Islànda
From Wikipedia
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
|
|||||
| Lema nazziunaal: | |||||
 |
|||||
| Lengui ufizziaal | Islandees | ||||
| Capitala | Reykjavík 64°08'N, 21°56'W |
||||
| Citaa plüü granda | Reykjavík | ||||
| Governameent
Presideent dela Repüblica
|
Repüblica custitüzziunala Ólafur Ragnar Grímsson |
||||
| Süperfiis - Tutala - Acqua(%) |
102.700 km² (107°) 2,7% |
||||
| Abitaant - Stimazziun lüj 2006 - Cens - Densitaa |
297.000 abitaant (177°) — 3 ab./km² (188°) |
||||
| Muneda | Curùna Islandes (isk) |
||||
| Füüs urari - Estaa (DST) |
GMT (UTC+0) No (UTC+0) |
||||
| Custitüzziun |
17 de gjügn del 1944 | ||||
| Imnu nazziunal | Löfsongur | ||||
| Dumini internet | .is | ||||
| Còdas telefònich | +354 |
||||
| Gentilizzi | Islandees, Islandesa | ||||
Cuntegnüü |
[redatá] Teritòri, clima e vegetazziun
L'Islanda l'è un isùla in del'Ucean Atlantich setentriunaal gjüst a süüt del Circul Pulaar Artich; la sa tröva in süla Dursaal Mediuatlantica, ca la taja in dü ul paess da Nurdest a Südovest e l'è ul mutiff perché l'Islanda la g'à inscì tanti vülcaan e geyser.
La metà circa del teritòri islandees l'è custitüii de un altupian de lava sulidificada; ul vündes per cènt l'è quataa de gjàzz, spartìì per la magjur part in tri gross gjazzee:
- Vatnajökull (8300 km²)
- Langjökull (953 km²)
- Hofsjökull (925 km²)
Ul clima l'è, cunsiderada la latitüdin, pütòost duulz (a Reykjavìk, la capitàl, la temperadüra la va da -1°C in del mees de genaar a 11°C in del mees de lüj); un pù püsséé bòzz l'è ul clima dela zòna artica, indué l'è anca pussibil c'al gera ul maar.
De cunseguenza la vegetazziun l'è pütòost puarèta, anca se quand l'è rivàà Erich ul Russ mila ann fa l'isùla l'era quatada per quasi ul 40% dala furèsta; al dì d'incöö però la magjuur part del teritòri l'è quataa da gjazzéé e tündra.
[redatá] Storia
Ul pupulameent del'Islànda al partìss in del secul VIII, quand ga riven dii fraa irlandees; una culunizazziun püssee cunsistenta la riva però a partì del'ann 874, quand al cumencja a rivà un quai navigaduur vichiinch, ca vegneven per ul gròss dala Nurvegja; per i centcinquant'ann dopu l'è stada pupulada da famili de guerieri vichiinch. Inn staa 'sti chì a fundà, in del sécul X, l'Althing, ca l'è staa ul primm parlameent dela storia d'Europa. Inturnu al'ann 1000 l'isula l'à cumincjaa a vèss evangelizada.
La sò stòria la va innanz pian pianin fin ala metà del secul XIII, quand la passa suta la Nurvegja: in del 1380 la Nurvegja la finìss suta la Danimarca, e l'Islànda cun lee. Al cumincja inscì un legamm c'al narà innanz fin al 1918, ann ca l'è stada pruclamada l'autunumìa e al 1944, quand l'Islànda l'è diventada cumpletameent indipendeent. In del 1949 la vègn dent in dela NATO.
L'Islànda l'è staa ul primm paess del'Europa ca l'à vüü una dòna cumé Presideent dela Repüblica, dal 1980 al 1996 (Vigdis Finnbogadottir).
[redatá] Pupulazziun
L'Islànda l'è semper stada puch pupulada, vist anca i sò cundizziun natüraj; la pupulazziun, in dii secul, l'è nada sü e gju, e l'è rivada a un livèll stàbil dumé in del secul XX (la gh'era 100.000 abitaant in del 1925, e 200.000 in del 1967). Ga vör dì che in Islànda gh'è minga staa ul stèss fenomen ca l'à culpì l'Europa, sarìa a dì la diminüzziun dela natalità in dii ültimm ann; al vör dì che ul sò tàss de incremeent natüraal l'è un pu' püssee vòolt che in Europa.
La pupulazziun islandees al dì d'incöö l'è cunsiderada per püssee del 90% cumé ürbana: l'ünica citaa impurtanta l'è la capitàl Reykjavìk, e la segunda l'è Akureyri in del Nòort.
La lengua püssee duperada l'è l'islandees, una lengua germanica; la religjun duminaant l'è ul Prutestantesim.
[redatá] Ecunumìa
La baas stòrica de l'ecunumìa islandesa l'è stada la pesca, anca se in dii ültimm ann la s'è svilüpada anca l'indüstria (grazzia suratütt a l'energia geutermica e idrueletrica a bun mercaa).
L'Islànda la g'à una flòta de quasi mila naff da pesca e la g'à una reet de stabilimeent per ul tratameent del pèss (cungelameent e scatulament); al cuntràri, ul reest del setuur primàri l'è propi puch in furma (agricultüra ga n'è puca, sa pienten pòmm de tèra, fènn e un pu' de früta e verdüra cultivada in dii sèrr).
L'ecunumia del paess la paar però ammò un pu' debula, anca se in tütt i modi ul livèll de vida dela pupulazziun l'è dii püssee vòolt d'Europa.
|
|
 |
|---|---|
| Albanìa | Andorra | Armenia2 | Austria | Azerbaidjan1 | Belgju | Bielurüssia | Bosnia e Erzegovina | Bulgarìa | Cechia | Cipru2 | Citaa dal Vatican | Cruazzia | Danimarca | Estonia | Finlandia | Francja | Georgja1 | Germania | Grecja | Irlanda | Islànda | Itàlia | Kazakhstan1 | Letònia | Liechtenstein | Lituània | Lüssemburg | Macedonia | Malta | Muldavia | Monaco | Muntenegru | Nurvegja | Paess Bass | Pulònia | Purtugaal | Reegn ünii | Rumanìa | Rüssia1 | San Marin | Serbia | Sluvachia | Sluvenia | Spagna | Svezzia | Svízzera | Türchìa1 | Ucraina | Ungarìa | | |
| 1. Statt parzialmeent a l'Asia. 2. Statt geugràficameent a l'Asia, però suveent cunsideraa cuma part d'Europa per resunn stòrich e cülturaj. | |
