Wikipedia:Prublema də l'urtugrafía

From Wikipedia

Cuntegnüü 1 Prublema də l'urtugrafia: pruposta də grafia ünificada 2 Prinçipi generaal 3 Parnunzia di graff 4 Scritüra di sun: vucaal 5 Scritüra di sun: cunsunaant

[redatá] Prublema də l'urtugrafia: pruposta də grafia ünificada

Sü chesta pagina chí sə spiega l'urtugrafia basada süla prupòsta də grafia ünificada par scriif i dialètt lumbaart.

[redatá] Prinçipi generaal

• I vucaal luunch i sə scriif cul simbul dupi: paas, véert, nööf, pèert. L açéent güzz (´) o graaf (`) sa mett dumá süla prima vucala, pər semplificá.

• I vucaal i pö vess luunch dumá in silaba tònica finala də paròla: vedüü, ticinées, cuntéent, avèert.

• La cunsunanta in fin də paròla sə scriif sempru cula surda, cumə che sə parnunzia (se la paròla la sta də pər lée o l'è sübit prima də na pausa): diit (anca se in di derivaa la cunsunanta l è sunòra: didín, didún, didaa e.v.i.), pèert (anca se in di altər furmi gh'è la sunòra: pèrdi, perdéva, perdüü e.v.i.).

• L è mia sempru facil definí se una furma la gh-a də vess scrivüda cun è o cun ê . La medesima sitüazziun sə gh-a anca pər ò vs. ô. Una regula generala la pudaress vess chela da basass sül LSI: se tütt dó i furmi (cun é e cun è) i è registraa cumə "preséent sü tütt ul teritòri" sə pudará scriif cun ê. Un critéri simil sa drövará pər ò e ô.

