Wikipedia:Citaatrecht/zin en onzin

Verzoek: Dit is geen artikel in de traditionele zin. Zet daarom uw opmerkingen (behoudens typefouten) op de overlegpagina.

Disclaimer: Dit verhaal heb ik bewust als (tijdelijk) artikel opgenomen om daarmee gebruik te kunnen maken van de voorhanden discussiepagina. Het bevat ook delen die tzt overgeheveld kunnen worden naar een lemma over de Auteurswet. Op deze wijze raakt het niet zo gauw zoek in een of ander archief.

[bewerk] Lemma Citaatrecht

Wikipedia bevat een lemma Citaatrecht dat grotendeels bestaat uit een citaat, t.w. 1 artikel uit de Auteurswet 1912. De argeloze lezer wordt daarmee op het verkeerde been gezet:

Hij/zij kan de indruk krijgen dat citaatrecht een gevestigd begrip is of zelfs een op zich staande regeling met alle jurisprudentie van dien. Niets is minder waar. Het bewuste artikel dient in zijn volledige context gelezen te worden, d.i. de auteurswet waar het onderdeel van uitmaakt.
Een search met citaatrecht op Google levert slechts 634 resultaten en een search op alle wetteksten (op de inhoud) van overheid.nl levert nul resultaten.
Hij/zij kan de indruk verkrijgen dat Citaatrecht een recht is dat de gebruiker (i.c. wikipedia) toekomt. Ook dat is niet waar. Het bewuste artikel is slechts een uitzondering op datgene wat in de Auteurswet geregeld wordt. Een uitzondering in de wet dient in het algemeen zorgvuldig gelezen te worden om te kunnen bepalen of die op een bepaald geval van toepassing is.

Op grond hiervan zou het artikel Citaatrecht in wikipedia dus genomineerd moeten worden met {{weg}} omdat het onjuist is en gezien de discussie over dit begrip het gevaar in zich heeft dat een project als wikipedia de verkeerde kant uit gestuurd wordt.

[bewerk] De Auteurswet 1912

[bewerk] Inleiding

Dat de Auteurswet al bijna een eeuw oud is, doet niets af aan de relevantie. Alle wetten worden regelmatig aangepast aan de wijzigingen in de maatschappij. Delen die niet herschreven worden blijven gewoon staan (ook al is het oude spelling). Dit heeft als voordeel dat gewoon teruggegrepen kan worden op bestaande jurisprudentie, uitspraken van de Hoge Raad, enz.
Slechts bij uitzondering wordt een wet compleet herschreven. Een recent voorbeeld hiervan is het Burgerlijk Wetboek, waarvan een aantal boeken in 1991 geheel herzien zijn.

[bewerk] De context van de Auteurswet 1912

Hieronder zullen een aantal relevante zaken uit de auteurswet zoveel mogelijk in lekentaal aangehaald worden. Voor de feitelijke tekst zie overheid.nl, trefwoord auteursrecht. Hieronder volgt een selectie van relevante artikelen uit Hoofdstuk I van de wet, waar de definities en uitzonderingen vermeld wordt.

Art. 1

Dit stelt dat het auteursrecht een recht is van de maker. Dus geen recht van de gebruiker of verkrijger enz. Dit is de grondslag van de GFDL; door zijn werk onder de GFDL te plaatsen, bepaalt de maker dat iedereen de rechten uit mag oefenen die in principe alleen aan hem toebehoren.

Art. 4

Dit bepaalt wie het auteursrecht toekomt. Een expliciete copyright verklaring is niet nodig.

Art. 10

Dit bepaalt welk soort werken auteursrechtelijk beschermd zijn. De definitie is vrij ruim en bevat zelfs een bijzin die de opening vormt om ook een werk dat niet expliciet genoemd is hieronder te scharen. Niet alleen het origineel is beschermd, maar ook de kopieën ervan en verzamelingen van werken die op zich al beschermd zijn.

