Kętrzyn
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°05' N 021°23' E
| Kętrzyn | |||
|
|||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | kętrzyński | ||
| Gmina - rodzaj |
Kętrzyn miejska |
||
| Prawa miejskie | 1357 | ||
| Burmistrz | Krzysztof Wiesław Hećman | ||
| Powierzchnia | 10,34 km² | ||
| Położenie | 54° 05' N 21° 23' E |
||
| Liczba mieszkańców (2004) - liczba ludności - gęstość |
28 351 2741,9 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
89 | ||
| Kod pocztowy | 11-400 | ||
| Tablice rejestracyjne | NKE | ||
| TERC10 (TERYT) |
6283608011 | ||
| Miasta partnerskie |  Wesel Zlate Hory Włodzimierz Wołyński |
||
Położenie na mapie Polski |
|||
|
Urząd miejski3
ul. Wojska Polskiego 1111-400 Kętrzyn tel. 89 752-05-20; faks 89 752-05-31 |
|||
| Strona internetowa miasta | |||
Kętrzyn (niem. Rastenburg) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu kętrzyńskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
Według danych z 30 czerwca 20042, miasto miało 28 351 mieszkańców.
Spis treści |
[edytuj] Struktura powierzchni
Według danych z roku 20026, Kętrzyn ma obszar 10,34 km², w tym:
- użytki rolne: 23%
- użytki leśne: 1%
Miasto stanowi 0,85% powierzchni powiatu.
[edytuj] Demografia
Dane z 30 czerwca 20042:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 28 351 | 100 | 14 856 | 52,4 | 13 495 | 47,6 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
2741,9 | 1436,8 | 1305,1 | |||
Według danych z roku 20026, średni dochód na mieszkańca wynosił 1104,03 zł.
[edytuj] Komunikacja
Węzeł kolejowy i drogowy.
Linie kolejowe łączą Kętrzyn z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):
W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
- 591 kierunek Mrągowo – Kętrzyn – Żelaznodorożnyj,
- 592 kierunek Bartoszyce – Kętrzyn – Giżycko,
- 594 kierunek Bisztynek.
[edytuj] Placówki kulturalne
W mieście znajduje się Muzeum im. W. Kętrzyńskiego, Biblioteka Pedagogiczna oraz Biblioteka Publiczna Miejska. Mieszakńcy miasta mogą także korzystać z kina "Gwiazda", Centrum Kultury "Zamek", Mazurskiego Ogrodu Sztuk, największej w Europie stajni, 5 kortów tenisowych oraz krytej pływalni.
[edytuj] Sport
Dumą Kętrzyna jest KKS Granica Kętrzyn. Miasto posiada również Miejską Halę Sportową.
[edytuj] Historia
Kętrzyn leży na ziemiach plemienia Bartów. Najazdy krzyżackie doprowadziły do spalenia istniejących grodów, a mieszkańców, którzy przyjęli chrzest, przesiedlano. Pozostałą ludność mordowano, wsie i grody palono. Dopiero w 1329 zbudowano strażnicę krzyżacką na zgliszczach grodu o pruskiej nazwie Rast. W pobliżu już w 1330 rozpoczęto budowę kościoła św. Katarzyny (rozebrany w XIX wieku). Walki z wojskami litewskimi dowodzonymi przez książąt Olgierda i Kiejstuta, doprowadziły do zniszczenia strażnicy w 1345 r. Zakon krzyżacki już w 1350 zdołał odbudować osadę, rozpoczął budowę murów obronnych.
