Vikipedi:Güvenilir kaynaklar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu sayfa Vikipedi'nin resmi politikalarından biridir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak Vikipedistler tarafından benimsenmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin Vikipedistler'den onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir madde varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtin. |
 |
Bu sayfa başka bir dilden çevrilmektedir.
|
Vikipedi maddeleri güvenilir basılmış kaynaklara dayanmalıdırlar. Bu sayfa güvenilir kaynakları nasıl saptayacağımız konusunda yol göstermek için hazılandı. Bu sayfa ile ilgili bazı temel ilkeler şunlardır:
| Politika ve yönergeler |
|---|
| Madde Standartları |
| Tarafsız Doğrulanabilirlik Özgün araştırmalara yer vermemek Kaynak gösterme Vikipedi ne değildir Öz geçmiş |
| Topluluk İlkeleri |
| Nezaket ilkesi Oylama |
Üzerinde tartışılan ya da tartışmaya açık olan her madde bir kaynağa ihtiyaç duyar ve bu kaynağın bulunması yükümlülüğü maddeyi ekleyen ya da düzelten kişiye aittir. Kaynağı olmayan ya da kaynağı yetersizolan maddeler tartışılmaya açık hale gelir ve her an silinebilirler. Bazen kaynaksız bir bilgiye sahip olmaktansa, bilgi sahibi olmamak daha iyidir[1]. Maddelere nasıl kaynaklar eklenbileceğinin örnekleri ve bu konu hakkındaki tartışmalar bu yardımcı sayfada bulanabilir.
[değiştir] Neden güvenilir kaynak kullanmalıyız?
Kaynaklar kullanım nedenleri şöyle sıralanabilir:
- Maddede yapılmış bir iddiayı savunmak için. Bu şekilde kullanılan kaynaklar savundukları noktaya direkt olarak atıfta bulunmalıdır.
- Maddenin kaynağına atıfta bulunarak eser hırsızlığı (intihal) ya da telif hakkı ihlali görüntüsünden kurtulmak için. Bakınız Vikipedi:Telif Hakkı
Bir maddede güvenilir kaynakların kullanılması, okuyucuya okuduğu maddenin Vikipedi standartlarına (doğrulanabilirlik, tarafsız bakış açısı ve özgün araştırmalara yer vermemek) uygunluğunu gösterir. Doğru bir alıtılama okuyucuyu asıl kaynağa gitmesini kolaylaştırarark çalışmanın yazarının ödüllendirilmesini sağlar.
Bir maddede belirtilen kaynakların güvenilirliğini değerlendirmek, kullanıcının, maddedeki zayıflıkların nerede olduğunu ve bir ifadeye hangi alternatif bakış açılarının olabileceğini, kaynakların kalitesine dayanan, ilişkin görüşlerle sunulmuş nitel bir fikirle teşhis ederek belirtilen ifadeleri bir uyarı veya açıklama ile düzeltmesine izin verir.
Eğer bir ifade ya da madde hakkında gösterilen bütün kaynakların güvenilirlikleri şüpheli ise, bu okuyucunun maddenin içeriğine belli bir şüphe ile yaklaşmasını doğurur. Bu ayrıca bu ifade ya da maddenin kullanıcı tarafından Vikipedi'de yazılmasının uygun olmadığını gösterir.
[değiştir] Güvenilirlik için bakılacaklar
[değiştir] Akademiklik
Vikipedi, büyük ölçüde bütün dünyadaki bilim adamları, araştımacılar ve bilginler tarafından oluşturulan eserlere dayanmaktadır. Bu eserlere genellikle güvenilir gözüyle bakılır. Buna karşın bazı eserler daha yeni yapılmış araştırmalarla geçersiz kılınmış olabilir ya da eserin açıklamaya çalıştıkları için değişik akademik görüşler olabilir. Vikipedi maddeleri bir konunun bütün akademik yorumlarını göstermek zorundadadır.
