امام

این واژه به خودی خود معنی مقدسی ندارد و در قرآن هم برای پیشوایانی که مردم را به سوی خدا هدایت می‌‌کردند به کار رفته و هم برای پیشوایانی که مردم را به سوی کفر هدایت می‌‌کرده اند. اما غیر از این معنای عام دارای معانی و کاربردهای خاصی در فرهنگ مسلمانان نیز هست.

فهرست مندرجات

۱ کاربردها
۲ امامت نزد شیعیان امامیه
- ۲.۱ ویژگی‌ها
- ۲.۲ مسئولیت ها
۳ منابع
۴ كتابشناسى

[ویرایش] کاربردها

1- امام جماعت: هر فردی که پیش نماز بایستد و دیگران به او اقتدا کنند. این کاربرد بین تمام مسلمانان مشترک است. از نظر فقه شیعه امام جماعت باید عادل باشد. به عبارت دیگر نمازگزاران دیگر از او گناه کبیره و یا اصرار بر گناه صغیره ندیده باشند.ر.ک. امام جمعه

2- رهبر اجتماع: خواجه نصیر الدین طوسی در «تجرید الاعتقاد» امامت را به عنوان «رياسةٌ عامّةٌ» یعنی ریاست عمومی تعریف می‌‌کند. این معنی امامت نیز بین تمام مسلمانان جز خوارج مشترک است. البته فرق مختلف شرایط و مصادیق متفاوتی را برای امام در نظر می‌‌گیرند.

3- عالمان برجسته دینی: اهل سنت برای برخی از دانشمندان بسیار برجسته دینی نظیر «محمد غزالی» و «فخر رازی» از این لقب استفاده کرده اند.

4- لقبی بیانگر تقدس: در برخی کشورهای عربی نظیر عراق-سوریه -لبنان و کشورهایی نظیر ایران بزرگ-جمهوری اذربایجان عده‌ای از مردم روسیه و بسیاری از مسلمانان اروپایی مردم (شیعه و سنی) بسیاری از افراد مقدس نظیر ابوالفضل العباس را امام می‌‌خوانند.

5- پیشوای دین: در نزد جمیع فرق شیعه امامت معنا و کاربرد خاصی دارد و باعث تفکیک شیعه از سنی می‌شود. اهل سنت اصلاً چنین مفهومی را در دین خود ندارد؛ به جز گروهی از صوفیان که مفهوم «قطب» را استفاده می‌‌کنند. در این کاربرد امام چند مسئولیت و چند مشخصه ویژه دارد. در زیر مفهوم دقیق آن نزد شیعیان دوازده امامی(امامیه) بیان می‌شود.

[ویرایش] امامت نزد شیعیان امامیه

در این مذهب امامت به قدری مهم است، که شیعیان از آن برای تمایز خود از سایرین استفاده کرده اند. شیعیان با استناد به حدیث نبوی :«من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیّة» (هر کس بمیرد در حالی که امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است) شناخت امام را شرط قبول اسلام نزد پروردگار می‌‌دانند.

شیعیان با استناد به حدیث جابر و برخی احادیث دیگر معتقدند ائمه 12 فرد کاملاً مشخص هستند، که از جانب خدا و از زمان پیامبر با اسم معرفی شده اند. این افراد عبارت‌اند از

1- امام علی پسر ابی طالب ملقب به امیر المومنین و مرتضی
2- امام حسن پسر علی ملقب به مجتبی
3- امام حسین پسر علی ملقب به سید الشهداء
4- امام علی پسر حسین (سجاد)ملقب به زین العابدین
5- امام محمد پسر علی (باقر)
6- امام جعفر پسر محمد (صادق)
7- امام موسی پسر جعفر (کاظم)
8- امام علی پسر موسی (رضا)
9- امام محمد پسر علی (تقی) ملقب به جواد
10- امام علی پسر محمد (نقی) ملقب به هادی
11- امام حسن پسر علی (عسکری)
12- امام محمد پسر حسن (مهدی) ملقب به قائم، به اعتقاد شیعیان او زنده و حاضر است، ولی در دوران غیبت ظاهر نیست.

[ویرایش] ویژگی‌ها

1- عصمت: امامان به همراه پیامبر و فاطمه زهرا 14 نفر هستند، که طبق برداشت ویژه‌ای از آیه تطهیر(آیه 33 سوره احزاب) هیچ گناه شرعی اعم از کبیره و صغیره را مرتکب نمی‌شوند. چرا که پیشوا و الگو در صورتی گفتار و رفتارش حجیّت دارد و لازم به تبعیت است، که یقین به صحت آن وجود داشته باشد. البته در مورد خطا و اشتباه اختلاف نظرهایی وجود دارد.