Art. 12b

bepaalt dat als een exemplaar van een werk door de oorspronkelijke maker door eigendomsoverdracht in het openbare verkeer is gebracht, dat exemplaar verder vrijelijk in het openbare verkeer gebracht mag worden — een boek dat je gekocht hebt, mag je doorverkopen. Dat is niet hetzelfde als een kopie maken en die kopie verkopen; dat mag niet!

Art. 13

Dit geeft een idee van het begrip verveelvoudiging van het originele werk. Van belang is op te merken dat vertaling en bewerking als verveelvoudiging wordt aangemerkt als het niet mogelijk is aan te tonen dat het hier om een nieuw oorspronkelijk werk gaat. Uiteraard vormt dit een grijs gebied.

Art. 13a

Dit stelt dat doorgifte via een netwerk (dus b.v. internet) niet als verveelvoudiging wordt gezien, mits dat werk geen zelfstandige economische waarde bezit. Het primaat om dat te bepalen ligt uiteraard bij de oorspronkelijke maker.

Art. 15a

Dit is slechts een beperking op het algemeen geldende auteursrecht. Van belang zijn hier het woord citaat en de toepassingen waarvoor deze beperking geldt.

Een citaat wordt in het algemeen gezien als een (kleine) gedeeltelijke weergave van het oorspronkelijke werk.
Het gaat hier, zoals de opsomming van doeleinden verklaart, in de praktijk om het citeren in een recensie, het citeren in een polemiek (een schriftelijke discussie), het citeren in een wetenschappelijke verhandeling (ligt in het verlengde van een polemiek).
Een vertaling (zie hierboven), mits verder voldoend aan de criteria, valt eveneens hieronder.

Art. 15c: Dit vormt de wettelijke basis voor het leenrecht (zie hierna)
Art. 15h: Hoewel minder relevant voor de wikipedia discussie stelt dit artikel dat het beschikbaar stellen van beschermde werken in een bibliotheek of museum via een besloten netwerk wel mag, mits aan een aantal voorwaarden is voldaan.
Art. 15i: Ook niet direct relevant voor wikipedia maar wel interessant om aan te geven hoe restrictief de wet is. Een beschermd werk mag wel in b.v. braille omgezet worden, maar dan moet wel een billijke vergoeding aan de maker betaald worden.
Art. 16: Dit artikel bepaalt dat een beschermd werk mag worden verveelvuldigd indien dit uitsluitend dient ter toelichting in het onderwijs. Een voorwaarde is voorts dat een billijke vergoeding wordt betaald aan de rechthebbende.
Art. 16c lid 1: Dit is ook zoiets. Kopieren mag mits voor eigen gebruik.
Art. 16h: Mits een klein gedeelte van een beschermd werk gereproduceerd wordt, mag dat mits een billijke vergoeding wordt betaald. Dit is de basis voor het kopieerrecht (zie hierna).
Art. 25: Dit zegt iets over rechten die de maker behoudt na overdracht van zijn eigendomsrechten. Hij/zij kan zich verzetten tegen weglaten van de vermelding dat hij de maker is of tegen een wijziging in het werk. Van dat recht (tot verzetting) kan desgewenst afstand worden gedaan.

[bewerk] Conclusie

De conclusie is dan ook niet anders dan dat de auteurswet behoorlijk restrictief is. Het beschermt de rechten van de maker van het werk en niet andersom. De uitzonderingen gaan over de mogelijkheid met de nodige mitsen en maren voor anderen om te publiceren en openbaar te maken.
Een stemming over citaatrecht e.d. is dus onzinnig.

[bewerk] Europese Regelgeving

Er is een Europese richtlijn in de maak die uitgaat van de meest restrictieve wetgeving van de onderscheiden landen.

[bewerk] Het risico voor Wikipedia

Zolang wikipedia de betekenis heeft die het nu heeft, zal het risico en de gevolgen van een inbreuk op de auteursrechten in de praktijk wel meevallen. Op termijn kan dat natuurlijk heel anders gaan uitpakken. Als wikipedia verder groeit en in kwaliteit steeds beter wordt en dat ook door de buitenwereld zo wordt gezien, is dat bedreigend voor gevestigde instituten op het gebied van informatievoorziening (denk aan WP, Britannica, e.d).