- Materyalin güvernilir bir kaynak olması için akademik topluluk tarafından derinlemesine tartışılmış olması gerekmektedir. Bu ise materyalin hakemli kaynaklarca gözden geçirilmiş ve onlarca basılmış olması demektir.
- Akademik olarak atıfta bulunulmuş materyaller tercih sebebidir
- Dinle ilgili materyaller söz konusu olduğunda, ilahiyat ile ilgilenen alimlerin yayınladığı materyaller güvenilir olarak kabul edilirler. Bunun yanında geleneksel dini davranışlar ve akademik görüş arasında eğer fark varsa bu alıntılama yolu ile belirtilmelidir.
[değiştir] Akademik olmayan kaynaklar
Akademik olmayan kaynakları incelemek için bazı kriterler kullanıcılara yardımcı olabilir:
- Atfolunabilirlik— kaynağın yaratıcısı (kişi ya da kuruluş) ne kadar biliniyorsa o kadar iyidir. Bu içeriğin ne kadar uzmanca hazırlanmış olduğunu ölçmede yardımcı olur:
-
- Yaratıcının konu hakkındaki deneyimleri — Bir akdemik kendi konusu hakkında yazarken daha güvenilirdir. Örneğin bir biolojist bioloji hakkında yazarken nükleer fizik hakkında yazdığından daha gğvenilirdir.
-
- Yaratacının konu hakkındaki yanlılığı— Bir yazar yanlı olarak görülüyor ya da yanlı olmak için nedeni varsa, bu yazarın görüşü alınırken göz önüne alınmalıdır. Bu materiyalin eklenmeye değmez demek değildir, ama lütfen tarafsız bakış açısı politikamızı unutmayınız.
- Editoryal gözetim— Editoryal bir politikası olan yayınlar konuları doğrulanabileceklerinden, olmayanlara göre daha güvenilirdirler. Kişisel internet sayfaları kişisel basılmış materyaller ve bloglar gibi kişi tarafından çıkarılmış kaynaklar, herhangi bir bağımsız denetime tabi olmadıklarından editoryal gözetime tabii kaynaklardan, ne kadar bu kaynaklar hakemli kaynaklardan daha ay güvenilir olsalar da, daha az güvenilirdir.
- Tekrar edilebilirlik—Kaynağın gösterdiği sonuç eldeki bilgilerle tekrar ulaşılınabilir mi yoksa sonuca ulaşılırken herhangi bir noksan taraf var mıdır?
(Essentially are there any leaps of faith in the source:)
-
- Declaration of sources—A source which is explicit about the data from which it derives its conclusions is more reliable than one which does not, ideally a source should describe the collection process and analysis method.
-
-
- Gizlilik—Sources which are considered confidential by the originating publisher may hold uncertain authority. Given that the original cannot be used to validate the reference then these should be treated with caution.
-
-
- Doğrulama—Do the conclusions match with other sources in the field which have been derived independently. If two or more independent originators agree, in a reliable manner, then the conclusions become more reliable. Care must be taken to establish that corroboration is indeed independent, to avoid an invalid conclusion based on uncredited origination.
- Başka güvenilir kaynaklar tarafından tanınma — A source may be considered more reliable if another source which is generally considered reliable cites or reccomends it.
- Kaynağın yaşı ve konunun değişme hızı—Where a subject has evolved or changed over time a long standing source may not be accurate with respect to the current situation. To interpret utility one must appreciate how the subject has changed and has that change impacted on any of the salient points of the the source information. Historical or out of date sources may be used to demonstrate evolution of the subject but should be treated with caution where used to illustrate the subject. Should no newer sources be available it is reasonable to caveat use of sources with an indication of the age and the resulting reduction in reliability.
- Kalıcılık—Should a reader go to the cited source to validate a statement, or to gain further understanding of the topic, then the form cited should remain stable, continuing to contain the information used by the editor to support the words. In this sense a book or journal citation is superior to an online source where the link may become broken. Some web resources have editorial policies which lead to a lack of persistence therefore web citations should be treated with caution.
