Defnyddiwr:Myrddin1977/Gwaith dros-dro
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Cyflwyniad yn cynnwys hanes, dosbarthiad, darganfyddiad Priodweddau Atomig Yr Elfen - Priodweddau ffisegol - Adweithiau cemegol
Mae Fflworin yn elfen gemegol sy'n rhan o dabl cyfnodol yr elfennau. Symbol cemegol yr elfen yw F, a'i rif atomig yw 9. Arwahanwyd yr elfen am y tro cyntaf yn 1886 gan Joseph Henri Moissan, er bod gwyddonwyr wedi adnabod fod elfen newydd yn bresennol mewn cyfansoddion rydym yn awr yn adnabod fel calsiwm fflworid ac asid hydrofflworig. Daeth enw'r elfen o'r gair lladin fluo (llifo) ac ennillodd Moissan gwobr Nobel am ei waith yn 1906.
Priodweddau atomig Mae fflworin yn aelod o'r halogenau, grŵp 7, felly mae ganddo saith electron yn ei blisgyn allanol.
Priodweddau Atomig Elfen Fflworin Rhif Atomig 9 Adeiledd Electroing (syml) 2,7 Ffurfwedd electronig 1s2 2s2 2p5 Màs atomig cymharol (Ar) 18.9984032(5) g/môl Electronegatifedd (Pauling) 3.98 Egni ïoneiddiad cyntaf 1681.0 kJ/môl Ail egni ïoneiddiad 3374.2 kJ/môl Trydydd egni ïoneiddiad 6050.4 kJ/môl Radiws atomig 50 pm Radiws Van der Waals 147 pm
felly mae ganddo blisgyn falens sydd angen un electron i fod yn llawn. Yr elfen
Mae'r halogenau yn gyfres cemegol o elfennau. Mae'r elfennau hyn yn ffurfio grŵp 17 (hen steil:7, VII neu VIIA) or tabl cyfnodol: fflworin (F), clorin (Cl), bromin (Br), ïodin (I), astatine (At) ac un heb ei ddarganfod hyd yn hyn, ununseptiwm (Uus). Ystyr y term halogen yw 'crëwr halwyn', sef rhywbeth sy'n ffurfio halwyn os caiff ei uno gyda metel.
Mae'r elfennau yn cynnwys moleciwlau deuatomig yn eu ffurfiau naturiol. Mae ganddynt diffyg o un electron yn eu plisg falens, felly mae arnynt angen ennill un electron a ffurfio ïon negatif gyda gwefr unigol, Hal-. Gelwir yr ïonau hyn yn ïonau halid, felly mae halwynau sy'n eu cynnwys yn cael eu galw'n halidau.
Elfennau adweithiol iawn yw'r halogenau, felly gallent fod yn niweidiol neu'n wenwynig i organebau biolegol mewn symiau digonol. Defnyddir clorin ac ïodin fel ddiheintiaid ar gyfer steryllu'r cyflenwad dŵr yfed, pyllau nofio, trîn anafiadau, a glauhad llestri ac arwynebau lle mad hylendid yn hanfodol. Maent yn lladd bacteria a micro-organebau eraill, broses a elwir yn steryllu. Defnyddir eu hadweithedd mewn cannyddion hefyd, ac mae maint sylweddol o glorin yn cael ei ddefnyddio yn y diwidiant papur yn flynyddol i sicrhau fod y papur yn hollol gwyn.
Pan cyfunir ïon halid gydag ïon hydrogen unigol, H+ i ffurfio'r asidau hydrohalig, h.y. HF, HCl, HI, sy'n gyfres o asidau cryf nodweddiadol. Dylai asid hydroastatig, HAt, cael ei ystyried yn un o'r asidau hyn ond nid yw'n werth ei gynnwys oherwydd ansefydlogrwydd niwclear yr elfen ymbelydrol astatin.
Gall halogenau gwahanol adweithio i ffurfio cyfansoddion interhalogen. Mae'r cyfansoddion deuatomig (BrF, ICl, ClF ayb) yn debyg iawn i'r halogenau elfennol. Mae cyfansoddion fwy cymhleth yn ffurfio, yn cynnwys llawer o gyfansoddion AB3, a rhai uwch (BrF5, IF5, IF7). Mae gan y rhai priodweddau tra wahanol i'r elfennau, yn cynnwys ymdoddbayntiau sylweddol uwch.
Mae nifer o gyfansoddion synthetig yn cynnwys atomau halogen fel rhan o'u hadeiledd. Mae nifer o plastigion yn cynnwys halogenau, gyda PVC (polifinylclorid) a PTFE (PoliTetraFflworoEthen) yn ddau o'r rhai fwyaf cyffredin. Yn fiolegol, clorin yw'r halogen pwysicaf, gydag ïonau clorid yn cyfrannu at brosesau gweithredu'r ymennydd. Defnyddir ïodin mewn meintiau fach iawn yn y brosesau o greu rhai hormonau, fel thyrocsin. Er nad yw bromin na fflworin yn hanfodol ar gyfer bywyd biolegol, credir bod symiau bach o fflworid yn cryfhau'r dannedd yn erbyn pydredd.
Gwelir nifer o dueddiadau wrth symud i lawr y grŵp o elfennau, yn cynnwys cynnydd yn yr ymdoddbwynt a berwbwynt a gostyngiad yn adweithedd ac electronegatifedd.
| Halogen | Màs atomig (u) | Ymdoddbwynt (K) | Berwbwynt (K) | Electronegatifedd (Pauling) |
| Fflworin | 18.998 | 53.53 | 85.03 | 3.98 |
| Clorin | 35.453 | 171.6 | 239.11 | 3.16 |
| Bromin | 79.904 | 265.8 | 332.0 | 2.96 |
| Ïodin | 126.904 | 386.85 | 457.4 | 2.66 |
| Astatin | (210) | 575 | 610 ? | 2.2 |
| Ununseptiwm | (291)* | * | * | * |
* Mae Ununseptiwm yn elfen anhysbys, felly nid oes gwerthoedd wedi eu mesur am y data hyn, ond gall rhai gwerthoedd cael eu rhangfynegi o elfennau eraill.