De nog korte ICT-geschiedenis leert dat er grote gevechten kunnen ontstaan tussen belanghebbenden. Voorbeelden: Microsoft versus EU en naar verwachting binnenkort Microsoft versus Google, die zich steeds meer op gelijksoortige terreinen bewegen. Als zo een gevecht tussen Wikipedia en een andere commerciële gigant optreedt, legt Wikipedia het loodje. Dat is doodzonde als we dat afzetten tegen de totale hoeveelheid tijd die alle vrijwilligers tot heden in het project gestopt hebben. Om dat te voorkomen moet dus elke aanleiding om wikipedia juridisch aan te pakken voorkomen worden. Slordig omgaan met de auteursrechten is voor een vijandige partij als een schot voor open doel om Wikipedia juridisch aan te pakken.

[bewerk] Wie is aanspreekbaar

Aanspreekbaar in het geval van een inbreuk van het auteursrecht zijn natuurlijke personen of rechtspersonen. Een nickname is geen natuurlijk persoon. Immers de identiteit van degene die de nickname hanteert is moeilijk tot niet te achterhalen. De tegenpartij zal dus op zoek gaan naar een rechtspersoon die wel aanspreekbaar is. Voor de Nederlandse situatie zal dat de toekomstige Wikimedia Nederland organisatie zijn. Natuurlijk is dat nog geen automatisme, maar de kans is groot dat de rechter in zo een geval zal oordelen dat die organisatie in alle redelijkheid aan te merken is als verantwoordelijk. Al was het maar omdat die rechtspersoon zeggenschap zal hebben over de hosting van wikipedia.

[bewerk] Trivia

Sinds ruim 5 jaar hebben alle bibliotheken in Nederland te maken met de z.g. leenrechtheffing. Voor elke uitlening dient een bedrag afgedragen te worden aan de Stichting Leenrecht (een door "onze minister" aangewezen instelling), die ervoor zorgt dat deze gelden uiteindelijk toekomen aan de rechthebbenden van de auteursrechtelijk beschermde werken. Het gaat daarbij om substantiële bedragen. Een (kleine) bibliotheek waarvan ik de details goed ken is jaarlijks € 15.000 aan leenrechtvergoeding verschuldigd op een totaal van ruim € 90.000 aan kosten voor het instandhouden van de collectie.
Recenter is de invoering van de kopieerrechtheffing. Elke organisatie met een of meerdere kopieermachines wordt aangeslagen voor deze heffing op basis van het aantal gemaakte kopieën. Over deze heffing is destijds veel te doen geweest, maar hij is - hoewel in afgezwakte vorm t.o.v. de oorspronkelijke regeling - wel overeind gebleven. De heffing is "pauschal" (afhankelijk van de branche), ongeacht of reproducties worden gemaakt van auteursrechtelijk beschermde werken of niet.
De NRC heeft ergens begin dit jaar een voorpagina van de wetenschapsbijlage gewijd aan wikipedia. In het internet archief van deze krant is het artikel niet te raadplegen. Reden: auteursrecht (vermoedelijk door een auteur niet in vaste dienst van NRC geschreven).

[bewerk] Open Eindjes

GFDL op de hele wikipedia en meer limitatieve condities op delen daarvan (zoals de cc-by licentie) is een contradictio in terminis. Dit is niet verbazingwekkend omdat e.e.a. in de loop van de tijd zo gegroeid is. Maar ook hierover zal t.z.t. meer fundamenteel nagedacht moeten worden.

[bewerk] Verantwoording

Ik heb deze bijdrage geschreven omdat ik meer dan gemiddelde ervaring heb met contracten, juristerij, rechtspersonen e.d., zowel nationaal als internationaal en zowel vanuit mijn vroegere werk als daarbuiten. Ik ben weliswaar geen jurist, maar dat is door de hoge mate van specialisatie in dat vakgebied nog lang geen voldoende kwalificatie. Ik heb wel vaker juristen tegenover mij gezien en ervaren dat je met gbv (gezond boeren verstand) toch vaak aan het langste eind trekt. RonaldB (zie ook Disclaimer)