Gwlad yr Iâ

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Mae Gweriniaeth Gwlad yr Iâ yn ynys yng Ngogledd y Cefnfor Iwerydd rhwng Grønland a Phrydain Fawr.

Taflen Cynnwys 1 Hanes 2 Gwleidyddion 3 Siroedd 4 Daearyddiaeth 5 Economi 6 Daearyddiaeth 7 Diwylliant 8 Cysylltiadau allanol

[golygu] Hanes

Prif erthygl: Hanes Gwlad yr Iâ

Ymsefydlodd Norwy-wyr yng Ngwlad yr Iâ gyda'u caethweision o'r Alban ac Iwerddon yn hwyr yn y 9fed ganrif a'r 10fed. Nhw sefydlodd y Senedd hynaf yn y byd, yr Althing, yn y flwyddyn 930.

Roedd Gwlad yr Iâ yn annibynol am dros 300 mlynedd, ond cyn hir daeth o dan reolaeth Norwy a Denmarc. Sefydlwyd rheolaeth cartref ym 1874, ac annibyniaeth ym 1918. Arhosodd brenin Denmarc, Christian X, yn frenin ar Wlad yr Iâ tan 1944 pan sefydlwyd gweriniaeth.

[golygu] Gwleidyddion

Prif erthygl: Gwleidyddiaeth Gwlad yr Iâ

Mae gan yr Althing 63 o aelodau, a etholir pob pedair mlynedd. Y Prif Weinidog sy'n bennaeth ar y llywodraeth, tra bod yr arlywydd, a etholir am 4 mlynedd, yn penodi'r Prif Weinidog.

[golygu] Siroedd

Prif erthygl: Siroedd Gwlad yr Iâ

Mae Gwlad yr Iâ yn cynnwys 23 o siroedd, neu sýslur:

• Árnessýsla
• Austur-Barðastrandarsýsla
• Austur-Húnavatnssýsla
• Austur-Skaftafellssýsla
• Borgarfjarðarsýsla
• Dalasýsla
• Eyjafjarðarsýsla
• Gullbringusýsla,
• Kjósarsýsla
• Mýrasýsla
• Norður-Ísafjarðarsýsla
• Norður-Múlasýsla
• Norður-Þingeyjarsýsla
• Rangárvallasýsla
• Skagafjarðarsýsla
• Snæfellsnes-og Hnappadalssýsla
• Strandasýsla
• Suður-Múlasýsla
• Suður-Þingeyjarsýsla
• Vestur-Barðastrandarsýsla
• Vestur-Húnavatnssýsla
• Vestur-Ísafjarðarsýsla
• Vestur-Skaftafellssýsla

Heblaw'r siroedd, mae yna 14 o drefi annibynol, neu kaupstaðir:

• Akranes
• Akureyri
• Hafnarfjörður
• Húsavík
• Ísafjörður
• Keflavík
• Kópavogur
• Neskaupstaður
• Ólafsfjörður
• Reykjavík
• Sauðárkrókur
• Seyðisfjörður
• Siglufjörður
• Vestmannaeyjar

[golygu] Daearyddiaeth

Prif erthygl: Daearyddiaeth Gwlad yr Iâ

Mae Gwlad yr Iâ ar smotyn poeth daearegol ar y Crib Canol-Iwerydd. Mae yna lawer o losgfynyddoedd, yn enwedig Hekla. Hyd heddiw mae llosgfynyddoedd yn cael eu creu -- crëwyd ynys newydd Surtsey ar ôl ffrwydrad ar 14 Tachwedd 1963. Mae tua 10% o'r ynys o dan iâ, ac mae ei rhewlifoedd yn enwog ar draws y byd. Mae gan y wlad llawer o geysir (gair Islandeg), ac mae ynni daearthermol yn rhoi dŵr poeth a gwres cartref rhad yn y trefi.

Mae mwyafrif y trefi ar lan y môr. Y prif drefi yw Reykjavík, Keflavik -- lleoliad y maes awyr cenedlaethol -- ac Akureyri.

[golygu] Economi

Prif erthygl: Economi Gwlad yr Iâ

Mae'r diwydiant pysgota yn bwysig iawn i'r economi. Mae 60% o enillion allforion y wlad a swyddi 8% o'r gweithlu yn dibynnu arno. Y prif allforion yw pysgod, alwminiwm a ferrosilicon.

Mae mwyafrif yr adeiladau wedi eu adeiladu o goncrit gan fod mewnforio pren yn ddrud. Yn y 1990au dewisodd llywodraeth Gwlad yr Iâ amrywio'r economi drwy ganolbwyntio mwy ar ddiwydiannau gwneuthur a gwasanaeth, gyda datblygiadau ym miotechnoleg, gwasanaethau ariannol, a chynhyrchiad meddalwedd. Mae twristiaeth hefyd yn dod yn fwy pwysig.

[golygu] Daearyddiaeth

Prif erthygl: Daearyddiaeth Gwlad yr Iâ

Mae geneteg pobl Gwlad yr Iâ yn debyg ac yn unigryw hyd heddiw, gan nad oes llawer o fewnlifo wedi digwydd dros y canrifoedd. O ganlyniad mae gwyddonwyr ar draws y byd yn astudio pobl yr ynys er mwyn darganfod mwy am etifeddu genynnau.

[golygu] Diwylliant

Iaith Lychlynaidd yw Islandeg, ac mae mwyafrif yr ynys yn dilyn Eglwys Lwther.

O Wlad yr Iâ daw'r gantores pop Björk a'r nofelydd Halldór Laxness, enillwr Gwobr Nobel am lenyddiaeth ym 1955.

[golygu] Cysylltiadau allanol

• (Saesneg) Iceland.org
• (Saesneg) The Trade Council of Iceland

Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO)
Yr Almaen | Bwlgaria | Canada | Denmarc | DU | Yr Eidal | Estonia | Ffrainc | Gwlad Groeg | Y Weriniaeth Tsiec | Gwlad Belg | Gwlad yr Iâ | Gwlad Pwyl | Hwngari | Yr Iseldiroedd | Latfia | Lithwania | Lwcsembwrg | Norwy | Portiwgal | Rwmania | Slofacia | Slofenia | Sbaen | Twrci | UDA