Nguyễn Biểu
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nguyễn Biểu (?- 1413) quê ở quê làng Bình Hồ, huyện La Sơn, trấn Nghệ An (nay thuộc xã Yên Hồ, Đức Thọ, Hà Tĩnh). Ông đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ) cuối thời Trần, làm quan đến chức Điện Tiền Thái sử (Ngự Sử). Khi quân nhà Minh xâm lược Đại Việt, ông đã phò vua Trần Trùng Quang (1409-1413) tổ chức cuộc kháng chiến.
Năm 1413, quân Minh đánh vào Nghệ An, vua Trần Quí Khoáng chạy vào Hóa Châu, sai ông đi sứ giảng hoà. Tướng giặc là Trương Phụ dọn cỗ đầu người để thử lòng. Nguyễn Biểu móc mắt ăn, rồi làm thơ đòi quân Minh công nhận chủ quyền Đại Việt. Trương Phụ trả thù bằng cách buộc vào cột cầu sông Lam để cho nước dâng lên ngập chết. Tương truyền ở dưới chân cầu ông dùng móng tay vạch vào thân cầu tám chữ: "Thất nguyệt, thập nhất nhật Nguyễn Biểu tử" (Nguyễn Biểu tử tiết ngày 11 tháng 7).
Nhân dân miền Nghệ Tĩnh lập miếu thờ, suy tôn ông là Nghĩa vương. Các triều đại sau cũng đều truy phong ông làm Phúc thần. Hiện nay tại xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ có đền thờ Nguyễn Biểu được xây dựng vào thời nhà Lê để tưởng nhớ công lao của ông.
Từ năm 1941, cụ Hoàng Xuân Hãn đã công bố trong Khai trí tiến đức, tập san số 2 và 3, mấy bài thơ Nôm đời Hậu-Trần được gom trong Nghĩa sĩ truyện: một bài của vua Trùng Quang (1409-1413) tặng Nguyễn Biểu khi lĩnh mạng đi sứ, bài họa lại và sau đó là bài thơ bữa tiệc "đầu người" của Nguyễn Biểu khi bị giặc làm áp lực, bài tế Nguyễn Biểu của vua Trùng Quang và bài tụng chí khí của Nguyễn Biểu do sư chùa Yên Quốc làm ra.
Vua Trần Trùng Quang Tiễn Nguyễn Biểu Đi Sứ
- Mấy vần thơ cũ ngợi hoàng hoa
- Trịnh trọng rầy nhân dựng khúc ca
- Chiếu phượng mười hàng tơ cãn kẽ
- Vó câu ngàn dặm tuyết xông pha
- Tang bồng đã bấm lòng khi trẻ
- Khương quế thêm cay tính tuổi già
- Việc nước một mai công ngõ vẹn
- Gác lân danh tiếng dọi lầu xa
Bài họa Của Nguyễn Biểu:
- Tiếng ngọc từ vâng trước bệ hoa
- Ngóng tai đồng vọng thuở thi ca
- Đường mây vó ký lần lần trải
- Ải tuyết cờ mao thức thức pha
- Há một cung tên lồng chí trẻ
- Bội mười vàng sắt đúc gan già
- Hổ mình vả thiếu tài chuyên đối
- Dịch lội ba ngàn dám ngại xa
Cỗ Đầu Người
- Ngọc thiện trân tu đã đủ mùi
- Gia hào thêm có cỗ đầu người
- Nem cuông chả phượng còn thua béo
- Thịt gũ gan lân cũng kém tươi
- Ca lối lộc minh so cũng một
- Đọ bề vàng sắt bội hơn mười
- Kia kìa ngon ngọt tày vai lợn
- Tráng sĩ như Phàn tiếng để đời
