Dişbudak yapraklı akçaağaç

Vikipedi, özgür ansiklopedi

?Dişbudak yapraklı akçaağaç

Bilimsel sınıflandırma

Alem:	Plantae
Bölüm:	Magnoliophyta
Sınıf:	Magnoliopsida
Takım:	Sapindales
Familya:	Aceraceae
Cins:	Acer
Tür:	A. negundo

Binominal adı

Acer negundo
L.

Dağılımı

Dişbudak yapraklı akçaağaç (Acer negundo), akçaağaçgiller (Aceraceae) familyasından anavatanı Kuzey Amerika olan iki evcikli bir akçaağaç türü.

[değiştir] Özellikleri

20-25 m'ye kadar boylanır. Gövde çapı 30-50 cm nadiren 1 m'ye kadar çıkar. Kısa gövdeli, geniş ve yuvarlak taçlıdır. Sığ ve saçak bir kök sistemi geliştirir. Derin topraklarda kuvvetli kısa bir ana kök oluşturabilir. Kabuk, ince soluk gri veya açık kahverengidir. Sürgünler sert, yeşil veya morumsu yeşil renkli, üzeri beyaz-mavi toz ile örtülüdür. Lentiseller soluk ve dağınık bir yapıya sahiptir. Tomurcuklar mavi-beyaz yumurta şeklindedir. Yanal tomurcuklar terminal tomurcuklardan daha küçüktür, ve çok kısa saplıdır. Karşılıklı dizilmiş olan 15-20 cm uzunluğundaki tüysü (bileşik) yapraklar çoğunlukla 3-5 sivri uçlu yaprakçıktan oluşur. Yaprak kenarları kaba dişli veya bazen lopludur. Yaprak sapı uzun ve kırmızıdır. Yaprakların üstü açık yeşil alt yüzeyi ise soluk renklidir.

İki evcikli çiçekler, her biri ince bir sapta olan 5-loplu bir çanak yaprağa sahiptir, küçük sarımsı yeşildir göze çarpmaz. Çiçeklerinde taç yaprak yoktur. Uzun sarkan salkımlardaki erkek çiçekler çoğunlukla kümeler oluşturur. Stamenler eflatun renklidir. Nisan ve Mart aylarında yapraklanmadan hemen önce açar. Meyve samaradır. V şekilinde çift kanatlı olup olgunlaşınca düşer.

[değiştir] Ekolojik istekleri

Dişbudak yapraklı akçaağaç nehirlerin, göllerin genellikle yakınında ve de bataklıklarda bulunur. Bu ağaç, çoğunlukla erozyon kontrolü ve vahşi hayata yiyecek sağlamak için dikilir. Evlerin etrafında ve çitlerde kullanılır. Kuzey Amerika'ya özgü olmasına rağmen, yaygın bir şekilde dünya'nın başka bölgelerinde park ve bahçelerde yetiştirilmektedir. Tohumlar, ötücü kuşlar tarafından yenir. Hızlı büyüme yapar ama kısa ömürlüdür ve kolayca fırtınalardan zarar görür. İlk 15-20 yıl çok hızlı büyür sonraki yıllarda 75-100 yaşlarında büyüme yavaşlar. Işık ağacıdır.

Toprak isteği bakımdan değişenlik gösterir. Genellikle drenajı iyi nemli ortamları tercih eder. Organik maddece zengin, killi, kumlu, veya kayalık topraklara iyi adapte olabilir. Akarsuların yakınında derin alüvyonlu topraklarda, yüksek arazi yerlerinde ara sıra yoksul kuru yerlerde de görülür. Nemli topraklarda bulunmasına rağmen kuraklığa dayanıklıdır.

[değiştir] Odunu ve kullanım alanı

Odunu değerli değildir. Yumuşak ve beyaz olan odunun özü açık kahverengidir. Odunu, tahta eşya, kutu, kasa, hamur odunu ve kimyasal damıtma için için kullanılır. Beyaz şekerinden elde edilen akçaağaç şurubu küçük miktarlarda sınırlı bir alanda kullanılır.

