Launeddas
Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Istrumentu musicale a alenu sighidu, de impreu populare dae sos tempos prus antigos. Unu brunzeddu agatadu in su sartu de Ìtiri, chi rafigurat unu sonadore de launeddas, nde testimonzat s'esistèntzia zai in època nuraghesa. Est fatu de canna palustre segada durante su plenilùniu de frearzu e dassada sicare pro nessi tres annos.
S'istrumentu est cumpostu dae tres cannas de longària e grussària diferentes; duas prus longas sunt presas cun ispagu pìghidu in duos puntos distintos e formant sa croba, cando chi sa de tres, prus curtza, est isorta. Su bassu o tumbu est sa canna prus longa de sa croba (60 cm pagu prus o mancu) e, a su sòlitu, est setzionadu in duas o prus partes; est sena istampigheddos e dat petzi una nota, sa tònica, fundamentale pro s'intonatzione. Sa segunda canna de sa croba, longa su mesu de sa prima e mutida mancosa ca si sonat cun sa manu manca, dat sas notas de acumpanzamentu, difatis tenet bator istampigheddos retangulares pro sos pòddighes e unu pros sos acordos. Sa canna isorta, mutida mancosedda o destrina ca si sonat cun sa manu dereta, tenet bator o chimbe istampigheddos, semper retangulares, e dat sas notas melòdicas.
Su sonu est produidu dae unu limbatzu, chi vibrat comente colat s'àera, tacheddadu in unu pitzu, de canna etotu, cramadu cabitza chi s'incassat in su cabu de sas cannas. Pro incassare sa cabitza a sa canna s'impreat cheròpighe, chi si ponet finas subra de sos limbatzos pro acordare s'istrumentu; a segunda de sa cantidade càmbiat su timbru de sonu e s'otenent sonos acutos o graes.
Pro sonare sas launeddas s'impreat una tècnica particulare cramada alenu sighidu, chi permitit de inspirare s'àera dae su nasu e de l'espirare dae sa buca. A pustis de aer prenu sa buca de àera, unfrende sos canterzos, in antis chi custa nch'agabet si devet fagher un'àtera inspiratzione a manera de otenner unu sonu sighidu.
Totu s'istrumentu est cramadu finas cuntzertu, zogu o fàsciu de cannas e, a segundu de sa longària de sas cannas leat sos nùmenes de puntu de òrganu, contrapuntu, mediana, pipia, fioràssiu, ispinellu e àteros. Cando non sunt impreadas, sas launeddas si costoint in un'istuzu, a s'ispissu de pedde, mutidu stracàsciu.
Francu in sas bandas in ue fiat difusu su cantu a tenore, mescamente in su Campidanu e in su Sarrabus, sa presèntzia de unu sonadore de launeddas fiat indispensàbile pro acumpanzare sos ballos, mescamente in sas festas. Sa fortuna de sos sonadores est andada minimende in su cursu de su Noighentos, finas a sos annos Otanta cando pro more de istùdios subra de sa mùsica ètnica, est torradu a nascher s'interessu pro s'istrumentu.
