Yoga Vasishtha

De Yoga Vasishtha (YV), ook wel Mahârâmâyana (Maharamayana) (Grote Râmâyana) genoemd (YV I.8,9), is een klassiek literair dichtwerk uit India van 32.000 coupletten (YV II.17) dat wordt toegeschreven aan Vâlmîki, de dichter van de Râmâyana. Het werk wordt gedateerd tussen 500 en 1000 na Chr. en geldt voor de hindoes als een heilige tekst, een werk van de hoogste orde over Vedantafilosofie.

Toen Vâlmîki zijn Râmâyana had gecomponeerd – aldus de YV – , droeg hij de verzen voor aan zijn lievelingsleerling Bharadvâja. Deze beklom de heilige berg Meru en reciteerde het gedicht voor Brahmâ. Brahmâ was hierdoor zo verrukt dat hij Bharadvâja toestond een wens te doen. Bharadvâja wenste dat alle mensen bevrijd mochten worden uit hun ongeluk, waarop de godheid hem opdroeg terug te keren naar zijn meester met het verzoek om de Râmâyana zo uit te breiden dat een aandachtige toehoorder bevrijd zou worden van zijn onwetendheid. Brahmâ ging hoogstpersoonlijk met Bharadvâja mee om dit verzoek aan Vâlmîki kracht bij te zetten. Het is niet te verwonderen dat de dichter het verzoek inwilligde (YV I.2).

[bewerk] De Yoga Vasishtha en de Râmâyana

Om aan te geven hoe de Yoga Vasishtha zich tot de Râmâyana verhoudt, kan het beste een korte samenvatting van de Râmâyana gegeven worden. Rechte haken [] geven dan de uitbreiding(en) aan die bekend staat als de Grote Râmâyana.

Dasharatha, de koning van Kosala, had vier zoons bij drie vrouwen; hun namen waren Râma, Bharata, Laksmana en Shatrughna. De prinsen worden opgeleid door de paleisguru Vasishtha. [Na zijn opleiding trekt Râma rond in India om alle heilige plaatsen van de Himâlaya tot de zuidelijkste kaap te bezoeken. Eenmaal teruggekeerd in Ayodhya maakt hij een terneergeslagen en peinzende indruk (YV I.3-5) ]

De heilige Vishvâmitra verschijnt aan het hof van Râma’s vader Dasharata om Râma’s hulp te vragen in de strijd tegen demonen, handlangers van de tiran van Lanka, Râvana. De koning aarzelt, maar stemt op advies van Vasishtha toe. [Râma wordt ontboden, maar is somber gestemd. Volgens Vishvâmitra is Râma’s stemming een teken van wijsheid en onthechting. Men vraagt de prins uit te spreken wat hem zo bedrukt. In een lange redevoering beschrijft Râma de ijdelheid van het menselijk bestaan, waarmee hij diepe indruk maakt op zijn gehoor (YV I.6-33).

Vishvâmitra concludeert dat zijn analyse van Râma’s stemming juist was: Râma kent de diepste waarheid en heeft alleen nog bevestiging nodig om volkomen onthecht te raken. Hij vraagt Vasishtha om de prins door zijn onderricht deze bevestiging te schenken. De guru begint met een inleiding, waarin hij aangeeft welke eigenschappen de leerling moet hebben om zijn openbaringen aan te nemen en benadrukt dat zijn betoog door de vele illustraties van hetzelfde thema goed te begrijpen is (YV II.1-20).

Daarna geeft Vasishtha zijn onderricht in de vorm van een didactische dialoog, waarin hij uiteenzet dat de schepping voortkomt uit niets, feitelijk niet bestaat en vergaat tot niets (YV VI.1127). Wanneer de eigen ziel, atman, opgaat in Brahman, het oneindige bewustzijn, is men volkomen bevrijd. Het hele hof is diep onder de indruk van de leerrijke dialoog en overlaadt de guru met geschenken en lofprijzingen.]

Vervolgens gaat Râma mee met Vishvâmitra, verslaat de demonen. Aan het hof van koning Janaka wint hij de hand van diens dochter Sîtâ tijdens een wedstrijd met een boog. Râma en Sîtâ trouwen en leven voor enige tijd gelukkig in Ayodhya. Wanneer Dasharata oud wordt benoemt hij Râma tot troonopvolger, maar zijn tweede vrouw, Kaikeyî, herinnert hem aan de belofte die hij haar lang geleden had gedaan om een wens te mogen doen. Zij wenst dat haar zoon Bharata de nieuwe koning wordt en dat Râma zal worden verbannen. Râma staat erop deze wens te gehoorzamen en trekt samen met Sîtâ en zijn broer Lakshman de jungle in. Râvana ontvoert Sîtâ naar Lanka, maar na veel zoeken en strijd hervindt Râma haar en verslaat Râvana. Hiermee heeft Vishnu het doel van zijn incarnatie in Râma bereikt.

