lu que se perdiéu, la ciudá y el gobernadore pesarán un medida y entregaránla a la súa xente.
Si declaráse un incendiu fortuitu na ca d'un siñor y si un siñor que fou p'apagalu fíxase en dalgún bien del dueñu la casa y aprópiase de dalgún bien de dueñu la casa, talu siñor seirá llanciaú al fuéu.
Si un oficial ou un especialista militar que recibíu la orde de dise pa una misión del rei, nun fou a la dita ou bien si alquilara un mercenariu y unviaralu nel sou llugar, esi oficial ou esi especialista militar recibirá la muerte; el denunciante del feitu coyerá la súa facienda.
Si un oficial ou un especialista militar, mientres que sirvía las armas del rei, fuera feitu prixoneiru, y na súa ausencia diorun el sou camplu y el sou güertu a outru que cumpliera colas obligaciones del féu pagando la renta; si l'oficial ou l'especialista regresa y torna a la súa ciudá, seirán-y devueltos el sou camplu y el sou güertu y seirá él quien cumplirá las obligaciones del féu.
Si un oficial ou un especialista militar, mientre que sirvía las armas del rei, fou feitu prixoneiru y #Si'l sou fíu ye pa cumplire las obligaiones del féu, seirán-y entregaos el camplu y el güertu y él cuirará de las obligaciones feudales del sou pai.
Si'l sou fíu ye menore y nun ye pa cumplire las obligaciones del féu del sou pái, un terciu'l camplu y el güertu daráse-y a la súa mái; asina la súa mái seirá pa cria-y.
Si un oficial ou un especialista militar dexóu al debalu'l sou camplu, el sou güertu y la súa casa, por mor de las obligaciones del féu, y tres eillu auséntouse; si outru, dempués de la súa partida, fíxose cargu del sou camplu, güertu y casa y cumplióu las obligaciones del féu tres años; si l'enanteriore feudatariu regresara y reclamara'l sou camplu, güertu y casa, éstos nun se-y concederán. Namái quién se fixo cargu d'eillos y cumplióu las obligaciones del féu convertiráse en feudatariu.