Mur berliński

Z Wikipedii

Mur berliński - od sierpnia 1961 do listopada 1989 system umocnień długości 45,1 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe, miny) oddzielający Berlin Wschodni, stolicę Niemieckiej Republiki Demokratycznej i miejscowości zachodniej Brandenburgii od Berlina Zachodniego.

13 sierpnia 1961 władze NRD zamknęły przejścia do Berlina Zachodniego. Najpierw wykonano zapory drutowe, a następnie wzniesiono początkowo półmetrowy mur z cegieł, wkrótce zaś znacznie wyższy mur z betonowych segmentów. Wstrzymano komunikację między obydwoma sektorami miasta, 50 tys. mieszkańców NRD zatrudnionych w Berlinie Zachodnim musiało pozostać w domu.

Od wielu miesięcy Walter Ulbricht, I sekretarz SED, zabiegał u Nikity Chruszczowa, I sekretarza KPZR, o zgodę na "zastosowanie radykalnych środków" zapobiegających ucieczce najlepszych specjalistów NRD na Zachód. Polecił też Erichowi Honeckerowi przygotowanie tajnego planu pod kryptonimem "Chiński Mur", mającego na celu odgrodzenie Berlina Zachodniego od terytorium NRD. Mimo tych działań, pogłoski które rozchodziły się po obu stronach granicy, 15 czerwca 1961 Ulbricht zdementował:

Robotnicy budowlani naszej stolicy zajmuja się głównie budownictwem mieszkań i ich siła robocza zostaje w pełni wykorzystana w tym właśnie celu. Nikt nie ma zamiaru budować muru!

Zabiegi Ulbrichta w Moskwie wreszcie zakończyły się sukcesem 5 sierpnia, kiedy na spotkaniu liderów partii komunistycznych uzyskał zgodę na uszczelnienie granicy między obu częściami Berlina. Dwa dni później Chruszczow zapowiedział przez radio, że "wygodna droga ucieczki" przez Berlin Zachodni musi zostać całkowicie zlikwidowana.

Znacznie już wcześniej przewidywano, iż strumień uciekinierów ze Wschodu zostanie wkrótce zahamowany. Przygotowania do operacji "Chiński Mur" nie mogły pozostać niezauważone, toteż w ostatnich tygodniach przed zamknięciem granicy liczba uchodźców gwałtownie wzrosła. Po wystąpieniu radiowym Chruszczowa wśród osób rozważających ewentualny wyjazd na Zachód pojawił się syndrom "gorączki przymykanych drzwi". W kulminacyjnym okresie ponad 1000 osób dziennie uciekało na Zachód. 12 sierpnia ich liczba przekroczyła cztery tysiące.

W sobotę 12 sierpnia około czwartej po południu Ulbricht podpisał i przesłał Honeckerowi rozkaz realizacji planu "Chiński Mur". Ogłoszono, że do przekroczenia granicy zachodnich sektorów miasta niezbędne będzie posiadanie specjalnych upoważnień. Powołano rezerwy policji oraz tzw. milicji robotniczej, jednostek stworzonych po zamieszkach w roku 1953. Przygotowano zgromadzone w magazynach koszar dziesiątki kilometrów kolczastego drutu i setki posterunków strażniczych. O północy 25 tysięcy uzbrojonych żołnierzy, policjantów i funkcjonariuszy robotniczej milicji otoczyło gęstym szpalerem zachodnie sektory Berlina. W niedzielę 13 sierpnia o godzinie 1¹¹ nad ranem oficjalna enerdowska agencja prasowa podała komunikat, że państwa Układu Warszawskiego zwróciły się do NRD z prośbą o ustanowienie "skutecznego nadzoru" nad granicą w Berlinie i wokół niego. W ciągu godziny zamknięto 67 spośród 81 istniejących punktów przekraczania granicy Berlina Zachodniego, a wkrótce zlikwidowano jeszcze dalszych siedem. Wszelki ruch między obu częściami miasta został zatrzymany, również szybkie koleje miejskie przestały kursować między obiema częściami miasta. Zaczęto stawiać zasieki, które wkrótce zastąpiły betonowe segmenty kilkumetrowej wysokości. Przez pierwsze kilka dni przez nie dość jeszcze szczelne umocnienia zdołało się przedostać wiele osób, niektóre z nich wykorzystywały niezamurowane jeszcze przez władze NRD okna granicznych budynków, których fasady z widokiem na Berlin Zachodni stanowiły linię graniczną. Budynki te jednak wkrótce całkowicie zamurowano, a nieco później całkowicie zburzono.

