Zwyczaj międzynarodowy

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Zwyczaj międzynarodowy, to jedno ze źródeł prawa wciąż żywych i często stosowanych w prawie międzynarodowym. W przeciwieństwie do prawa krajowego, w którym zwyczaj ma już znaczenie marginalne, w prawie międzynarodowym istnieje wiele zagadnień wciąż regulowanych w większości prawem zwyczajowym (np. zagadnienie immunitetu państwa, zasady odpowiedzialności międzynarodowej). Natomiast w większości dziedzin prawa międzynarodowego normy zwyczajowe istnieją obok norm umów międzynarodowych, np. w prawie dyplomatycznym i konsularnym, prawie traktatów, prawie kosmicznym, prawie morza, itd. W czasach nam współczesnych wciąż powstają nowe normy zwyczajowe, np. prawo do szelfu kontynentalnego, zasada wolności przestrzeni kosmicznej. Do bardzo żywo dyskutowanych zagadnień należy obecnie kwestia, czy praktyka tzw. interwencji humanitarnej (np. NATO na Bałkanach) ukształtowała już normę zwyczajową, czy też nie. Przykładem norm zwyczaju międzynarodowego są także normy ius cogens, czyli normy bezweględnie obowiązujące całą społeczność międzynarodową.

Z kolei zwyczaj międzynarodowy trzeba wyraźnie odróżniać od obyczaju międzynarodowego, czyli zbioru norm o charakterze niewiążącym, a często spotykanych w stosunkach międzynarodowych (np. obyczaj dyplomatyczny, grzeczność międzynarodowa, zwany też z commitas gentium, czy też savoir-vivre'em).

[edytuj] Definicja zwyczaju międzynarodowego

Zwyczaj międzynarodowy definiowany jest jako zgodna praktyka państw tworząca prawo. Innymi słowy, zwyczaj to powszechna praktyka przyjęta za prawo (zob. art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Na prawo zwyczajowe składają się więc normy rzeczywiście i stale stosowane w przekonaniu, że są one prawem i że obowiązują.

[edytuj] Elementy zwyczaju międzynarodowego

Najczęściej podaje się cztery elementy zwyczaju międzynarodowego pogrupowane w dwóch kategoriach:

  (a) elementy konieczne: praktyka i opinio iuris sive necessitatis   
  (b) elementy uzupełniające: element geograficzny i element czasowy

praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy;

opinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem. Innymi słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób ponieważ są przekonane (posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris). Opinio iuris często wydaje się trudnym i nieuchwytnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Jednak jego istnienie można próbować wykazać na wiele sposobów: może ono wynikać z milczącego uznania postępowania innych państw; może przejawiać się w oficjalnych oświadczeniach państw i uchwałach organizacji międzynarodowych; może także wynikać z umów międzynarodowych , jeżeli strony umowy zamierzały w nich potwierdzić istnienie normy zwyczajowej;

element geograficzny, zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje wszystkie państwa świata. Pewne normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w poszczególnych kręgach państw. Przykładowo w Ameryce Południowej istnieje norma zwyczajowa azylu dyplomatycznego, przewidująca możliwość udzielania schronienia w misji dyplomatycznej na obcym terytorium, podczas gdy takiej instytucji nie akceptują państwa na innych kontynentach (akceptują natomiast tzw. azyl terytorialny vel polityczny, czyli udzielanie schronienia, ale dopiero na własnym terytorium);

element czasowy, praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła przekształcić się w wiążący zwyczaj międzynarodowy. Nie można jednak wskazać żadnej określonej długotrwałości takiej praktyki. Trywialnie można powiedzieć, że praktyka musi trwać tak długo, aby zdążyło się wykształcić opinio iuris. Niektóre normy zwyczajowe kształtowały się kilka wieków (np. ochrona dzieł sztuki i wyłączenie ich spod prawa łupu), niektóre kilka lat (np. prawo do szelfu kontynentalnego), a niektóre tylko kilka dni, a może wręcz kilkanaście godzin (np. wolność przestrzeni kosmicznej).

Zwyczaj międzynarodowy jest zjawiskiem zmiennym i niekiedy trudno uchwytnym. Jest bowiem procesem nieprzerwanym - nie przerywa go nawet samo powstanie normy zwyczajowej, ponieważ taka norma może ewoluować i zmieniać swoją treść.

Często obrazowo porównuje się powstawanie zwyczaju międzynarodowego do pojawienia się ścieżki na trawie, gdzie nie sposób stwierdzić, od którego momentu ona istnieje. Jeżeli po trawie przejdziemy jeden raz - ścieżka nie powstanie; jeżeli przejdziemy tą samą trasą drugi raz - ścieżki nadal nie ma, choć część źdźbeł trawy będzie już bardziej połamana i pognieciona. W którymś momencie wyraźnie jednak stwierdzimy "o, tu idzie ścieżka". Podobnie trudno jest wskazać dokładny moment powstania zwyczaju międzynarodowego.

[edytuj] Wygaśnięcie normy zwyczajowej

Norma zwyczaju międzynarodowego może przestać obowiązywać bądź w przypadku powstania nowej normy zwyczajowej lub normy umownej bądź przez desuetudo, czyli odwyknięcie od wykonywania - niewykonywanie normy przez dłuższy czas.