ייד
פֿון װיקיפּעדיע
| אידישקייט | |
 |
|
| עיקרי האמונה | |
| גאט יציאת מצרים · עשרת הדיברות · שלושה עשר עיקרים מצוות · תורה אמונה · בחירה |
|
| אישים מרכזיים | |
| אבות ואמהות האומה · שופטי ישראל · דוד המלך · שלמה המלך נביאי ישראל · חז"ל · משיח |
|
| ספרי קודש | |
| תורה · תנ"ך · משנה · תלמוד מדרשי הלכה · מדרשי אגדה · סידור · משנה תורה · שולחן ערוך · שו"ת · ספר הזוהר · מפרשים |
|
| מצוות און מנהגים | |
| הלכה · תרי"ג מצוות · בית דין צדק · תפילה · לימוד תורה · צדקה · גמילות חסדים · שמע ישראל · יומים טובים · יום הכיפורים · שלושת הרגלים · תשעה באב · משפחה: ברית מילה · פדיון הבן · זבד הבת · בר מצווה · נישואין · טהרת המשפחה · מעמד האישה ביהדות · צניעות · שטאַרבן: לוויה · קבורה · שבעה · קדיש · חברה קדישא | |
| חיי הקהילה היהודית | |
| שטעלעס: רב · דיין · חזן · גבאי · מוהל · שוחט · קברן מוסדות: בית כנסת · בית מדרש · מקווה · תלמוד תורה · ישיבה · כולל תפילה בציבור: מניין · ארון הקודש · חזנות · שמונה עשרה · שחרית · מנחה · מעריב · מוסף · קריאת התורה · שמע ישראל · ברכה · קידוש |
|
| היסטאריע פון דאס יידישע פאלק | |
| תקופת האבות · יציאת מצרים · תקופת המקרא · תקופת בית ראשון · תקופת בית שני · תקופת הגלות · אנטישמיות · ציונות · השואה · היסטוריה של מדינת ישראל | |
| יהודים | |
| מיהו יהודי · גיור · די יידישע פאלק · באוווסטע מענטשן ·
|
ייִד, איד אדער יוד (ביי א פרוי ייִדענע) איז דער מענטש וואס געהערט צו די אידישע פאלק.
אינהאַלט |
[בעאַרבעטן] אידישע פאלקס גרינדונג אין היסטאריע
די אידישע פאלק הייסט אין תנ"ך ישראל אדער יעקב, און דער נאמען איד שטאמט פון ווארט יהודה. וויבאלד נאר שבט יהודה האט זיך אומגעקערט פון גלות בבל קיין ארץ ישראל, וואס דערפאר האט כלל ישראל באקומען דער נאמען איד, דאס ערשטע מאל ווערן זיי אזוי אנגערופן אין די מגילה ביי מרדכי "היהודי".
סדר הדורות ביז שלמה המלך:
- דער אידישער גאט איז אנטפלעקט געווארן דורך אברהם אבינו, און די קינדער פון זיין אייניקל יעקב האבן זיך צונויפגעשטעלט אלץ א פאלק אין מצרים צווישן די יארן א'תתק"ס צו ב'תק"ס.
- אין יאר ב'תק"ס נעמען די אידן איין כנען און ארץ ישראל ווערט א אידיש לאנד צעטיילט אין שבטים, אבער דערווייל איז נאך נישט דא א פארמאלע רעגירונג.
- אין יאר ב'תש"ג האט מען באקרוינט דער ערשטער קעניג שאול המלך אויף אלע שבטים פון ישראל. ער האט געקעניגט 20 יאר.
- אין יאר ב'תשנ"ו איז דוד המלך געווארן קעניג אויף שבט יהודה אין פארלויף פון 7 יאר, נאכער האט ער געקעניגט אויך אויף די עשרת השבטים אין חברון און באשטימט שטאט ירושלים אלץ די הויפטשטאט פון ישראל'ס קעניגרייך און פירט אריבער דער ארון הברית אין ירושלים.
- נאך דוד איז ארויף זיין זון שלמה המלך. די ווייטערע געשיכטע ליינט אין מלכות יהודה און מלכות ישראל.
[בעאַרבעטן] אידישע פאלק
עס איז אַפּאָר אויסדערוועלטע מענטשן - ארויס פון פילע אומצאליגע ענדלאזע טריליאנען וועלטן, מיליאנען באשעפענישן, ביליאנען גוים - וואָס ווערן אַריין געבוירן אין דעם קליינעם אבער גאר וויכטיגן אידישן פאָלק, אָדער זענען זיך מגייר, אָנצונמען דעם אידישן גלויבן, און זענען אויטאַמאַטיש קנעכט וואָס זענען אויסדערוועלט ביים באַשעפער פון דער וועלט אלס זיין הייליג פאלק אידן, און זענען פאַרפליכטעט מיט תורה און אירע תרי"ג מצוות.
איבער 165 מאל ווערט אין דער תורה דערמאנט אז גאט איז דער גאט פון אידן - אין צוגאב צו פילע מאל וואס ער ווערט דערמאנט אלס דער גאט פון יעקב, אדער די גאט פון דיינע עלעטערן.
הֵן לַיהוָה אֱלֹהֶיךָ, הַשָּׁמַיִם וּשְׁמֵי הַשָּׁמָיִם, הָאָרֶץ, וְכָל-אֲשֶׁר-בָּהּ. רַק בַּאֲבֹתֶיךָ חָשַׁק יְהוָה, לְאַהֲבָה אוֹתָם; וַיִּבְחַר בְּזַרְעָם אַחֲרֵיהֶם, בָּכֶם מִכָּל-הָעַמִּים--כַּיּוֹם הַזֶּה ספר דברים (פרק י') לויט די פסוקים ערקלערט גאט, אז פון צווישן אלע גרויסע אנטוויקולינגן פון באשעפעניש, זענען אונזער עלטערן דאס מערסטע באליבט, און זייערע קינדער נאך זיי פאר שטענדיק.
