Układ nerwowy kręgowców
Z Wikipedii
|
Podejrzenie o naruszenie praw autorskich |
| Jeżeli oznaczyłeś tę stronę jako podejrzaną o naruszenie praw autorskich, dodaj link do sekcji grudzień 2006 na WP:NPA. |
 Zawartość tej strony może naruszać prawa autorskie. Tekst źródłowy prawdopodobnie pochodzi ze strony:
|
|
|
|
Układ nerwowy kręgowców osiągnął wysoki stopień rozwoju i specjalizacji. Dzieli się on pod względem czynnościowym na 2 układy: somatyczny i autonomiczny, przy czym oba układy ze sobą współdziałają i stanowią całość funkcjonalną, czyli nawzajem się uzupełniają w działaniu organizmu:
1 – uklad somatyczny:
osrodkowy (centralny ) – zbudowany z mozgu i rdzenia kregowego obwodowy – zbudowany z nerowo odchodzacych od mozgu i rdzenia zadania: koordynacja zewnetrzna, kontakt i reakcje na swiat zew, zawiaduje reakcjami somatycznymi
2 uklad autonomiczny - zbudowany z pni nerowoych rownoleglych do kregoslupa i zawierajacyhc zwoje nerwowoewspolczuln ( sympatyczny )
przywspolczulny (parasympatyczny ) zadania: koordynacja wew i regulacja metabolizmu, zawiaduje rekcjami trzewnymi
Elementami składowymi układu nerwowego są komórki nerwowe (patrz s. 129). W rozwoju zarodkowym układ nerwowy powstał z ektodermy, która tworzy rynienkę, później cewkę nerwową. M ó z g w początkowych stadiach powstaje jako pojedynczy pęcherzyk na końcu cewki nerwowej. Następnie dzieli się na 3 odcinki: przodomózgowie, śródmózgowie i zamózgowie, które później różnicują się na: kresomózgowie (K), międzymózgowie (M), śródmózgowie (S), tyłomózgowie (T), czyli móżdżek, i zamózgowie (Z), czyli rdzeń przedłużony. Części mózgu pierwotnie ułożone są liniowo, tzn. jedna za drugą.
W toku ewolucji i rozwoju zarodkowego powstają m.in.
- z kresomózgowia - półkule mózgowe i płaty węchowe
- z międzymózgowia - szyszynka, oko ciemieniowe, oko przysadka mózgowa; /
- z tyłomózgowia - od spodu rozwija się błędnik, czyli ucho wewnetrzne
Od międzymózgowia, śródmózgowia, tyłomózgowia i zamózgowia odchodzi u wyższych kręgowców 12 par nerwów mózgowych.
Ewolucyjne zmiany budowy układu nerwowego dotyczą przede wszystkim mózgu.
Ogólne funkcje układu nerwowego można określić następująco:
a) odbieranie, przetwarzanie i przewodzenie informacji o zmianach w środowisku, kierowanie zachowaniem zwierzęcia względem otaczającego go świata;
b) regulacja i kontrola działania poszczególnych narządów i układów;
c) korelacja działania wszystkich narządów.
Szczegółowa analiza poszczególnych części mózgowia i rdzenia kręgowego u kręgowców wyższych przedstawia się następująco: Kresomózgowie tworzą 2 półkule mózgowe o słabo (gady) lub silnie (ssaki) pofałdowanej powierzchni i płaty węchowe, zbudowane z 2 substancji: istoty białej (położonej wewnętrznie) i istoty szarej (położonej zewnętrznie kory mózgu). Istota szara zbudowana jest z ciał komórek nerwowych tworzących ośrodki nerwowe, również podkorowe. Istota biała składa się z włókien nerwowych (neurytów i dendrytów), stanowiących drogi przewodzące.
W półkulach mózgowych zachodzi, we współpracy ze śródmózgowiem. rdzeniem przedłużonym i kręgowym, integracja i regulacja podstawowych funkcji organizmu. Jest to wewnętrzna, tzw. niższa czynność nerwowa półkul mózgowych, opierająca się na wrodzonych odruchach bezwarunkowych.
