Separatie
Separatie (Engels: separation) is een begrip dat wordt gebruikt in de luchtverkeersleiding. Separatie is de horizontale of verticale tussenruimte tussen vliegtuigen. Luchtverkeersleidingsprocedures zijn erop gericht de voorgeschreven separatie tussen vliegtuigen in elke fase van de vlucht — en route, tijdens het opstijgen en tijdens de landing — voortdurend te handhaven.
Inhoud |
[bewerk] Standaard separatie minima ingesteld door ICAO
Ooit was er een tijd toen er nog geen radar bestond, en ooit was er zelfs een tijd dat er amper radio was en dat vluchtposities en klaringen met morse werden doorgeseind. Uit die tijden stamt de procedureverkeersleiding. Deze werd volkomen mentaal beoefend met hoogstens wat geschreven aanduidingen op een kaart of later op een strippenboord. De procedure maakte gebruik van standaard separaties in tijd en ruimte, die iedere luchtverkeersleider moest van buiten kennen en toepassen.
[bewerk] Separaties in tijd
De standaard separatie in tijd was 10 minuten. Voordat vliegtuigen elkaar op minder dan die tijd naderden moest verticale separatie zijn ingesteld. Er waren ook enkele 'gunstigere' tijdsseparaties, zoals die van 5 minuten, indien beide toestellen in dezelfde richting vlogen en het eerste minstens 40 knopen sneller vloog.
[bewerk] Separaties in afstand
In de begintijd, toen luchtwegen van op de grond slechts gemarkeerd waren door eenvoudige radiobakens was voornamelijk een combinatie van tijdsseparatie en hoogteseparatie in voege. Met de opkomst van geavanceerde radiobakens kwamen nieuwe separaties in voege, waardoor de capaciteit van het luchtverkeer al een stuk toenam.
[bewerk] Verticale separatie
De minimum verticale separatie van 1000 voet blijft tot op vandaag gelden voor vliegtuigen die binnen een minimale horizontale afstand van elkaar vliegen. Tot in 2001 was in het hogere luchtruim zelfs 2000 voet van toepassing. De reden was de ijle lucht op die hoogten, die de werking van de hoogtemeters op barometrisch drukprincipe minder betrouwbaar maakte. Vanaf 2001 is in Europa RVSM (Reduced Vertical Separation Minima) ingevoerd, waarmee de verticale separatie ook in de hogere delen van het luchtruim 1000 voet werd.
Er was ook altijd een minimum separatie van 500 voet voor in noodsituaties of voor het dwars kruisen van luchtwegen door militaire toestellen.
Nevenstaande uitsnede uit een gesimuleerd radarbeeld toont KLM-vlucht 245 en Iberia Airlines vlucht 502, die recht op elkaar af vliegen. Er is echter geen verticaal separatieconflict of aanvaringsrisico, omdat KLM245 op vliegniveau 280 vliegt en IBE502 op vliegniveau 370. Het hoogteverschil tussen vliegniveau 280 en 370 is 9000 voet, of zo maar even 3 km, wat bijna tien maal zoveel is als het voorgeschreven minimum van 1000 voet of 328 meter. Op dit radarbeeld is tevens te zien dat de grondsnelheid van de KLM245 380 knopen bedraagt en die van IBE502 470 knopen, wat samengevoegd toch nog altijd betekent dat zij elkaar (ook op gelijke hoogte) zouden naderen aan de snelheid van een geweerkogel. Aan die snelheden is het op zicht bijna niet mogelijk voor een piloot om nog tijdig te reageren. Vandaar het nut van de radar, van de verkeersleiding, maar ook van de verticale separatie...
[bewerk] Horizontale separatie
Verschillende standaard separaties in afstand zijn van toepassing, afhankelijk van de positie van beide toestellen ten opzichte van elkaar.
[bewerk] Longitudinale
Vliegen zij op dezelfde lijn achter elkaar dan is 10 zeemijl de nodige afstand. Daarbinnen moet er verticale separatie zijn, tenzij het eerste toestel 40 knopen of meer sneller is, dan volstaat 5 mijl.
Ook indien beide elkaar 'head-on' benaderen geldt 10 mijl (indien niet van radar wordt gebruikgemaakt maar van rapportering over radiobakens).
[bewerk] Laterale
Men kon laterale separatie instellen of behouden op basis van dezelfde waarden.
[bewerk] Geografische
Er mocht op dezelfde hoogten gevlogen worden, indien er minstens twee radiobakens tussen beide toestellen bleven. Voor in elkaar vloeiende luchtwegen gold dit zowel longitudinaal als lateraal. Indien er slechts 1 baken tussen was, dan betekende dit dat de ene of de andere piloot binnen de kortste keren over dat baken zou kunnen rapportenen en dan was de hele situatie zoek. Men moest immers ook rekening houden met onnauwkeurige schattingen en ongekende windstoten.
[bewerk] Radarseparatie
Met de komst van de radar werd het mogelijk het mentale beeld voor ogen te krijgen op een scherm. Nu waren de minimale afstanden alleen nog een kwestie van de som van:
- inertie van het vliegtuig,
- reactietijd van de piloot en
- van het toestel zelf,
- verbale tijd om de instructies te geven en
- nog een buffer.
Zo werd de aanvankelijke afstand van 10 mijl teruggebracht tot 5 mijl, rekening houdend ook met de precisie van de radar zelf. Men moet bedenken dat twee jets aan normale kruissnelheid elkaar benaderen aan de snelheid van een geweerkogel. Wanneer de piloten elkaar zien is het in feite al te laat en kan hoogtens 'avoiding action' (laatste vermijdingsgedrag) worden uitgevoerd door de piloten zelf. Maar dat levert vaak ongemak voor passagiers, tot zelfs verwondingen toe, vanwege plotse manoeuvers.
In naderingsgebied, waar trager gevlogen wordt en de radar nauwkeuriger kon zijn omdat die niet zover moest reiken, werd de afstand zelfs tot 3 mijl gebracht, en in finale nadering zelfs tot 2,5 NM op bepaalde voorwaarden.
Voor sommige categorieën van vliegtuigen, zoals heavy jets, is wegens turbulentiegevaar de afstand dan weer groter. Deze hebben doorgaans ook een grotere draaicirkel.
[bewerk] Toepassing van separatie
Al deze separaties tezamen toepassen lijkt een vrij ingewikkelde opdracht. Maar de kwestie is om steeds rekening houdend met de omstandigheden de minimale separatie toe te passen om aldus de capaciteit van het beschikbare luchtruim optimaal te houden en de veiligheid maximaal.
In het kort komt het erop neer dat het denkbeeldige blok lucht rond ieder vliegtuig, die 1000 voet dik en 5 mijl (of meer of minder naargelang de situatie), nooit het denkbeeldige blok lucht rond een ander toestel mag overlappen. De kunst is vooral om de 'lege' blokken te zien waar men andere toestellen kan door loodsen. In procedureverkeersleidingsjargon heette het "je moet het gat zien".