Prawa miejskie zostały nadanie w dniu 11 listopada 1357 przez Henninga Schindekopfa przez lokację na prawie chełmińskim. Wójtem-zasadźcą został Henryk Padeluche. W obrysie murów od strony południowej wybudowano warowny kościół św. Jerzego i zamek krzyżacki. Miasta bronić miało 13 baszt, w murach zbudowano dwie bramy: Wysoką, Młyńską i furtę Wodną. W czasie funkcjonowania państwa krzyżackiego, Kętrzyn (niem. Rastenburg, pl. Rastembork) był siedzibą prokuratora. W historii Rastenburga było ok. 40 prokuratorów, z których dwóch pełniło później funkcję wielkiego mistrza krzyżackiego. Po bitwie grunwaldzkiej prokuratorzy rastenburscy podlegali bezpośrednio wielkim mistrzom krzyżackim i posiadali uprawnienia komturów w zakresie lokacji wsi. Mieszczanie buntując się przeciwko rządom zakonnym w 1440 r. przystąpili do Związku Pruskiego. Posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi zostało wypowiedziane w 1454, mieszczanie opanowali zamek, prokurator zakonny Wolfgan Saucer został uwięziony, a kilka dni później (17 lutego) utopiony w pobliskim Stawie Młyńskim. Sprawa ta została nagłośniona przez krzyżaków, jako jeden z argumentów za delegalizacją Związku Pruskiego. Na mocy rokowań polsko-krzyżackich wielki mistrz zgodził się na amnestię dla mieszczan pod warunkiem poddania grodu ponownie władzy krzyżackiej. Po wojnie trzynastoletniej Kętrzyn pozostał w granicach Prus Zakonnych. Dopiero po utworzeniu w 1525 r. Prus Książęcych nastąpił szybki rozwój miasta, zahamowany wojną ze Szwecją.
Lata późniejsze to okres germanizacji terenu. W okresie II wojny w gierłoskim lesie pobudowano kwaterę Hitlera – Wilczy Szaniec. Bombardowanie w 1942 i walki w 1945 doprowadziły do bardzo poważnych zniszczeń miasta; zamek i Stare miasto spłonęły. Po wojnie miasto nosiło nazwę Rastembork, a w 1950 roku nadano miastu nową nazwę Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, historyka z XIX wieku walczącego z germanizacją Prus.
[edytuj] Zabytki
[edytuj] Kościół św. Jerzego
Kościół św. Jerzego budowany na miejscu dawnej strażnicy od 1359, rozbudowywany do pierwszych lat XVI wieku. Jest to najlepiej zachowany kościół obronny na Mazurach. Początkowo był to obiekt halowy, jednonawowy, zlokalizowany w południowo-zachodnim narożu miasta. W koronie murów wybudowano ganki obronne i wieżę zwieńczoną blankowaniem. Na początku XV wieku wzniesiono drugą wieżę (dzwonniczą), a pod koniec stulecia obiekt przebudowano na trójnawową pseudobazylikę (dobudowano nawę boczną północną, nawa środkowa i południowa mieści się w obrysie kościoła halowego). Po pożarze w 1500 r., podczas odbudowy powstało istniejące i charakterystyczne odchylenie osi kościoła (prezbiterium nie leży dokładnie na osi nawy środkowej, ze środka nawy głównej są widoczne tylko dwa okna: prawe i środkowe, trzecie jest niewidoczne). W kościele zasługują na uwagę: sklepienia kryształowe z 1515 r. (wykonał je mistrz Matz z Gdańska), XVI-wieczna ambona, organy z 1721 r. (Josue Mosengel twórca organów w Świętej Lipce) były przebudowywane – obecne z 1975 r. mają 43 głosy, płyta nagrobna (epitafium) Krzysztofa Schenka von Tautenburg z 1597 r. oraz karcer (wejście z kościoła) znajdujący się pod wieżą wysoką. Kościół św. Jerzego ma tytuł Bazyliki Mniejszej oraz pełni także funkcję kolegiaty. W kościele dawna kaplica św. Jakuba po reformacji pełniła funkcję baptysterium, które po II wojnie światowej ukształtowano architektonicznie na wzór Ostrej Bramy w Wilnie. Z tego miejsca zawsze na początku lipca odbywają się piesze pielgrzymki do Wilna.
[edytuj] Kościół św. Jana
Obok kościoła św. Jerzego znajduje się kościół św. Jana – dawna kaplica cmentarna adaptowana na Szkołę Wielką przygotowującą kandydatów na Uniwersytet w Królewcu założony przez księcia Albrechta. Budynek ten służył mniejszości polskiej jako świątynia protestancka, stąd zwany był kościołem polskim.
[edytuj] Szkoła Wielka
Budynek kościoła św. Jana wyglądał nieco inaczej niż obecnie. Na piętrze były sale lekcyjne i mieszkania nauczycieli. Szkoła została założona w 1546 przez księcia Albrechta. Językiem wykładowym była łacina, a do przedmiotów obowiązkowych należała nauka jęz. niemieckiego i polskiego. Naukę jęz. polskiego zniesiono ok. 1830 r.
