Dissociatie (psychologie)

Dissociatie is een term uit de psychologie en psychiatrie. Het is een geestesgesteldheid waarin bepaalde gedachten, emoties, waarnemingen of herinneringen buiten het bewustzijn worden geplaatst, tijdelijk niet 'oproepbaar' zijn of minder samenhang vertonen. Letterlijk betekent dissociatie 'ontkoppeling' of 'uiteenvallen'. Het is een zeer alledaags verschijnsel: iedereen verliest bijvoorbeeld wel eens de aandacht voor zijn omgeving als hij zeer geconcentreerd met iets bezig is en iedereen heeft wel eens een dagdroom. In deze zin is het gewoon een mechanisme om tot rust te komen, een afweermechanisme.

Als dissociatie echter pathologisch of ziekelijk van aard is en de persoon niet meer in staat is normaal te functioneren, kan er sprake zijn van een psychische aandoening. Als dissociatie hiervan het belangrijkste kenmerk is, spreekt men van dissociatieve aandoeningen of dissociatieve stoornissen.

De geestesgesteldheid werd als eerste beschreven door de Franse psychiater Pierre Janet.

Een kenmerkend symptoom van dissociatieve stoornissen is de 'terugkeer' van de patiënt tot de orde van de dag, waarbij de acties, handelingen en/of gedragingen gedurende de periode van dissociatie tijdelijk volledig los kan hebben gestaan van de bewuste aansturing of zelfs medeweten van de patiënt. Er is geen sprake van een 'tweede' of meervoudige persoonlijkheid danwel schizoïd gedrag, maar veeleer van een optreden van een beschermingsmechanisme welke overgaat tot zaken welke de patiënt verwijderen uit die situatie die de dissociatie in eerste instantie opriepen.

Een andere betekenis van het begrip dissociatie komt men tenslotte tegen in de Neuropsychologie. Hier heeft het betrekking op verschillende onderzoekstechnieken om vast te stellen welke hersengebieden betrokken zijn bij specifieke gedragsstoornissen.