Rejtan (obraz Jana Matejki)
Z Wikipedii
 |
| Rejtan - Upadek Polski |
| Jan Matejko, 1866 |
| olej na płótnie |
| 282 × 487 cm |
| Muzeum Narodowe w Warszawie |
Rejtan - Upadek Polski - obraz Jana Matejki z 1866 przedstawiający protest Tadeusza Rejtana.
Układ rozbiorowy, na mocy którego Prusy, Rosja i Austria dokonały podziału części ziem polskich, zatwierdzony został przez zebrany na Zamku Warszawskim sejm polski dnia 21 kwietnia 1773 roku. Ta tragiczna sytuacja stała się przedmiotem wstrząsającego obrazu Jana Matejki, może jednego z najlepszych obrazów, jakie namalował.
Narodowa zdrada trzech Polaków – Szczęsny Potocki, Adam Poniński i Franciszek Ksawery Branicki – zmierza do sali senatu dla złożenia upokarzającego podpisu. Zagrodził im drogę, rzucając się przed nimi na ziemię, poseł nowogródzki Tadeusz Rejtan, bezskutecznie próbując ich powstrzymać.
Reszta Polaków z królem Stanisławem Augustem, który opuściwszy swój tron, stoi zamyślony i bezradny z zegarkiem w ręku, zbiła się ciasno w kącie sali, a ponad nimi, w loży, zasiadł ambasador rosyjski Riepnin. Sala zamkowa jest w stanie opłakanym: sztukaterie drzwi są pokruszone, kotary podarte, kinkiety potłuczone, świece wypalone, na posadce poniewiera się stos rozrzuconych papierów i leży przewrócone krzesło. Upuszczony pieniążek – może judaszowy srebrnik z kieszeni Pienińskiego – balansuje złowrogo na krawędzi. Pośrodku na ścianie, króluje portret carycy Katarzyny II.
W 1867 r. na wystawie światowej w Paryżu Rejtan przynosi Matejce złoty medal. Kupił go wówczas cesarz Franciszek Józef I, a po 1918 r. rząd niepodległej Polski odkupił obraz i ofiarował do Zamku Królewskiego w Warszawie. Wywieziony na wschód w 1939 r. został przejęty przez Niemców, ewakuowany w 1944 r. odnaleziony w fatalnym stanie został odnowiony po 3-letnich staraniach konserwatorskich.
Obraz stał się inspiracją piosenki Jacka Kaczmarskiego pod tytułem "Rejtan czyli raport ambasadora".