W 1810 r. szkoła w ówczesnym Rastenburgu była jedyną protestancką szkołą nauczającą na terenie Prus poza "Gimnazjum Staromiejskim" w Królewcu, która przygotowywała kandydatów na uniwersytet. W roku 1817 Gimnazjum przeniesione zostało do nowego budynku, także obok kościoła św. Jerzego. W 1896 r. z okazji jubileuszu 350-lecia szkoły nadano jej nazwę Gimnazjum im. Księcia Albrechta. Szkołę w 1907 r. ponownie przeniesiono do nowego budynku, gdzie obecnie się mieści Liceum Ogólnokształcące im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Wychowankami szkoły byli: m.in. Wojciech Kętrzyński (uczeń tej szkoły w latach 1855-1859) i Wilhelm Wien (uczeń w latach 1875-1879) z Drachenstein (obecnie Smokowo -gmina Kętrzyn). Uroczystości 450-lecia szkoły obchodzono w 1996 r. W jubileuszu uczestniczył prof. Helmut Wagner z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie wychowanek Gimnazjum im. Księcia Albrechta od 1940 r. do 20 stycznia 1945.
[edytuj] Zamek
Budowa zamku rozpoczęła się w tym samym okresie co budowa kościoła św. Jerzego. Zamek stanął w południowo-wschodnim narożu miasta, jako trójskrzydłowy obiekt, zamknięty od strony zachodniej ścianą kurtynową z bramą. Skrzydła zamku od strony dziedzińca obiegał drewniany krużganek,
na dziedzińcu stała studnia. Najważniejszą częścią zamku było jego skrzydło północne. Pozostałe skrzydła pełniły funkcje gospodarcze. Pod koniec XIV wieku zamek został otoczony murami z bramą przejazdową od strony miasta. Warownia nie miała charakterystycznej dla budowli krzyżackiej wieży i przedzamcza. Spiętrzenie rzeki Guber utworzyło Staw Młyński (zasypany w 1910) osłaniający zamek od strony południowej. Zamek w XVII wieku był wielokrotnie przebudowywany. W 1945 roku spłonął. W latach 1962-1967 mury zamku zostały zrekonstruowane na podstawie zachowanych rycin z XIX wieku. Wnętrza są współczesne i dostosowane do potrzeb znajdujących się w nim: Muzeum i Biblioteki. Organizatorem Muzeum w Kętrzynie była Zofia Licharewa.
[edytuj] Inne
- neogotycki kościół św. Katarzyny (1895)
- neogotycki ratusz 1885)
- klasycystyczna loża masońska (1860-1864)
- fragmenty murów obronnych z XIV wieku
[edytuj] Wyznania
W Kętrzynie są cztery parafie rzymskokatolickie: św. Jerzego (siedziba Dekanatu Kętrzyn I), św. Katarzyny (siedziba Dekanatu Kętrzyn II), św. Jacka i św. Brata Alberta Chmielowskiego. Parafią personalną (bez wydzielonego terytorium) jest Parafia Straży Granicznej pw. św. Mateusza. W oddzielnej strukturze znajduje się Parafia Katolicka Obrządku Greckokatolickiego (bizantyjsko-ukraińskiego) pw. Bazylego Wielkiego. Należy ona do dekanatu w Węgorzewie, Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej Kościoła Greckokatolickiego w Polsce. W Kętrzynie jest też Parafia Prawosławna pw. Narodzenia NMP (w cerkwi znajdują się freski wykonane przez Jerzego Nowosielskiego). Kościół protestancki reprezentowany jest przez Parafię Ewangelicko-Augsburską pw. św. Jana. Zbory swoje posiadają także: Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Zielonoświątkowy w RP Zbór "Betel" i Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. W Kętrzynie znajdują się także zakony: Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny i Zakon Ojców Bazylianów. Bazylianie obsługują parafie greckokatolickie w Kętrzynie, Reszlu, Asunach i Bajorach Małych.
[edytuj] Gospodarka
W Kętrzynie rozwinięty jest przemysł elektrotechniczny, odzieżowy i spożywczy. Z jednostek organizacyjnych o charakterze ponadlokalnym w Kętrzynie znajduje się Centrum Szkolenia Straży Granicznej oraz Komenda Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Straży Granicznej. Największe zakłady to "Warmia" (przemysł odzieżowy), Philips (elektronika) oraz MTI-Furninova POLSKA (meble tapicerowane).