[redatá] Parnunzia di graff

graff	cuntèst	IPA	SAMPA	nòtt	esempi	mutivazziun e.v.i.
a	tücc	[a]	[a]		gatt
b	tücc	[b]	[b]		bun
c	danaanz a i, e	[ʧ]	[t_S]		céent
c	in fin də paròla	[ʧ]	[t_S]		tücc
c	men che in fin də paròla e danaanz a i, e	[k]	[k]		can, crüüt
ch	tücc	[k]	[k]	sə dröva danaanz a i, e e in fin də paròla	chi, vacch
cj (ci)	tücc	[ʧ]	[t_S]	sə dröva danaanz a vucala diferenta da i, e	cjaaf
ç (cz)	tücc	[ʦ] / [ʧ]	[t_s] / [t_S]	= z(z) / c(j) (a seguunt dəl dialètt)	ençiclupedia	'arcigraff suradialetaal'
d	tücc	[d]	[d]		diit
e	in silaba átuna	[e]	[e]		levá
é	in silaba tònica	[e]	[e]		fén
è	in silaba tònica	[ɛ]	[E]		nètt
ê	in silaba tònica	[e] / [ɛ]	[e] / [E]	= é / è (a seguunt dəl dialètt)	vurê, vedêsəla	'arcigraff suradialetaal'
ê / e (scritüra semplificada)	in silaba tònica, in di munusilap o se l'è la penültima silaba	[e] / [ɛ]	[e] / [E]	= é / è (a seguunt dəl dialètt)	rêsca / resca, vêss / vess	'arcigraff suradialetaal', e = scritüra semplificada
ë	tücc	[a] / [e]	[a] / [e]	= a / e (a seguunt dəl dialètt)	pər, vündəs	'arcigraff suradialetaal'
f	tücc	[f] / [f]	[f] / [f]		famm
g	danaanz a i, e	[ʤ] ([ʒ])	[d_Z] ([Z])		géel
g	men che danaanz a i, e	[g]	[g]		gatt, grass
gh	tücc	[g]	[g]	sə dröva danaanz a i, e	ghigná, ghèll
gj (gi)	tücc	[ʤ] ([ʒ])	[d_Z] ([Z])	sə dröva danaanz a vucala diferenta da i, e	gjaalt
glj (gli)	...	[...]	[...]	chi na manca amò...	..., ...
h	tücc *	[h]	[h]	* sə tröva dumá in prinçipi də paròla	héi, hé
i	men che tra cunsunanta e vucala	[i]	[i]		liss
i	tra cunsunanta e vucala	[j]	[j]		fiuur
j	men che in di digraff cj, gj, scj, sgj	[j]	[j]	sə tröva dumá in prinçipi də silaba	jéer, paja
l	tücc	[l]	[l]		laarch
m	tücc	[m]	[m]		mamm
...	...	[...]	[...]	chi na manca amò...	..., ...
p	tücc	[p]	[p]		pan
...	...	[...]	[...]	chi na manca amò...	..., ...
r	tücc	[r] ([ʀ])	[r] ([R])		ratt
s	tra vucaal	[z]	[z]	suraspeçificaa: -> ṣ	tusa	[s] tra vucaal: -> ss
s	danaanz a cunsunanta surda	[ʃ] / [s]	[S] / [s]	a seguunt dəl dialètt	spèss
s	danaanz a cunsunanta sunòra	[ʒ] / [z]	[Z] / [z]	a seguunt dəl dialètt; suraspeçificaa: -> ṣ	sbatt
s	danaanz a vucala	[s]	[s]		pensá, sètt
s	in fin də paròla	[s]	[s]		paas, vündəs
...	...	[...]	[...]	chi na manca amò...	..., ...
ss	tra vucaal	[s]	[s]		bassa	[z] tra vucaal: -> s tra vucaal
sc	danaanz a i, e	[ʃ]	[S]		scées
sc	in fin də paròla	[ʃ]	[S]		casc
sc	men che in fin də paròla e danaanz a i, e	[ʃk] / [sk]	[Sk] / [sk]	a seguunt dəl dialètt	scarpa
sch	tücc	[ʃk] / [sk]	[Sk] / [sk]	sə dröva danaanz a i, e e in fin də paròla	schivi, bósch
scj (sci)	tücc	[ʃ]	[S]	sə dröva danaanz a vucala diferenta da i, e	scjatt
t	tücc	[t]	[t]		tass
u	men che tra q, g e vucala	[u]	[u]		bun
u	tra q, g e vucala	[w]	[w]		quaant, guaant
ü	tücc	[y]	[y]		tücc
v	men che tra vucaal	[v]	[v]		véert
v	tra vucaal	[v], [ʋ]	[v], [P]		lavá
v	tra u, ü ó e vucala	[ʋ], []	[P], []		lavurá
z	tra vucaal	[ʣ]	[d_z]	suraspeçificaa: -> ẓ	rüzá	[ʦ] tra vucaal: -> zz
z	da dré a cunsunanta sunòra	[ʦ] (o [ʣ])	[t_s] (o [d_z])	NB: sottspeçificaa!	vanzá (ranzá)	cunsejaa: -> z dumá par la sunòra [ʣ], ẓ par la surda [ʦ]
z	in prinçipi də paròla	[ʦ] (o [ʣ])	[t_s] (o [d_z])	NB: sottspeçificaa!	zòcur (ziu)	cunsejaa: -> z dumá par la sunòra [ʣ], ẓ par la surda [ʦ]
z	in fin də paròla	[ʦ]	[t_s]		raanz
zz	tra vucaal	[ʦ]	[t_s]		mazza	[ʣ] tra vucaal: -> z tra vucaal

