Romowie w Polsce
Z Wikipedii
| Ten artykuł jest częścią serii Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce |
|
Mniejszości narodowe: Mniejszosci etniczne: Grupy ubiegające sie |
Pierwsze świadectwa obecności Romów {Cyganów) w Polsce pochodzą z 1401 roku. Wydane w XVI i XVII wieku ustawy banicyjne były egzekwowane tylko częściowo. Od XVII wieku do roku 1795 istniał w Polsce urząd królów cygańskich. Wywodzili się oni najczęściej z polskiej szlachty i mianowała ich kancelaria królewska. Urząd ten miał służyć podporządkowaniu Cyganów przepisom administracyjnym i ich obronie przed szykanami. W 1791 uniwersał Komisji Obojga Narodów zapewnił Cyganom prawa obywatelskie.
W okresie międzywojennym Polskę zamieszkiwało około 30 tys. Cyganów (dane z 1930 roku). Większość wędrowała z taborami, część jednak prowadziła osiadły tryb życia głównie na południu. Po wojnie, w związku z obowiązującymi w Polsce od 1964 przepisami zakazującymi poruszania się taborów i prowadzenia koczowniczego trybu życia, liczba Cyganów zmalała. Rozbicie na wiele grup i liczne antagonizmy nie sprzyjają działaniom cygańskich elit w obronie praw obywatelskich i etnicznych.
W 1979 w Muzeum Okręgowym w Tarnowie powstał dział gromadzący zbiory, dokumentację naukową i ikonografię dotyczącą Cyganów. Tam zorganizowano też bodaj jedyną w świecie stałą wystawę poświęconą Cyganom. W marcu 1992 powstało Stowarzyszenie Romów w Polsce. Co roku w Gorzowie Wielkopolskim odbywają się festiwale zespołów cygańskich. Wielkim piewcą i badaczem folkloru cygańskiego był Jerzy Ficowski.
W Polsce występują głównie Romowie z czterech plemion/szczepów:
- Polscy Cyganie nizinni, inaczej: Polska Roma, zbliżeni do niemieckich i rosyjskich Cyganów nizinnych. Odbywają niezbyt dalekie wędrówki, noszą polskie nazwiska, a ich dialekt ma liczne zapożyczenia z języka niemieckiego.
- Polscy Cyganie wyżynni, inaczej: Cyganie karpaccy, Bergitka Roma, Nasi Cyganie – mieszkają w okolicach Nowego Targu i Nowego Sącza, zbliżeni do Cyganów ukraińskich i słowackich. Prawdopodobnie przybyli z południa w XV-XVI wieku. W ich dialekcie jest wiele słów pochodzenia słowackiego i węgierskiego. Są jedyną grupą Romów, która się osiedliła, a także jedną z najbiedniejszych. Ze względu na osiadły tryb życia i małą znajomość romskich zwyczajów nie są poważani przez inne grupy.
- Kełderasza, Keldari (cyg. – kotlarze) – przybyli z terenów Rumunii i Mołdawii. W latach 50. XIX wieku zniesiono w tych krajach pańszczyznę Romów, co spowodowało nasilenie emigracji (w tym do Ameryki). Mają największą skłonność do wędrówek, często bardzo dalekich. Wyróżniają się zamożnością i lubią podkreślać swój wysoki status. Mają rozległe kontakty towarzyskie i handlowe. W XIX stuleciu najczęściej imali się reperowania i powlekania kotłów kuchennych.
- Lowari (cyg. – koniarze) – przybyli najprawdopodobniej z terenu Węgier. W XIX wieku ich głownym zajęciem była hodowla koni. Prowadzą nierozstrzygnietą do dziś rywalizację z Keldari (Kełderaszami) o wpływy.
Około 30% populacji dzieci romskich w ogóle nie wypełnia obowiązku szkolnego. [1]