Kresomózgowie jest też ośrodkiem pamięci i świadomości. Kora mózgu
- warstwa istoty szarej pokrywającej półkule mózgowe - oraz ośrodki podkorowe, to siedlisko centrów nerwowych związanych z wyższymi czynnościami nerwowymi, jak czucie, ruch, a także słuch, mowa, wzrok (świadome postrzeganie), pisanie, myślenie, kojarzenie, zapewniającymi współdziałanie organizmu ze światem zewnętrznym. Wyższe czynności nerwowe półkul mózgowych związane są m.in. z odruchami nabytymi, czyli warunkowymi.
Międzymózgowie spełnia funkcje głównego pośrednika przekazującego impulsy nerwowe do kory mózgowej i integrującego kontrolę nerwową oraz hormonalną organizmu. Jest miejscem (podwzgórze) ważnych ośrodków nerwowych: głodu-sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji-ucieczki oraz kierujących popędem płciowym i macierzyńskim. Międzymózgowie (jego część
- podwzgórze) reguluje działanie układu dokrewnego za pośrednictwem przysadki (mózgowej) i szyszynki.
Śródmózgowie to pośrednik (niższego poziomu), przez który przebiegają liczne drogi nerwowe. Reguluje odbiór wrażeń wzrokowych i słuchowych, wywiera wpływ odruchowobezwarunkowy na wzajemne ułożenie części ciała i postawę w zależności od siły ciążenia.
Tyłomózgowie, czyli móżdżek, jest ważnym czynnościowym ośrodkiem kontroli, koordynacji i regulacji ruchów, a przez to utrzymywania równowagi ciała, co umożliwia organizmowi przeciwdziałanie sile ciążenia i bezwładności, zapewniając ruchom większą celowość.
Zamózgowie, czyli rdzeń przedłużony, jest zbudowany z zewnętrznie położonej istoty białej i wewnętrznie położonej istoty szarej (a więc inaczej niż w kresomózgowiu). W rdzeniu przedłużonym mieszczą się ośrodki kierujące odruchowymi czynnościami niezależnymi od woli (odruchy bezwarunkowe), jak ośrodki oddechowe, regulujące pracę serca, ciśnienie krwi i funkcjonowanie układu pokarmowego (żucie, połykanie, ssanie, wydzielanie śliny), ośrodki kojarzeniowe słuchu i równowagi oraz koordynacji ruchowej (odruchowej).
Rdzeń kręgowy dzieli się na takie same odcinki jak kręgosłup. Podobnie jak w rdzeniu przedłużonym istota biała leży na zewnątrz, a istota szara wewnątrz. Rdzeń jest ośrodkiem odruchów bezwarunkowych (odruchy rdzeniowe) oraz przewodzi impulsy do i od mózgowia.
Mózg jest chroniony przez kostną czaszkę (mózgoczaszke). Leży w jamie czaszki otoczony 3 błonami, tzw. oponami mózgowymi. Przestrzeń miedzy oponami wypełniona jest płynem mózgowo-rdzeniowym, który amortyzuje urazy mechaniczne, np. uderzenia. Podobnie chroniony jest rdzeń kręgowy (kręgosłup, kanał kręgowy, opony rdzenia, płyn mózgowo-rdzeniowy).
Mózg dorosłego mężczyzny waży średnio 1375 g, kobiety 1240 g. Możliwe są jednak znaczne wahania w obydwie strony, co nie stanowi o inteligencji i uzdolnieniach.
Narządem wzroku człowieka są parzyste oczy. W rozwoju ewolucyjnym rozwinęły się z międzymózgowia. Oko pozwala na rejestrowanie wrażeń świetlnych, wizualnych, a tym samym na dokładne i prawidłowe wyobrażenie o świecie zewnętrznym.