[bewerk] Opbouw

Vasishtha zegt dat een levend wezen de wereld in zijn hart schept en deze illusie gedurende zijn levend versterkt; als het sterft schept het een wereld in het hiernamaals, zodat er telkens werelden in werelden ontstaan, evenals er in de stengel van de bananenplant laag binnen laag te vinden zijn (YV II.2,3).

Ook de compositie van de Yoga Vasishtha is gelaagd. Het werk is een raamvertelling binnen een raamvertelling binnen een raamvertelling en zo voort, die consequent wordt volgehouden en aan het einde laag voor laag terugkeert naar het eerste niveau. Schematisch ziet dit er zo uit:

Agastya vertelt Sutîksna dat (YV.I.1)

Agniveshya aan zijn zoon Kârunya vertelde dat (YV I.1)

Indra’s boodschapper de nymf Suruci vertelde dat (YV I.1)

Vâlmîki koning Aristanemi vertelde dat (YV I.1)

hij aan zijn leerling Bharadvâja vertelde hoe (YV I.2)

Vasishtha Râma onderricht had (YV I.3-VI.2214)

om diens wens te vervullen, (YV VI.2215,216)

om hem van zijn strenge ascese af te brengen, (YV VI.2215,216)

om haar nieuwsgierigheid te bevredigen, (YV VI.2215,216)

om zijn zoon een goede raad te geven, (YV VI.2215,216)

om hem te leren dat handelen en onthechting niet strijdig zijn (YV VI.2215,216).

Vasishtha geeft in II.17 de inhoudsopgave, terwijl het gedicht reeds is begonnen:

Onthechting Vairâgya 1500 coupletten
Eigenschappen van de leerling Mumuksu vyavahâra 1000 coupletten
Schepping Utpatti 7000 coupletten
Bestaan Sthiti 3000 coupletten
Vergaan Upashânti 5000 coupletten
Nirvâna Nirvâna 14.500 coupletten

Deel VI bestaat uit twee delen (YV VI.1.1-128 en YV VI.2.1-216). Na Vasishtha’s betoog over nirvâna is Râma geheel in trance geraakt (VI.1), maar Vasishtha vermaant hem dat de tijd voor passiviteit nog niet is gekomen: hij moet activiteit ontplooien om de wereld vreugde te brengen (YV VI.2).

[bewerk] Het woord yoga in de titel

Men neemt aan dat het werk is ontstaan in kringen van Shivavereerders uit Kashmir, die zich baseerden op de filosofie van de vedânta (“einde van de veda”: elk van de vier veda’s eindigt met een aantal filosofische bespiegelingen, upanishads: leerredes gericht tot leerlingen die bij – upa – hun leermeesters neer – ni – zitten – shad). De voornaamste gedachte uit deze filosofie is dat de individuele ziel (âtman) in wezen een vonkje is van de eeuwige, onaantastbare, goddelijke ziel (Brahman); het besef hiervan zorgt voor verlossing, een opgaan van de individuele ziel in de wereldziel. Hoe men tot deze verlossing die tegelijkertijd een verbinding – yoga – is komt, wordt in de upanishad’s beschreven.

Op deze manier moet ook de leerrede van Vasishtha aan Râma opgevat worden. De dialoog gaat echter niet over de in latere bronnen gesystematiseerde methode om vanuit een morele basis via de beheersing van het lichaam en de ademhaling, concentratie- en meditatieoefeningen een soort unio mystica te bereiken.

[bewerk] Yoga Vasishtha in het Westen

Er is in het Westen slechts één Engelse bewerking bekend, die zichzelf presenteert als vertaling en samenvatting: Vasishtha’s Yoga van Swami Venkatesananda. Voorts bestaan er vertalingen in het Frans, Duits en Engels van fragmenten. Van het werk bestaat een oude, onbetrouwbare en nog steeds herdrukte Engelse vertaling (met Sanskriettekst) en een moderne Amerikaanse. Daarnaast bestaan er vertalingen in het Hindi.