[redatá] Scritüra di sun: vucaal

sun (IPA)	sun (SAMPA)	cuntèst	graff	nòtt	esempi	mutivazziun e.v.i.
[i]	[i]	tücc	i		liss
[e]	[e]	tònica	é		fén
[e]	[e]	atuna	e		levá
[ɛ]	[E]	tònica	è		nètt
[e] / [ɛ]	[e] / [E]	tònica	ê (e)	a seguunt dəl dialètt	rêsca, vêss
[e] / [a]	[e] / [a]	atuna	ë	a seguunt dël dialètt	për, vündës
[y]	[y]	tücc	ü		tücc
[ø]	[ø]	tücc	ö		röda
[a]	[a]	tücc	a		gatt
[u]	[u]	tücc	u		bun
[o]	[o]	tònica	ó		róss
[ɔ]	[O]	tònica	ò		vòtt
[o] / [ɔ]	[o] / [O]	tònica	ô (o)	a seguunt dəl dialètt	pôrta, grôss
[iː]	[i:]	tònica	ii		riis, finii
[eː]	[e:]	tònica	ée		dées, lée
[ɛː]	[E:]	tònica	èe		...
[eː] / [ɛː]	[e:] / [E:]	tònica	ee (êe)	a seguunt dəl dialètt	..., ...
[yː]	[y:]	tònica	üü		...
[øː]	[ø:]	tònica	öö		...
[uː]	[u:]	tònica	uu		...
[oː]	[o:]	tònica	óo		...
[ɔː]	[O:]	tònica	òo		...
[oː] / [ɔː]	[o:] / [O:]	tònica	oo (ôo)	a seguunt dəl dialètt	poort

[redatá] Scritüra di sun: cunsunaant

sun (IPA)	sun (SAMPA)	cuntèst	graff	nòtt	esempi	mutivazziun e.v.i.
[p]	[p]	tücc	p		pan
[b]	[b]	tücc	b		bun
[t]	[t]	tücc	t		tass
[d]	[d]	tücc	b		dées
[k]	[k]	danaanz a i, e	ch		chi, che
[k]	[k]	in fin də paròla	ch		pacch
[k]	[k]	men che in fin də paròla e danaanz a i, e	c		can, cruus
[g]	[g]	danaanz a i, e	gh		ghigná, ghèll
[g]	[g]	men che danaanz a i, e	g		gatt, grass
[ʧ]	[t_S]	danaanz a i, e	c		céent
[ʧ]	[t_S]	in fin də paròla	c		tücc
[ʧ]	[t_S]	men che in fin də paròla e danaanz a i, e	cj (ci)		cjaaf
[ʤ] ([ʒ]) *	[d_Z] ([Z]) *	danaanz a i, e	g	* a seguunt dəl dialètt	géel
[ʤ] ([ʒ]) *	[d_Z] ([Z]) *	men che in fin də paròla e danaanz a i, e	gj (gi)	* a seguunt dəl dialètt	gjaalt
[m]	[m]	tücc	m		mamm
[n]	[n]	...	...	...	...
[ɲ]	[J]	...	...	...	...
[ŋ]	[N]	...	...	...	...
[r]	[r]	tücc	r		róss
[ʀ]	[R]	tücc	r	varianta lucala / individüala pər r	róss
[v]	[v]	tücc	v		véert
[s]	[s]	...	...	...	...
[z]	[z]	...	...	...	...
[ʃ]	[S]	danaanz a i, e	sc		scées
[ʃ]	[S]	in fin də paròla	sc		casc
[ʃ]	[S]	men che in fin də paròla e danaanz a i, e	scj (sci)		scjatt
[ʃ] / [s] *	[S] / [s] *	danaanz a cunsunanta	s	* a seguunt dəl dialètt	scarpa
[ʒ]	[Z]	...	...	...	...
[h]	[h]	tücc *	h	* sə tröva dumá in prinçipi də paròla	héi, hé
[ʋ]	[P]	tra vucaal	v		lavá
[j]	[j]	in prinçipi də silaba	j	in prinçipi də paròla e tra vucaal	jéer, paja
[j]	[j]	tra cunsunanta e vucala	i	...	fiuur
[w]	[w]	...	...	...	...
[l]	[l]	...	...	...	...
[ʎ]	[L]	...	...	...	...