Uitzaaiing

Uitzaaiingen of metastasen zijn in de oncologie kwaadaardige gezwellen die op een andere plaats optreden dan de oorspronkelijke plaats van het eerste ('primaire') gezwel. Het kunnen optreden van uitzaaiingen is een van de hoofdkenmerken van een kwaadaardige tumor (kanker).

Uitzaaiingen gaan meestal uit van een enkele cel die zich ergens vestigt en doorgroeit tot een nieuwe tumor. Omdat hierbij een vrij lange stille periode bestaat waarin de uitzaaiing nog te klein is om op te sporen door b.v. röntgenonderzoek of lichamelijk onderzoek, verkeren veel kankerpatiënten na de behandeling van de hoofdtumor jarenlang in onzekerheid - immers, zelfs als de operatie geslaagd is en 'alle uitslagen goed waren' kunnen er best één, tien of zelfs honderden uitzaaiingen ongemerkt en onvindbaar in stilte aan het verdergroeien zijn.

Daarom wordt vaak na een operatie nog chemotherapie of nabestraling gegeven. Dat levert echter meestal geen garantie tegen recidief (i.e. terugkeer van de ziekte).

Bij de meeste tumoren geldt dat als na 5 jaar geen recidief is opgetreden de kans dat dit alsnog zal gebeuren erg klein wordt; voor borstkanker is deze termijn echter duidelijk langer, wel 10 jaar.

[bewerk] Verspreidingsvormen

Uitzaaiingen kunnen optreden door verspreiding van kwaadaardige cellen op verschillende manieren:

• via het bloed (hematogene metastasering)
• via de lymfebanen (lymfogene metastasering)
• door directe verspreiding in een holte, b.v. de buikholte.

Bij hematogene metastasering vormen de uitzaaiingen zich vaak in het eerstvolgende doorstroomde orgaan - voor de darmen is dit de lever, voor andere organen meestal de longen.

Bij lymfogene metastasering ontstaan metastasen vooral in de lymfklieren die stroomafwaarts liggen van de tumor - bij borstkanker onder de oksel.

Van de derde groep zijn vooral ovariumtumoren een goed voorbeeld.

[bewerk] Consequenties

Voor de meeste vormen van kanker geldt dat als er eenmaal uitzaaiingen zijn gevonden, genezing niet meer mogelijk, is tenzij er toevallig een zeer werkzame vorm van chemotherapie voor die soort kanker bestaat. Een operatie waarmee alle kwaadaardige tumorweefsel wordt weggehaald is meestal uitgesloten - waar 1 metastase is gevonden zijn er meestal meer. Bestraling van alle tumoren is om dezelfde reden meestal geen optie meer. Er kan dan meestal alleen nog palliatief (symptoombestrijdend, klachtenverlichtend) worden behandeld.

[bewerk] Andere soorten uitzaaiingen

Ook bij infecties kunnen overigens uitzaaiingen ontstaan - metastatische abcessen.