Oko jest zbudowane z gałki ocznej oraz narządów dodatkowych, (iikich jak: powieki, brwi, rzęsy, gruczoły łzowe, mięśnie oka.
Gałka oczna, osadzona w oczodole, jest zbudowana z następujących elementów:
- rogówki (przezroczysta część błony włóknistej gałki) - okrywającej przednią 1/5 powierzchni gałki ocznej, ochraniającej oko przed urazami mechanicznymi i ulegającej regeneracji;
- komory przedniej z cieczą wodnistą, znajdującej się między rogówką u tęczówką;
- źrenicy - otworu w tęczówce o zmiennej średnicy (3-8 mm), zależnej od ilości dopływającego światła;
- tęczówki (przednia część błony naczyniowej gałki), która działa jak przesłona regulująca wielkość źrenicy, a tym samym ilość światła wpadającego do oka; tęczówka zawiera barwnik decydujący o kolorze oczu;
- soczewki - całkowicie przezroczystej, warunkującej ostrość widzenia dzięki skupianiu promieni świetlnych na siatkówce; proces ustawiania obrazu na ostrość nosi nazwę akomodacji oka i polega na ruchach (wyginaniu i zmianie ogniskowej) soczewki;
- ciała szklistego położonego między soczewką a siatkówką, zajmującego największą część, bo około 4/5 gałki ocznej; ciało szkliste, o konsystencji galaretowatej, otoczone jest błoną szklistą;
- siatkówki - warstwy światłoczułych komórek nerwowych, tj. pręcików i czopków, które są właściwymi receptorami wzrokowymi (fotorecep-torami), przy czym pręciki zawierają rodopsynę i reagują na natężenie światła o zmroku (biel, szarość, czerń), czopki zaś zawierają jodopsynę i reagują na barwy; liczba czopków warunkuje zdolność rozdzielczą oka (mierzoną najmniejszą odległością dwóch rozróżnianych jeszcze punktów odbieranego obrazu);
- nerwu wzrokowego przekazującego impulsy z siatkówki do kory mózgowej;
- naczyniówki (tylna część błony naczyniowej gałki) - z wbudowanymi bardzo licznymi naczyniami krwionośnymi;
- twardówki (nieprzezroczysta cześć błony włóknistej gałki) - osłaniającej 4/5 pozostałej (poza rogówką) powierzchni gałki.
Za pomocą narządu wzroku człowiek rozpoznaje przedmioty, odróżnia ich kolor, kształt, ocenia odległość. Obserwowane przedmioty odbijają światło, które przechodząc przez układ optyczny oka (rogówka, ciecz wodnista komory przedniej, źrenica, soczewka, ciało szkliste) pada na siatkówkę. Powstałe impulsy z receptorów siatkówki przenoszone są nerwami wzrokowymi do kory mózgu (korowych ośrodków wzroku w płacie potylicznym), gdzie podlegają analizie i syntezie (obraz postrzegany).
Wśród schorzeń oka wymienia się:
- wady wzroku, a mianowicie:
astygmatyzm, który jest wynikiem nieprawidłowego wysklepienia rogówki, co sprawia, że na siatkówce powstaje nieostry obraz; korekta - szkła cylindryczne lub soczewki kontaktowe,
krótkowzroczność powodowaną skupianiem się promieni światła przed siatkówką (zbyt silne załamywanie światła, zbyt wydłużona gałka oczna); korekta - soczewka podwójnie wklęsła,
dalekowzroczność wywołaną skupianiem się promieni świetlnych za siatkówką (za słabe załamywanie światła, skrócona gałka oczna); korekta - soczewka dwuwypukla;
- ślepotę zmierzchową (kurza ślepota) spowodowaną niedoborem witaminy A (nazwa pochodzi stąd, że z natury ptaki domowe źle widzą przy słabym oświetleniu);
- daltonizm, tj. ślepotę na barwy czerwoną, zieloną i błękitną uwarunkowaną genetycznie, a sprzężoną z płcią.
