Tortura
Z Wikipedii
Tortura to celowe zadawanie komuś cierpień fizycznych, psychicznych bądź moralnych, przede wszystkim poprzez zadawanie silnego bólu. Teoretycznie torturą są jedynie czynności przeprowadzane przez funkcjonariuszy państwowych, z ich udziałem bądź za ich zgodą czy poleceniem, jednak pojęcie to jest również stosowane wobec zadających cierpienie osób prywatnych (np. tortury stosowane przez mafiosów). Stosowanie tortur miało miejsce już od starożytności, zaś najpowszechniejsze stało się w okresie od XVI do XVIII w.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny stosowania tortur
Prawdopodobnie najważniejszym celem stosowania tortur na przestrzeni lat było zmuszenie osoby torturowanej do przyznania się do winy, co do której nie było pewności bądź możliwości udowodnienia. Przykładem takich działań mogły być:
- tortury zadawane schwytanym przestępcom w czasach średniowiecznych
- metody śledztwa zmuszające do przyznania się do winy, stosowane przez NKWD
Równie istotnym celem stosowania tortur było uzyskanie od torturowanego zeznań lub informacji, której nie chciał bądź nie mógł wyrazić dobrowolnie. Miało to miejsce m.in. w następujących wypadkach:
- uzyskanie od torturowanego, należącego do nielegalnej grupy, organizacji bądź spisku, informacji o wspólnikach (w takim celu torturowano m.in. Guya Fawkesa czy Szymona Konarskiego).
- poddanie torturom członka organizacji spiskowej, w celu uzyskania wiedzy o miejscu i terminie planowego zamachu
- torturowanie jeńca wojennego, szpiega, agenta w celu uzyskania informacji o charakterze militarnym lub politycznym
Kolejną przyczyną stosowania tortur była zwyczajna chęć zastraszenia, bądź złamania oporu osoby torturowanej bądź osoby trzeciej. W takim celu najczęściej stosowane były tortury związane z cierpieniem psychicznym bądź przewlekle dolegliwe fizycznie (np. zamknięcie w nieogrzewanej celi).
Szczególnym przykładem zastosowania tortur było podjęcie ich wobec osoby trzeciej w celu wydobycia informacji, zeznań czy przyznania się do winy, osoby, wobec której bezpośrednio stosowane tortury nie dawały rezultatu. Przykładem może być opisywane przez Sołżenicyna w Archipelagu GUŁag postępowanie funkcjonariuszy NKWD, którzy nie mogąc zmusić podejrzanego do przyznania się do winy jakimikolwiek torturami, w końcu na jego oczach poddają torturom członków jego rodziny (np. żonę lub córkę). Tego rodzaju postępowanie z reguły prowadziło do szybszego załamania psychicznego niż bezpośrednie zadawanie bólu.
Znamiona tortur noszą również kary cielesne, które jednak jako przewidziane przez prawo sankcje nie są torturami w ścisłym znaczeniu tego słowa, choć również powodują cierpienie (np. łamanie kołem bądź obcięcie kończyny). Także niektóre ordalia były w istocie torturami.
[edytuj] Historia stosowania tortur
[edytuj] Starożytność
Tortury stosowane były zarówno w starożytnej Grecji, jak i starożytnym Rzymie. Powszechnie stosowano je wobec niewolników, więźniów skazanych na śmierć, gladiatorów (w celu zmuszenia ich do walki) czy wyzwoleńców (których jednak torturować było wolno jedynie w wypadku podejrzenia o zdradę).
Różnorakim torturom poddawano w czasach rzymskich (m.in. za panowania Nerona i Domicjana) prześladowanych chrześcijan. Warto wspomnieć, że także Jezus Chrystus według Ewangelii był torturowany w śledztwie: Tymczasem ludzie, którzy pilnowali Jezusa, naigrawali się i bili Go. Zasłaniali mu oczy i pytali: "Prorokuj, kto Cię uderzył". [Łk 22, 63-64]
[edytuj] Średniowiecze
W całej Europie nastąpiło w średniowieczu rozpowszechnienie tortur, w związku z prawem ustanawiającym przyznanie się do winy, jako główny i najważniejszy dowód.
Tortury zasadniczo przeprowadzano wobec osób powyżej czternastego roku życia i nie będących w podeszłym wieku. Nie poddawano torturom kobiet w ciąży i ludzi chorych. Przeszkodą do podjęcia tortur był również stan szlachecki lub duchowny bądź piastowany wysoki urząd. Wszystkie te przeszkody traciły jednak znaczenie, gdy sprawa dotyczyła przestępstwa politycznego, herezji, opętania czy czarów.
