Getto
Z Wikipedii
Getto (wł. ghetto - pierwotne znaczenie wyrazu huta, odlewnia) - odizolowane miejsce wybrane dla zamieszkania mniejszości narodowej, kulturowej lub religijnej; wydzielony obszar miasta, w którym przymusowo osiedlano Żydów.
Idea odseparowania Żydów od innych narodowości zrodziła się wśród żydowskiej diaspory już w starożytności. Niektóre gminy żydowskie i autorytety religijne, domagały się wówczas od swoich współwyznawców przestrzegania szeregu ograniczeń w kontaktach z innowiercami, dotyczących m.in. wspólnego zamieszkania czy też nauczania. Żydzi próbowali także bez powodzenia skłonić Cesarstwo Rzymskie do pomocy przy egzekwowaniu tych zakazów. W średniowieczu w chrześcijańskiej Europie dążenie do odseparowania było obustronne. Po stronie katolickiej dążenie to znalazło wyraz w uchwałach Soboru Laterańskiego. Pierwszym nowożytnym miastem europejskim, w którym zrealizowano zalecenia Soboru Laterańskiego, by uniemożliwiać Żydom zamieszkiwanie wśród chrześcijan, była Wenecja. W 1516 część weneckich Żydów przesiedlono na wyspę Ghetto Nuovo, a pozostałych w 1541 roku na Ghetto Vecchio. W weneckim getcie zamieszkiwało ok. 5000 Żydów, którzy musieli płacić dodatkowe podatki w wysokości 10 tys. dukatów. W Rzymie budowę getta, z mocy bulli Cum nimis absurdam papieża Pawła IV, rozpoczęto w 1555 roku.
Getta żydowskie zakładano w II połowie XVI wieku prawie we wszystkich miastach włoskich należących do papieża. Wydzielone dzielnice żydowskie nie powstały jedynie w Livorno i Ferrarze. W zamyśle pomysłodawców mury getta miały chronić Żydów przed gniewem chrześcijan w czasie Wielkiego Postu. W gettach powstawały pierwsze synagogi, bowiem wcześniej, jako że obowiązywał Żydów zakaz posiadania ziemi na własność, nie mogli ich budować. Życie społeczne w obrębie odseparowanego getta, w którym, jak w miastach włoskich zetknęli się ze sobą Żydzi Sefardyjscy i Żydzi Aszkenazyjscy, wykształciło odrębną i bogatą kulturę żydowską, np. w Wenecji działała kierowana przez rabina Leona Modenę sławna akademia muzyczna L'Accademia degl'Impediti.
Od XVIII wieku coraz częściej zezwalano Żydom zamieszkiwać w chrześcijańskich dzielnicach, jednak wielu z nich wolało pozostać wśród własnych społeczności.
[edytuj] Getta podczas drugiej wojny światowej
W czasie II wojny światowej getta były to wydzielone obszary mieszkalne przeznaczone (pod przymusem) dla ludności żydowskiej - ściśle nazywane gettami żydowskimi lub z niem. jüdische Wohnbezirke. Zajmowały obszary najbiedniejszych terenów miast.
Getta tworzone były na terenie Ukrainy, Białorusi, Czech, Węgier. Najczęściej jednak na terenach, które przed wojną należały do Polski. Getta utworzono m. in. w Białymstoku, Częstochowie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Radomiu, Warszawie. Porządku w Gettach strzegła kolaborująca z nazistami Policja Żydowska tzw. ODmani.
Pierwszym gettem w Polsce było utworzone już 8.X.1939 roku getto w Piotrkowie Trybunalskim.
Mieszkańcy gett cierpieli przede wszystkim na głód i choroby. Próby ucieczek oraz pomocy w nich karane były śmiercią. Podczas likwidacji getta mieszkańcy byli przenoszeni do większych na terenie innych miast lub trafiali do obozów zagłady. Żydom, którym udało się uciec pomoc niosła polska organizacja Żegota - zajmowała się ukrywaniem zbiegów, podrabianiem dla nich dokumentów, itp.
