Uniwersał połaniecki
Z Wikipedii
Uniwersał połaniecki (właściwie Uniwersał urządzający powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych) – akt prawny wydany przez Tadeusza Kościuszkę 7 maja 1794 w okolicach miasta Połaniec. Formalnie był on wydany w imieniu rządu krajowego Rzeczypospolitej Obojga Narodów w oparciu o art. IV Konstytucji 3 Maja.
Był to drugi po Konstytucji i zarazem ostatni akt prawny Rzeczypospolitej, który formalnie przyznawał ograniczoną wolność osobistą chłopom pańszczyźnianym. Uniwersał ten, jak większość aktów prawnych wydanych w czasie insurekcji kościuszkowskiej nie przeżył jej samej i nie miał prawie żadnego wpływu na faktyczną sytuację chłopów. Głównym powodem jego wydania było zalegalizowanie oddziałów kosynierów i umożliwienie chłopom walki zbrojnej w ramach armii powstańczej. Z biegiem lat nabrał on jednak znaczenia symbolicznego.
Niektóre postanowienia:
- zniesienie poddaństwa osobistego chłopów (pod warunkiem regulacji ich zobowiązań finansowych),
- ograniczona wolność osobista,
- nieusuwalność z ziemi oraz na uznanie ograniczonego prawa chłopów do dochodzenia swoich spraw w sądach,
- redukcja pańszczyzny na czas powstania, z obietnicą dalszych ulg po powstaniu,
- zawieszenie wykonania pańszczyzny chłopom powołanym do wojska,
- wprowadzenie urzędu dozorcy, który był pierwszym urzędnikiem państwowym reprezentującym sprawy chłopskie; jeden dozorca miał okręg liczący ok. 1000 gospodarstw i dbał o przestrzeganie postanowień uniwersału.
