Twierdza Warszawa

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Fragment fortu Bema w warszawskiej dzielnicy Bemowo

Twierdza Warszawa – zespół fortów i innych budowli fortyfikacyjnych wzniesionych przez władze carskiej Rosji wokół Warszawy pod koniec XIX w., tworzące wraz ze zbudowaną po powstaniu listopadowym Cytadelą Aleksandrowską twierdzę Warszawa.

Decyzję o przekształceniu Warszawy w twierdzę władze carskie podjęły w 1879 roku^[1], samą budowę rozpoczęto z kilkuletnim opóźnieniem. Wybudowano około 20 obiektów, zarówno po lewej, jak i po prawej stronie Wisły, otaczając ówczesną Warszawę dwoma pierścieniami fortów. Z powodu zmiany strategicznych planów obrony zachodnich granic imperium rosyjskiego w 1909 roku podjęto decyzję o likwidacji twierdzy.^[2] Do 1913 roku zniszczona została znaczna część fortów, w pierwszej kolejności zniszczone zostały forty po praskiej (wschodniej) stronie Wisły. Likwidowanie twierdzy wstrzymano w połowie 1913 roku, gdy zmieniająca się sytuacja polityczna zmusiła rosyjski sztab generalny do ponownej rewizji strategii obrony zachodniej części imperium. Ocalałym fortom przywracano pośpiesznie funkcje obronne i wznoszono nowe betonowe umocnienia.

Twierdza Warszawa nie odegrała większej roli w rozpoczętej wkrótce wojnie. 3 sierpnia 1915 roku została poddana praktycznie bez walki, po wysadzeniu ważniejszych obiektów obronnych twierdzy, mostów przez Wisłę i dworców kolejowych.^[3]

Forty pozostałe po twierdzy Warszawa wykorzystane były w następnej wojnie – do obrony stolicy przed armią niemiecką w czasie wojny obronnej w 1939 roku.

[edytuj] Forty lewobrzeżnej Warszawy

Lewobrzeżna część Warszawy jest (i w chwili budowy twierdzy była) znacznie większa od prawobrzeżnej Pragi, otoczona została większą liczbą fortów. Do lewobrzeżnych fortyfikacji należą:

Fort I Bielany znajduje się w widłach ulic Wybrzeże Gdyńskie oraz Marymoncka w Lasku Bielańskim. Z fortu bardzo niewiele zostało. Rozpoznawalne w terenie są: fosa, wał piechoty oraz wał artylerii oprócz prawego czoła, na tym odcinku wały i fosa zostały zniwelowane. Praktycznie brak śladów po elementach murowanych fortu. Zachował się niewielki fragment stropu koszar szyjowych oraz ledwie widoczna pozostałość wylotu z poterny. Jest ledwo widoczny – jego teren to duża polana na północy Lasku Bielańskiego.
Fort II Wawrzyszew jest położony na Bielanach, w okolicach dzisiejszego osiedla Chomiczówka, otoczony wodną fosą, w pobliżu lotniska na Bemowie. Należał do Wojska Polskiego, lecz został sprzedany. Dziś znajdują się tu: ośrodek jazdy konnej oraz ogródki działkowe.
Fort IIa Babice (także Fort Radiowo) jest położony na Bemowie tuż przy granicy miasta w okolicach osiedla Boernerowo, zachowany w niezłym stanie, otoczony niepełną już dziś wodną fosą. W posiadaniu Wojska Polskiego. W pobliżu wygodne szlaki rowerowe.