Przez następne blisko trzydzieści lat komunikacja między obiema częściami miasta odbywała się poprzez kilka silnie strzeżonych przejść (najsławniejsze z nich to "Checkpoint Charlie", przy Friedrichstraße, łączące Berlin Wschodni z byłym sektorem amerykańskim Berlina Zachodniego, na którym w październiku 1961 doszło do konfrontacji czołgów sowieckich z amerykańskimi). Jedynie dwie zachodnioberlińskie linie metra, C i D, oraz jedna linia S-Bahn przebiegały eksterytorialnie bez przystanków pod centrum Berlina. Począwszy od 23 sierpnia prawo przekraczania granicy Berlina Zachodniego mieli tylko ci spośród obwateli NRD, którzy posiadali tam prawo stałego pobytu. Prawo takie uzyskiwali tylko bardzo nieliczni Niemcy z NRD, praktycznie prawie wyłącznie emeryci w ramach "łączenia rodzin". W licznych próbach przekraczania muru bez zezwolenia władz NRD zginęło 239 ludzi. Pierwszy był Rudolf Urban, który zginął w wyniku upadku z okna przy Bernauer Straße już 19 sierpnia, pierwszy raz otwarto ogień do uciekinierów 24 sierpnia, a 4 października w wyniku ostrzału na tej samej Bernauer Straße zginął Bernd Lünser. Pierwszym zabitym już po postawieniu muru był Peter Fechter, który zmarł 17 sierpnia 1962 po wielogodzinnych cierpieniach u stóp muru w wyniku ciężkich ran postrzałowych. Ostatnim zastrzelonym był Chris Gueffroy, który zginął 6 lutego 1989, dwa tygodnie przed cofnięciem przez NRD rozkazu otwierania ognia do uciekinierów. Ostatnia ofiara muru, Winfried Freudenberg, zginął trzy dni później w wyniku katastrofy balonu własnej roboty, którym przeleciał ponad murem. Spadł wraz z nim w dzielnicy Zehlendorf, już po zachodnioberlińskiej stronie.

Budowa muru naruszała porozumienie powojenne w sprawie okupacji Niemiec. Jednakże ani protesty mocarstw zachodnich, ani burzliwe demonstracje po obu stronach muru nie dały rezultatu. Nazywany przez komunistyczną propagandę "murem ochronnym przed faszyzmem", mur berliński w rzeczywistości od samego początku był stworzony wyłącznie w celu powstrzymania ucieczek na Zachód. Od 23 czerwca 1963 zaczęto tworzenie wzdłuż muru pasa "spalonej ziemi" zaminowanej i strzeżonej przez mechaniczne "potykacze" i czujniki, systemy automatycznego ostrzału i inne instalacje mające na celu uniemożliwienie niedozwolonego przekroczenia granicy. Przez wszystkie lata jego istnienia był on systematycznie przez władze NRD poprawiany i rozbudowywany. Rozbudowa ta realizowana była w czterech etapach:

1. Zasieki z drutu kolczastego (1961)
2. Zasieki "ulepszone" (1962-1965)
3. Mur betonowy (1965-1975)
4. "Grenzmauer 75" ("Mur graniczny 75") (od 1975)

Mur czwartej generacji, z sekcji oficjalnie nazywanych "Stützwandelement UL 12.11" (w przybliżeniu "element muru oporowego") był wersją ostateczną i najbardziej wyrafinowaną. Składał się z 45 tys. pojedynczych, samodzielnie stojących elementów z betonu zbrojonego wysokości 3,6 m i 1,5 m szerokości. Kosztowały one ponad 16 milionów marek NRD ^[1].

Systemy samoczynnie strzelające do wszystkiego co się rusza w zakazanej strefie wzdłuż muru zostały zdemontowane dopiero w 1984 w zamian za dwie duże pożyczki udzielone władzom NRD przez rząd RFN.

Od strony NRD dostęp do muru był niemożliwy, dodatkowe ogrodzenie pasa granicznego stało od 30 do nawet 100 m od samego muru. Po stronie Berlina Zachodniego natomiast berliński mur stał się czterdziestokilometrowym polem do ćwiczeń dla miłośników graffiti, w niektórych miejscach ustawiono również wieżyczki obserwacyjne dla turystów. Jedną z nich odwiedził np. Richard Nixon w 1969.

Dopiero od 9 listopada 1989 rozpoczęto demontaż muru berlińskiego. Kawałki betonu, będące pozostałością po jego zburzeniu przez wiele następnych lat stały się obiektami pamiątkarskimi, a tereny w centrum miasta pozostałe po rozbiórce szerokiego na kilkadziesiąt metrów systemu umocnień z nim związanych stały się poszukiwanymi parcelami budowlanymi.