[değiştir] Hastalık ve zararlılar

Yaprak antraknozu, kabuk pamukçuğu ve gövde kalp çürümesi gibi birçok hastalık ve zararlı ile karşı karşıyadır. Yaprak yanığı, sıcak kuru yaz aylarında kısmi yaprak dökümüne neden olur. Başlıca çürüklüğe sebep olan mantarlar, Fomitopsis fraxinus, Perrenniporia fraxinophilus, Fomes geotropus, Fomitopsis scutellata, Inonotus glomeratus, ve Ustulina vulgaristir. Verticillium solgunluğu dişbudak yapraklı akçaağaçta dikkate değer ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Fusarium reticulatum var. negundinis mantarı ise odununda kırmızı bir lekeye neden olur. Bu lekeler Cerambycid kanatlı böcekleri ve diğer böcek galerilerine benzetilir. Dişbudak yapraklı akçaağacın böcek zararları göreli olarak önemsizdir, ama birkaç yaprakla beslenen delik açanlar ona saldırır. Leptocoris trivittatus çoğu kez dişbudak yapraklı akçaağaçla ortak bir yaşam içindedir. Larvalar, çoğunlukla yaprak ve yumuşak tohumlarla beslenir. Ağaçlara çokça zarar vermemesine rağmen, soğuk havanın başlangıcıyla büyük sayılarda evleri istila etmesi onu önemli bir zararlı ev hayvanı yapar. Contarinia negundifolia (dişbudak yapraklı akçaağaç yaprak biti), Periphyllus negundinis, ile diğer yaprak beslenenleri, Asya bahçe kanatlı böceği, Maladera castanea, Anisota rubicunda, Archips negundana, ve Caloptilia negundella bazılarıdır. Ölçek böcekleri, Pulvinaria innumerabilis, Mesolecanium nigrofasciatum; delik açanlar, Proteoteras willingana, ve Chrysobothris femorata diğer zarar veren türlerdir.

[değiştir] Bitki sosyolojisi

Güney ve merkezi Arizona ile New Mexico'da 2440 m'e yüksekliğe kadar çıkar. Dişbudak yapraklı akçaağaç genellikle sert odunlu ağaçlarla birlikte bulunur. Bunlardan gümüş akçaağacı, Amerika karaağacı, kara söğüt, kırmızı akçaağaç, kara ceviz ve yeşil dişbudak bazılarıdır.

[değiştir] Üretimi

Tohumlar Ağustos-Eylül aylarında olgunlaşır. İlkbahara kadar ağaç üzerinde kalır. Yere düşen tohumlar, yeterli nem ve sıcaklık sağlandıktan hemen sonra çimlenir. Tohumlarda çimlenme engeli yoktur. Tohumla üretimin yanında çelik ve aşıyla da çoğaltılmaktadır. Ağustos-Eylül aylarında 10-15 cm uzunluğunda alınan yarı odunsu çeliklerin alt kısmında ki yaprak ve tomurcuklar alınır ve bu kısımda küçük yaralar açılır. Hormon kullanımı köklendirme oranını artırır. Aşı yöntemi daha ziyade kültivarların üretiminde yaygın olarak kullanılır. En çok göz aşısı metodu uygulanır.

[değiştir] Taksonomi

Bazı uzmanlar tarafında diğer akçaağaç türlerinden farklılık gösterdiğinden ayrı bir cinste sınıflandırılır. (Negundo aceroides)

İki alt türü vardır:

Acer negundo ssp. negundo, sürgün ve yapraklar tüysüz, Güney Ontario ve New Hampshire'ye, güneydoğu İngiliz Columbia ve doğu Nevada'nın güneyi, Arizona ile en kuzeydeki Meksika ve güneydoğu Florida'da yayılış gösterir. Bazı uzmanlar daha fazla alt türe ayrılır.