Fragment fortu Bema

Fort Bema (inaczej Fort Parysów) jest najbardziej rozpoznawalnym fortem w Warszawie, znajduje się na Bemowie, na wschód od osiedla mieszkalnego, w pobliżu Wojskowych Zakładów Lotniczych. Bardzo dobrze zachowany, w ostatnich latach jest restaurowany, ma służyć jako miejsce rekreacyjne Warszawy. Powstał w latach 1886–1890 jako fragment wewnętrznego pierścienia fortów twierdzy Warszawa. Rosjanie wybudowali fort artyleryjski. Fosa była broniona bezpośrednio z wałów. Fort miał być zniszczony w ramach akcji likwidacji Twierdzy Warszawa, jednak rozkaz z 31 stycznia 1909 roku nie został jednak wykonany. W czasie II wojny światowej na terenie fortu znajdowały się niemieckie magazyny. Po wojnie fort przejęło wojsko, które w latach ’80 przekazało teren klubowi sportowemu Legia.
Fort III Blizne jest położony na Bemowie, przy osiedlu Groty i Górce. Otoczony fosą. Zachowały się koszary szyjowe, wał główny i odcinki krytego korytarza w wale osiowym fortu. Kaponiera czołowa i kaponiery barkowe wysadzone.
Fort IV Chrzanów położony jest na terenie dzielnicy Bemowo, przy osiedlu Chrzanów. W niewielkim stopniu ogrodzony fosą, w większym umocnieniami ziemnymi. Teren nie jest przez nikogo pilnowany, co powoduje jego dewastację. Zniszczeniu uległo około 50% koszar w podwalni.
Fort Wola jest już nie istniejącym dziś fortem, na jego miejscu znajduje się centrum handlowe oraz zajezdnia autobusowa.
Fort V Włochy leży we Włochach, w pobliżu cmentarza, nie jest otoczony fosą. Zachowały się koszary szyjowe oraz resztki kazamaty szyjowej na terenie cmentarza.
Fort Szczęśliwice jest położony na Ochocie, tuż przy Alejach Jerozolimskich, częściowo otoczony fosą. Obecnie znajdują się tu ogródki działkowe, jednak niedługo fort zniknie, a na jego miejscu powstaną osiedla mieszkaniowe.
Fort Mokotów położony przy ulicy Racławickiej. Zachowane koszary w podwalni, oba magazyny prochowe. Zniekształcona kaponiera szyjowa. Kazamaty istnieją i są dostępne z suchej fosy, ale obecnie znajdują się głęboko pod ziemią.
Fort VI Okęcie znajduje się we Włochach, niedaleko od lotniska na Okęciu. Prawie całkowicie otoczony wodą, zachowany w średnim stanie, obok niewielki cmentarz. 14 marca 1980 roku na terenie fortu rozbił się samolot pasażerski Ił-62M należący do Polskich Linii Lotniczych LOT.
Fort VII Zbarż znajduje się pomiędzy terminalem 1 lotniska na Okęciu a linia kolejową w kierunku Piaseczna. Dziś używany jako ogródki działkowe, zachowały się koszary szyjowe ale są zalane wodą.
Fort VIIa Służewiec jest położony na Służewiu, pomiędzy Aleją Lotników i Puławską. Fort w całości betonowy.
Fort VIII Służew znajduje się na Ursynowie w okolicach Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Zachowały się koszary szyjowe i wał główny, oraz resztki kaponier.
Fort "Piłsudskiego" (inna nazwa to Legionów Dąbrowskiego, Mokotów II) leży na Mokotowie, w pobliżu Królikarni i toru na Stegnach. Całkowicie otoczony fosą wypełnioną wodą. Należy do Wojska Polskiego.
Fort IX Czerniaków leży na Sadybie przy ulicy Powsińskiej. Część fortu to ogólnodostępne parki, a jego centralną część zajmuje filia Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Katyńskie. Fort otoczony fosą.
Fort X Augustówka znajduje się na Siekierkach koło Sanktuarium. Fort wyłącznie ziemny, nigdy nie powstały tu koszary lub inne elementy ceglane lub betonowe. Znajduje się tu strzelnica, wokół pozostały jeszcze fragmenty fosy.

Forty pomocnicze:

Fort T-scha Odolany fort pomocniczy, dziś na terenie kolejowym na Odolanach,
Fort M-Tsche Odyńca dziś nie istniejący mały fort na Mokotowie przy ul. Odyńca,
Fort Tscha-M Rakowiec fort pomocniczy w dzielnicy Ochota na Rakowcu, obecnie na terenie parku.

Forty z numerami rzymskimi należały do zewnętrznego wału obronnego, natomiast te bez numerów były częścią wewnętrznego systemu obronnego. Do systemu fortów zaliczana jest też Cytadela warszawska.

[edytuj] Forty prawobrzeżnej Warszawy

Fort XIII Lewicpol znajduje się na Bródnie na terenie parku leśnego "Bródno". W forcie mieści się jednostka wojskowa.
Fort XIIa Lewinów znajdował się niegdyś na Zaciszu przy ulicy Łodygowej idącej w kierunku Ząbek. Zlikwidowany, dziś są tu ogródki działkowe.
Fort Wawer znajdował się na terenie obecnego Parku Matki Mojej. Po forcie nie pozostał żaden ślad w terenie oprócz zagłębienia w miejscu, w którym znajdowały się kiedyś koszary szyjowe.
Istniały także forty:
- Fort XI Grochów,
- Fort XIa Grochów II,
- Fort Kawęczyn,
- Fort XII Antoninów,
- Fort XIV Marywil,