איינע פון די צילן, סיבות, און מיסיעס פון דעם איד: איז צו לויבן גאט, און מען זאגט א פשעט'ל אז דערפאר הייסט ער "איד" פון לשון אודה און הודיה, זיי לויבן און דאנקן גאט מיט זייער מויל, פירונג, און טואונגען. ווי דער נביא ערקלערט: עַם-זוּ יָצַרְתִּי לִי, תְּהִלָּתִי יְסַפֵּרוּ ישעיהו מ"ג
[בעאַרבעטן] אידן'ס מסירות נפש אין אלע דורות
אין משך פון די יארן זענען אידן געטאנצן אין פייערן און וואסער על קידוש ה', נישט אויפצוגעבן זייער גלויבן און תורה.
[בעאַרבעטן] נאמען איד
- אידן ווערן אנגערופן מיט אסאך נעמען, סיי אין די תורה און סיי היסטאריש. די פאלגענדע איז א טיילווייזע ליסטע.
[בעאַרבעטן] איד
- דאס שטאמט פון דאס נאמען יהודה פון וואס עס איז געווארן יהודי אין לשון הקדוש, וואס מען רופט היינט איד אין אידיש, און JEW אין ענגליש (זעט אויבן).
[בעאַרבעטן] עברי
- דאס שטאמט פון דאס וואס אברהם אבינו איז געקומען פון די אנדערע זייט טייך, און די כנעניים האבן אים גערופען עברי, עס ווערט דערמאנט אין די תורה. דאס איז די זעלבע וואס מען רופט אין ענגליש HEBREW.
[בעאַרבעטן] ישראל
- דאס ווערט דערמאנט אין די תורה און קומט פון דעם וואס אידן זענען אייניקלעך פון יעקב אבינו וואס ווערט אויך אנגערופען ישראל. דאס איז די זעלבע וואס אין ענגליש רופט מען ISRAELITE.
[בעאַרבעטן] באפעלקערונג
די יידן היינט זיינען צעשפרייט אין די גארער וועלט, ווען א דריטל פון זיי זיינען אין מדינת ישראל, א דריטל אין די פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע, און א דריטל צעשפרייט אין אייראפע. זעט א פונקטליכע טאוועלע אין אידישע באפעלקערונג.
[בעאַרבעטן] שטרעמונגען
חסידים, ארטאדאקסן, רעפארמער, קאנסערוואטיוון, ליטוואקעס, מאדערנע ארטאדאקסן, ציונים, קנאים, השכלה, אידישיסטן, פרייע, אפגעפארענע שומרוינער
[בעאַרבעטן] שפראכן
לשון קודש אידיש אראמיש העברעאיש לאדינא
[בעאַרבעטן] אידישער פאלק צעשפרייט אין געגנטער איבער די גארער וועלט
[בעאַרבעטן] אזיע
מערב:
[בעאַרבעטן] אפריקע
צפון:
סאוט:
- יהאנוסבורג
- קעיפטאון
[בעאַרבעטן] אמעריקע
סאוט:
-
- בראזיל
- ריאו די זשינעראו
- סאן פאולא
- בראזיל
נארט:
[בעאַרבעטן] פאראייניגטע שטאטן פון אמעריקע
- פענסעלוועניע
-
- פילידעלפיע
- פיטסבורג
-
- קאנטיקעט
-
- ניו העיווען
- וועסט הארטפארט
- וואטערבארי
-
- ניו יארק:
-
- מאנסי
- קרית יואל
- ניו סקווירא
- ברוקלין:
- וויליאמסבורג
- בארא פארק
- בענסעטנהוירסט
- קרוין הייטס
- פלעטבוש
- מאנהעטן
- לאנג איילענד
- גרעיט נעק
- פייוו טאונס
- סידעהוירסט
- וואדמיר
- לארענס
- קווינס
- בעיסוואטער
- פאר ראקעוועי
-
- אילענוי
-
- טשיקאגא
- סקאקי
- טשיקאגא
-
- וואשינגטאן
-
- סיאטעל
- מערסער איילענד
- סיאטעל
-
- טעקסאס
-
- יוסטאן
- דאלאס
-
- מערילענד
-
- באלטימור
-
- קאליפארניע
-
- לאס אנזשעלעס
- וועלי
- האליוואד
- ענסיניאו
- פיקא ראבערטסאן
-
- קאלאראדא
- דענווער
- מישיגען
- אויהיוא
-
- קליוולאנד
-
- אריזאונא
-
- פיניקס
- נעוועדע
- לאס וועגאס
-
- מיזורי
-
- סעינט לואיס
-
[בעאַרבעטן] אייראפע
- איטאליע:
- רוים
- מילאן
- רוסלאנד
- מאסקעווע
- אוקריינע
- דייטשלאנד
- אונגארן
- עסטרייך
- ענגלאנד
- לאנדאן
- סטעמפארד היל
- גאלדערס גרין
- עדזשוועיר
- הענדאן
- געיסטעד
- מאנטשעסטער
- לאנדאן
- בעלגיע
- פראנקרייך
- שפאניע
- בארצאלאונא
- מאדריד
- מאלאגא
- גיבראלטור
[בעאַרבעטן] אוסטראליע
-
- מעלבוירן
- סידני
- באנדיי