Mimo że tortury były stosowane właściwie wszędzie, ich stosowanie było w wielu miejscach ograniczone do specjalnych sytuacji. W Anglii na przykład przywilej stosowania tortur miały jedynie sądy specjalne.
Tortury nie rozpowszechniły się wszędzie jednakowo szybko. O ile we Francji zgodnie z prawem stosowano tortury już w XII wieku, to w Polsce jeszcze w wieku XIV stosowanie tortur było sporadyczne.
Do stosowania tortur znacząco przyczyniło się powstanie inkwizycji, poszukującej i sądzącej heretyków. Na stosowanie tortur wobec podejrzanych o herezję czy czary zezwolił papież Innocenty IV w swojej bulli Ad extirpanda już w 1252. Taka decyzja była opłakana w skutkach dla osób, które w wyniku donosu trafiały w ręce oprawców i zmuszane były do przyznania się do niepopełnionej winy.
Poszukiwanie winnych poprzez tortury zarówno w sprawach świeckich jak i kościelnych było powszechne aż do początków XVIII wieku.
[edytuj] Czasy nowożytne
Około roku 1750 coraz więcej przeciwników tortur występowało otwarcie przeciwko ich stosowaniu. Było to oczywiście po części podyktowane względami humanitarnymi, z drugiej zaś argumentami nieprawdziwości zeznań wymuszonych cierpieniem.
Działania przeciwników tortur okazały się skuteczne, bo w kolejnych europejskich państwach zabraniano stosowania tortur (w Prusach w 1754, w Austrii i Polsce w 1776, w Rosji w 1801). Początek wieku XIX przyniósł zakaz stosowania tortur właściwie w całej Europie i Stanach Zjednoczonych, gdzie stosowanie tortur zniesiono 8. poprawką do Konstytucji.
[edytuj] Systemy totalitarne
Powstanie w XX wieku systemów totalitarnych przyniosło powrót do szerokiego stosowania tortur w czasie śledztwa, jak i dla samego zadania cierpień osobom torturowanym.
Działające w nazistowskich Niemczech służby, szczególnie Gestapo; a także radzieckie NKWD czy tajne służby włoskich faszystów wielokrotnie i na różne sposoby podejmowały stosowanie tortur zarówno wobec przeciwników politycznych, jak i jeńców oraz osób cywilnych w czasie wojny. Wiele cech tortur noszą pseudomedyczne eksperymenty przeprowadzane w obozach koncentracyjnych na przykład w Auschwitz-Birkenau.
Także po wojnie reżimy totalitarne nowo powstałego bloku sowieckiego stosowały powszechnie tortury w walce z polityczną opozycją. W Polsce do instytucji słynących ze stosowania w śledztwie tortur należało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego.
Tortury stosowały także inne reżimy, w krajach takich jak Chiny, Kambodża czy Chile.
[edytuj] Współczesność
Mimo wielu ustanowionych przepisów i konwencji w wielu miejscach na świecie nadal w sposób niejawny stosowane są tortury, przede wszystkim wobec różnego rodzaju opozycji politycznej bądź różnego rodzaju separatystów – także w krajach uznawanych za demokratyczne.
Amnesty International informuje, że współcześnie tortury są stosowane w takich krajach jak Chiny, Rosja, Białoruś, Turcja, Uzbekistan, Arabia Saudyjska i wielu innych.
Głośne stały się również oskarżenia o stosowanie tortur przez żołnierzy amerykańskich m.in. w bazie Guantanamo na Kubie czy w więzieniu Abu-Ghraib w Bagdadzie.
[edytuj] Przeprowadzanie tortur
[edytuj] Warunki przeprowadzania tortur
Najczęściej tortury prowadzono w wydzielonym pomieszczeniu, tzw. sali tortur (zwanej też izbą tortur lub katownią). Pomieszczenia takie były najczęściej zbudowane w sposób zapewniający izolację od otoczenia, by na zewnątrz nie dochodziły krzyki torturowanych. Z tego powodu katownie znajdowały się w zamkowych lochach, podziemiach ratusza czy wydzielonych budowlach (np. Katownia w Gdańsku albo pełniąca dawniej funkcje katowni wieża na Kappelbrücke w Lucernie).
Tortury przeprowadzał kat, czasem z pomocą odpowiednich pomocników. Podejrzanych torturowano w obecności osoby przesłuchującej, która zadawała bezpośrednio w czasie tortur pytania; albo wysyłano na tortury w wypadku odmowy zeznań. Jeżeli po powrocie z sesji tortur osoba podejrzana nadal nie wykazywała ochoty ku zeznawaniu, wysyłano ją do katowni ponownie, przy czym była zazwyczaj torturowana w dużo okrutniejszy sposób (oprawca uznawał odmowę zeznań za swoista obrazę).
