Oznaczenia polskich parowozów

Z Wikipedii

[edytuj] Symbol polskich parowozów normalnotorowych składa się z liter i cyfr.

Obowiązujący do dziś system oznaczania parowozów normalnotorowych oraz tendróz na PKP został wprowadzony rozporządzeniem Ministra Kolei Żelaznych (MKŻ) z dnia 31 listopada 1922r. Rzeczywiście jednak wszedł on do stosowania w latach 1923-1924, choć niektóre źródła podają lata 1923-1926. Pierwsza litera (zawsze duża) oznacz rodzaj parowozu:

• O: osobowy np. Ol49
• P: pospieszny np. Pm36
• T: towarowy np. Ty2

Druga duża litera K (od kusy - czyli krótki) oznacza tendrzak np. TKt48
Druga lub trzecia litera (zawsze mała) oznacza układ osi.

Liczba na końcu oznacza:

• 1-10: parowóz pochodzenia niemieckiego np. Ti3
• 11-19: parowóz pochodzenia austriackiego
• 20-99: parowóz pochodzenia polskiego (liczba oznacza rok zatwierdzenia konstrukcji) np. Ty51
• 100-200: parowozy innego pochodzenia, otrzymane przez PKP do II wojny światowej
• powyżej 200: parowozy innego pochodzenia niż powyższe, otrzymane przez PKP po II wojnie światowej

W parowozach przerobionych na bezogniowe po symbolu dodaje się literę b np. TKi3b

Odmienne oznaczenie 1U miała seria produkowanych w Polsce od podstaw parowozów bezogniowych.

Tendry oznaczano wg schematu:

1. dwie pierwsze cyfry - liczba metrów sześciennych wody, którą tender zawiera,
2. układ osi - C - tender trzyosiowy, D- czteroosiowy, E-pięcioosiowy,
3. jedna, dwie lub trzy ostatnie cyfry - tak jak dla oznaczania parowozów.

I tak np. oznaczenie 32D43 oznacza tender o pojemności 32 m.sześć. wody, czteroosiowy, konstrukcja zatwierdzona w 1943r. (a więc mamy tu do czynienia z tendrem zaprojektowanym podczas II wojny światowej dla lokomotyw wojennych serii 52, powojenne oznaczenie - Ty2).

Warto dodać, że w przypadku parowozów budowanych dla przemysłu nie stosowano jednolitego systemu ich oznaczania. I tak np. parowozy serii "Śląsk" były oznaczane jako "TKp" - a więc parowóz tendrzak towarowy o układzie osi D (0-4-0). Widać więc, że w tym oznaczeniu zrezygnowano z członu cyfrowego. Parowozy "Ferrum", równie często spotykane na bocznicach zakładów przemysłowych, co parowozy "Śląsk" oznaczano najczęściej jako "TKh" (a więc parowóz tendrzak towarowy o układzie osi C lub wg innego systemu 0-3-0), lub też rzadziej - na "modłę" kolejową - jako TKh49.

Nieco odmienny system oznaczeń stosuje się do oznaczania parowozów wąskotorowych. Powyższe regulują postanowienia Instrukcji (PKP) WM-11. I tak:

1. pierwsza litera oznacza: P - parowóz z tendrem doczepnym, T- parowóz tendrzak,
2. druga litera oznacza układ osi napędnych: x - cztery osie, y - trzy osie, z - pięć osi. Jeśli parowóz liczył tylko dwie osie napędne, po literze T lub P nie stosowano żadnej litery
3. trzecia, a w przypadku parowozów dwuosiowych - druga litera: a lub b oznacza liczbę osi tocznych.

I tak np. parowóz o układzie osi 1-3-0 z tendrem doczepnym to Pya np. Pya 2, tendrzak o układzie 0-2-0 to T, np. T2.

Tendry oznacza się wg przykładowego schematu:

Pt6x48,

przy czym:

1. pierwsza dwie litery określają, czy tender skonstruowano do parowozu tendrzaka - jako dodatkowy rezerwuar węgla i wody, czy do parowozu przystosowanego do pracy z tendrem. W pierwszym przypadku są to litery "Zt", w drugim - "Pt",
2. cyfra oznacza liczbę metrów sześciennych wody, którą może pomieścić tender,
3. litera "x" lub "y" oznaczają, czy jest to tender, odpowiedni, cztero czy trzyosiowy. Jeśli tender ma wyłącznie dwie osie, nie stosuje się - wzorem oznaczeń parowozowych - żadnych oznaczeń.

Tak w przypadku tendra jak i w przypadku parowozu, ostatnie cyfry w oznaczeniu serii określały - w przypadku parowozów/tendrów - polskiej konstrukcji - datę zatwierdzenia konstrukcji, w przypadku obcych konstrukcji - moc parowozu.

Warto dodać, że w praktyce oznaczenia tendrów wg powyższego schematu były niezwykle rzadko spotykane. Chodzi tu o trzeci w kolejności symbol - cyfrę oznaczającą liczbę m. sześć wody. Kilka takich tendrów pracujących z parowozami Px 48 (a więc oznaczonych jako Pt6x48) widziałem na kolejach pomorskich. Najczęściej jednak spotykano oznaczenia bez ww. symbolu. I tak współpracujące z parowozem Px 48 tendry oznaczano jako Ptx48, a z siostrzaną serią Px49 - jako Pty49 (zamiast Pt4y49).

Zarówno w przypadku parowozów polskich, jak i konstrukcji obcych, oznaczenie serii - zarówno parowozu jak i tendra - było umieszczone na tabliczce metalowej. Nad nią umieszczano godło, pod nią numer kolejny parowozu. Pierwotnie tabliczkie te były czarne z białymi literami, a w przypadku tabliczek mosiężnych - nie malowane. Parowozy Ok22 posiadały oryginalne tabliczki aluminowe, stąd też w okresie przedwojennym eksploatowano je z tabliczkami w oryginalnym, metalicznym kolorze. Zwyczaj malowania tabliczek na biało-czerwono (czerwone tło i białe litery) jest stosunkowo późny. Pojawił się dopiero w latach powojennych.

Warto jednak dodać, że parowozy budowane dla przemysłu najczęściej nie miały tabliczek. Niektóre maszyny posiadały takowe, ale były one najczęściej przerabiane z maszyn normalnotorowych przez maszynistów obsługujących maszyny przemysłowe. Parowozy wąskotorowe starszych serii a przede wszystkim na tor o szerokości 600 mm, jak też i wąskotorowe maszyny przemysłowe nie posiadały często w ogóle tabliczek. Najczęściej oznaczenia te malowano białą farbą na budce maszynisty i skrzyni wodnej tendra. Budkę maszynisty zdbiła w takich przypadkach tabliczka z biało-czerownym wizerunkiem orła z umieszczonym pod nim napisem "P.K.P." - jak na zdjęciu.