3- عدالت: امامان هیچ حقی را از خود، دیگران و خدا -چنانکه در دین این حقوق تعریف شده و مطابق عقل محض باشد- پایمال نمی‌کنند.

3- علم: امامان کاملاً به دین آگاهند و جواب تمام سؤالات دینی را می‌‌دانند. لذا در دوره بعد از پیامبر تفسیر دین بر عهده آنهاست. در خصوص نحوه تحصیل علم و حدود آن اختلافاتی وجود دارد.

4- حجت: امامان حجت خدا در هر عصری هستند. بدین معنا که حیات دینی تماما و کاملاً در وجود آنها محقق شده است. لذا رفتار و کردار آنها بر سایرین حجت محسوب می‌شود. به عبارت دیگر مردم با مشاهده رفتار و گفتار آنها به آنچه در اسلام پسندیده و توصیه شده است، آگاه می‌‌شوند.

5- ولایت: این مفهوم با مفهوم «ولی» و «قطب» نزد برخی گروه‌های متصوفه و تا حدودی امام اسماعیلیه مشترک است و تنها اختلاف در مورد شخص ولی است. این مفهوم هیچ گونه ارتباط ظاهری و باطنی با ولایت فقیه ندارد. همچنین بسیاری از اهل سنت ظاهری به علت همین مفهوم بسیاری اتهامات را به شیعیان نسبت می‌‌دهند. با توجه به باطنی بودن معنای آن توضیحی دشوار دارد. ر.ک. تاریخ فلسفه اسلامی، هانری کربن، بخش نخست، فصل دوم

تذکر: از دید شیعیان پیامبر تمام ویژگی‌ها و وظایف امام را داراست و علاوه بر آن وظیفه تشریع و تبلیغ دین و ویژگی ارتباط با خدا از طریق وحی را نیز داراست. همچنین فاطمه دختر پیامبر تمام ویژگی‌های فوق را داراست و فقط مسئولیت‌های زیر را ندارد.

[ویرایش] مسئولیت ها

1- مرجعیت دینی: در دیدگاه شیعیان بعد از تکمیل تشریع دین توسط پیامبر، تفسیر آن و پاسخ به مسائل جدید پیش آمده نیازمند ویژگی‌های خاصی است، که شامل علم کامل به دین و عصمت از گناه می‌شود. با توجه مجموعه صفات فوق تنها ائمه این ویژگی را دارند. آنها از جانب خدا مکلف هستند آموزه‌های دین را برای مردم تبیین کنند و مردم باید سؤالات خود را نزد آنها ببرند(سوره نساء، آیه 83). این مرجعیت با مرجعیت مصطلح نزد شیعیان در حال حاضر در ظاهر شبیه و در باطن متفاوت است. اهل سنت اصلاً به چنین جایگاهی در دین اعتقاد ندارند و بر اشخاصی جائزالخطا بر اساس درک خود در امور دین فتوا می‌‌دهند.

2- رهبری اجتماع(ولایت امر): این مفهوم بین شیعه و سنی مشترک است. بدین معنا که هر دو ضرورت وجود چنین جایگاهی در جامعه مسلمانان اتفاق نظر دارند. اهل سنت آن را اصطلاحا «خلیفه» می‌‌خوانند. آنها برای شخص خلیفه صفت و ویژگی خاصی قائل نیستند و راه انتخاب او را «شورا»، «اهل حل و عقد»، «وصایت» و برخی «غلبه»می دانند. در طول تاریخ بسیاری خلفا با شمشیر این مقام را تصاحب کرده اند. بسیاری از خلفا را کشته و بسیاری را عزل کرده اند. اما نزد شیعه ولی باید عالم، عادل، معصوم و حجت باشد، تا بر طبق دین حکم کند و بر هیچ کس ظلمی روا نکند و مردم مکلف به اطاعت از او هستند.(سوره نساء آیه 59) این مفهوم با ولایت فقیه تشابه ظاهری و تفاوت باطنی دارد. شیعیان معتقدند که شخص ولی امر توسط خدا برگزیده شده و توسط نبی و یا امام قبلی به مردم معرفی می‌شود. خلافت حق اوست و سایرین که این مسند را گرفته اند، غاصب هستند. استناد آنها به آیه «انما وليکم الله و رسوله و الذین ءامنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة» است.(جز این نیست که سرپرست شما خداست و پیامبرش و کسانی که ایمان آورده و در حال نماز زکات می‌‌دهند.)(سوره مائده آیه 55) شیعیان مصداق این آیه را علی می‌‌دانند، که در حال رکوع نماز به فقیری انگشتری خود را بخشید. ضمن آنکه این آیه سیاست اقتصادی- اجتماعی ولایت شیعی را نیز مشخص می‌‌سازد و بین اصلاح امور مسلمین و دستگیری آنان با عبادت خدا جمع می‌‌کند.