These issues are particularly pertinent to Wikipedia where various editors involved in an article may have their own expertise or position with respect to the topic. Not all sources are comparable in their reliability with respect to a topic, and some sources will have differing degrees of reliability with respect to the subject in different contexts.
In general, a topic should use the most reliable sources that are available to its editors. Common sense is required to determine what sources to use; this guideline cannot be applied robotically. If you have questions about a source's reliability, discuss with other editors on the article's talk page, or if the source is already used in the article, you can draw attention to it with the {{unreliable}} template.
[değiştir] Olağan dışı iddialar olağan dışı incelemeye ihtiyaç duyar
Certain red flags should prompt editors to examine the sources for a given claim.
- Surprising or apparently important claims that are not widely known.
- Surprising or apparently important reports of recent events not covered by reputable news media.
- Reports of a statement by someone that seems out of character, embarrassing, controversial, or against an interest they had previously defended.
- Claims not supported or claims that are contradicted by the prevailing view in the relevant academic community. Be particularly careful when proponents say there is a conspiracy to silence them.
Exceptional claims should be supported by multiple credible and verifiable sources, especially with regard to historical events, politically-charged issues, and biographies of living people.
For guidance related to the creation of entire articles about said topics, see Wikipedia:Fringe theories.
[değiştir] Kaynak materyallerinin çeşitleri
Three classes of course exist, each of which can be used within Wikipedia:
- Birincil kaynak is a document or person providing direct evidence of a certain state of affairs; in other words, a source very close to the situation you are writing about. The term mainly refers to a document produced by a participant in an event or an observer of that event. Primary sources include official reports, letters, eyewitness accounts, autobiographies, statistics compiled by authoritative agencies, and court records. Experts usually have advanced training, and use as many different primary sources as are available so they can be checked against each other. Thus, primary materials typically require interpretation, interpolation, extrapolation, or corroboration, each of which usually constitutes original research. Wikipedia articles may use primary sources, so long as they have been published by a reliable source, but only to make descriptive points about the topic. Any interpretive claims require secondary sources.
- İkincil kaynak—The informed and expert interpretation, interpolation, extrapolation or corroboration of primary sources to synthesize a conclusion. In general, Wikipedia articles should rely on reliable secondary sources.
- Üçüncül kaynak—Summarized material drawn from secondary sources, as in general encyclopedias. These sources generally lack adequate coverage of the topic to be considered comprehensive where arguments are subtle and nuanced. They generally do not discuss and evaluate alternative interpretations. Tertiary sources can be used for names, spellings, locations, dates and dimensions. Secondary sources should be given priority over tertiary ones. Articles signed by experts in Encyclopaedia Britannica and similar encyclopedias can be regarded as reliable secondary sources. (Unsigned articles, and those signed "X." are not written by experts and are less reliable.)
[değiştir] Yaşayan insanların biyografileri
Yaşayan insanlar hakkındaki sayfalardaki, kaynak gösterilmemiş ya da kötü bir şekilde kaynak gösterilmiş ihtilaflı materyaller hemen bu safalardan çıkarılmalıdır ve tartışma sayfalarına da konulmamalılardır.[2].
[değiştir] Çevrimiçi ve kişiler tarafından yayınlanmış kaynakların kullanılması
[değiştir] İlan tahtaları, vikiler ve Usenet gönderileri
Posts to bulletin boards, Usenet, and wikis, or messages left on blogs, should not be used as sources. This is in part because we have no way of knowing who has written or posted them, and in part because there is no editorial oversight or third-party fact-checking. See self-published sources for exceptions.
[değiştir] Kişiler tarafından yayınlanmış kaynaklar
A self-published source is a published source that has not been subject to any form of independent fact-checking, or where no one stands between the writer and the act of publication. It includes personal websites and books published by vanity presses. Anyone can create a website or pay to have a book published, and then claim to be an expert in a certain field. For that reason, self-published books, personal websites, and blogs are largely not acceptable as sources.