Najczęściej tortury prowadzono już od rana, nie podawszy wcześniej torturowanemu posiłku (przy czym warto wspomnieć, że prowadzący śledztwo nie rzadko spożywali posiłki bądź spożywali alkohol w czasie przesłuchań i tortur). Bywało i tak, że tortury przeprowadzano bez przerwy przez cały dzień, a nawet znacznie dłużej (takimi torturami były na przykład wielogodzinne przesłuchania, podczas których ofierze nie pozwalano zasnąć – metoda stosowana w ZSRR).
[edytuj] Przebieg tortur
Najczęściej stosowanie tortur jako elementu śledztwa było poprzedzone próbami wydobycia zeznań przy pomocy zwyczajnych przesłuchań.
Przed zastosowaniem tortur bardzo często stosowano obligatoryjnie działania mające charakter tortur wstępnych: zamknięcie w celi, unieruchomienie w nienaturalnej pozycji, zimno, brak snu, ostre światło, obecność insektów czy szczurów w celi. Często ofiarę głodzono lub pozbawiano wody do picia.
Jeśli podejrzany nie zgadzał się na dobrowolne zeznania przedstawiano groźbę tortur, ewentualnie pokazywano narzędzia tortur, przedstawiając ich działanie i stopień zadawanego cierpienia. Kiedy mimo to nie uzyskiwano zeznań przystępowano do tortur właściwych.
Zazwyczaj stosowano stopniowanie przebiegu tortur, rozpoczynając od lżejszych i mniej bolesnych. Najczęściej jako najlżejszą torturę stosowano biczowanie, by poprzez użycie różnorodnych urządzeń kaleczących dojść do tortur o najwyższym stopniu bolesności, trwale okaleczających, takich jak rozciąganie na tzw. łożu sprawiedliwości, przypalaniu ogniem, czy użyciu tzw. trzewika.
Wiele systemów prawnych ograniczało długość stosowanych tortur, na przykład pozwalając poddać torturom jedynie trzykrotnie, ale przepisy te były nagminnie obchodzone.
Tortury szybko prowadziły do fizycznych okaleczeń i psychicznego wyniszczenia, do tego stopnia że torturowana osoba bardzo szybko decydowała się na przyznanie do wszystkich zarzucanych czynów.
[edytuj] Przyrządy i narzędzia tortur
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Narzędzia tortur.
[edytuj] Ordalia
Niektóre ordalia, mimo że z założenia nie miały charakteru tortur, wyraźnie nosiły ich znamiona. Działo się tak przede wszystkim w wypadku procesów o czary, gdy zastosowanie ordaliów nie miało charakteru całkowicie dobrowolnego, a mimo to przebiegało w sposób przynoszący podejrzanej osobie cierpienia. Do takich ordaliów mogły należeć:
- próby wody zarówno gorącej (wkładanie rąk do wrzątku) jak i zimnej (topienie)
- próba żelaza powodująca wskutek kontaktu skóry z rozpalonym żelazem ciężkie oparzenia
- próba ognia również prowadząca do powstania oparzeń
[edytuj] Aspekty prawne
Tortury i innego rodzaju nieludzkie traktowanie są zabronione m.in. przez takie akty jak:
- Międzynarodowa Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania z roku 1984. Polska ratyfikowała tę konwencję w 1989 roku. Konwencja ta w art. 1 definiuje tortury jako "każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo."
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona przez ONZ w 1948 roku.
- Konwencja o zapobieganiu torturom i nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu uchwalona w 1989 roku przez Radę Europy i ratyfikowaną przez Polskę w roku 1994.
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ratyfikowany przez Polskę w 1977 roku, a uchwalony przez ONZ 16 grudnia 1966 roku.
Stosowania tortur zabrania także Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku, której artykuł 40. głosi, że Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. (...).
Zakaz tortur (czy też wolność od tortur) to jedno z niewielu praw człowieka nie posiadających żadnych klauzul limitacyjnych, nie podlega także derogacji. Jest to zakaz bezwzględny, dlatego też ani wobec stanu wyjątkowego, ani wojny zakazu złamać nie wolno. To samo dotyczy medycznych eksperymentów bez zgody poddawanego.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Polska strona Amnesty International
- Centrum Badań i Rehabilitacji Ofiar Tortur
- Tortury – artykuł J. Warylewskiego
- Zapobieganie torturom w instytucjach izolacyjnych Europy Centralnej i Wschodniej: wybrane zagadnienie, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, 2006