When a well-known, professional researcher writing within their field of expertise, or a well-known professional journalist, has produced self-published material, these may be acceptable as sources, so long as their work has been previously published by credible, third-party publications. Editors should exercise caution for two reasons: first, if the information on the professional researcher's blog (or self-published equivalent) is really worth reporting, someone else will have done so; secondly, the information has been self-published, which means it has not been subject to any independent form of fact-checking.
[değiştir] Self-published sources in articles about themselves
Self-published material, whether published online or as a book or pamphlet, may be used as sources of information about the author, so long as there is no reasonable doubt who wrote the material, and so long as it is:
- relevant to the self-publisher's notability;
- not contentious;
- not unduly self-serving or self-aggrandizing;
- about the subject only and not about third parties or events not directly related to the subject;
The reputation of the self-publisher is a guide to whether the material rises to the level of notability at all.
[değiştir] Self-published sources as secondary sources
Personal websites, blogs, and other self-published or vanity publications should not be used as secondary sources. That is, they should not be used as sources of information about a person or topic other than the owner of the website, or author of the book. The reason personal websites are not used as secondary sources — and as primary sources only with great caution and not as a sole source if the subject is controversial — is that they are usually created by unknown individuals who have no one checking their work. They may be uninformed, misled, pushing an agenda, sloppy, relying on rumor and suspicion, or even insane; or they may be intelligent, careful people sharing their knowledge with the world. Only with independent verification by other sources not holding the same POV is it possible to determine the difference.
Visiting a stranger's personal website is often the online equivalent of reading an unattributed flyer on a lamp post, and should be treated accordingly.
[değiştir] Partizan ve radikal internet sayfaları
The websites and publications of political parties and religious groups (or websites of their critics or opponents) should be treated with caution, although neither political affiliation nor religious belief is in itself a reason not to use a source.
Widely acknowledged extremist organizations or individuals should be used only as primary sources; that is, they should only be used in articles about those organizations or individuals and their activities, and even then should be used with caution.
[değiştir] Uygun Bağlantılar
Also see Wikipedia:Convenience links
The term "convenience link" is typically used to indicate a link to a copy of a resource somewhere on the internet, offered in addition to a formal citation to the same resource in its original format. For example, an editor providing a citation to Adam Smith's famous work The Wealth of Nations might choose to include both a citation to a published copy of the work and a link to the work on the internet, as follows:
{{{başlık}}}., available at Wikisource
Such links are unique in how reliablility is applied. It is important to ensure that the copy being linked is a true copy of the original, without any comments, amendations, edits or changes. When the "convenience link" is hosted by a site that is considered reliable on its own, this is relatively easy to assume. However, when such a link is hosted on a less reliable site, the linked version should be checked for accuracy against the original.
[değiştir] Claims of consensus
Just as underlying facts must be sourced, claims of consensus must be sourced in the presence of differences of opinion. Claims that "most" or "all" scientists, scholars, ministers (or rabbis or imams etc.) of a religious denomination, voters, etc. hold a view require sourcing, particularly on matters that are subject to dispute. In the absence of a reliable source of consensus or majority view, opinions should be identified as those of the sources.
[değiştir] Examples of statistics, subjects and online sources
See Wikipedia:Reliable sources/examples for examples and discussion on the use of statistical data, advice by subject area (including history, physical sciences, mathematics and medicine, law, Business and Commerce, popular culture and fiction), and the use of electronic or online sources.
[değiştir] Ayrıca bakınız
- Wikipedia:Check your facts, style guide
- Wikipedia:Common knowledge, guideline
- Wikipedia:Independent sources, essay
- Wikipedia:WikiProject Fact and Reference Check
[değiştir] Kaynaklar
[değiştir] Dış bağlantılar
- How to Read a Primary Source, Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students, Patrick Rael, 2004.
- How to Read a Secondary Source, Reading, Writing, and Researching for History: A Guide for College Students, Patrick Rael, 2004.
