Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole
Z Wikipedii
Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża - kolska fara jest typową budowlą gotycką. Został wybudowany na przełomie XIV i XV wieku. Jest świątynią trzynawową, z węższym i nieco niższym prostokątnym prezbiterium. Ze znajdujących się wewnątrz zabytków na szczególną uwagę zasługują: późnorenesansowe sakramentarium z piaskowca (XVI wiek), ośmiokątna ambona (XV wiek), płyta nagrobna Jana z Garbowa (XV wiek). Obiekt ten pełni rolę głównego kościoła parafialnego miasta i dekanatu kolskiego I.
Spis treści |
[edytuj] Historia kościoła
Kolski kościół farny to wg tradycji najstarsza dotacja katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej. Fundowany był w XIII wieku. Zachowany do naszych czasów pochodzi z przełomu XIV i XV stulecia. Konsekrowany został w 1409 r. Wówczas także konsekrowano świątynię pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża oraz Świętej Doroty i Świętej Katarzyny. W 1451 r. w kolskiej farze miała miejsce konsekracja na biskupa kujawsko-pomorskiego, Jana Gruszczyńskiego, późniejszego prymasa Polski. 23 listopada 1470 r. król Kazimierz Jagiellończyk wydał przywilej zezwalający na powołanie przy kościele farnym kolegium mansjonarzy. Fundatorem tego kolegium był Jan Hińcza z Rogowa. W początkach XVI wieku do korpusu nawowego dobudowano od południa kaplicę Najświętszej Marii Panny, z fundacji Jarosława Pomian-Sokołowskiego z Wrzący Wielkiej, która poświęcona została 11 marca 1522 r. Pod kaplicą znajdowały się grobowce rodzinne, gdzie jako pierwszy pochowany został fundator kaplicy. Chyba również w tym stuleciu do prezbiterium dobudowano gotycką zakrystię. Wspomniani już wcześniej księża mansjonarze prowadzili przy kolskiej świątyni szkołę, a także opiekowali się Bractwem Literackim, co znajduje potwierdzenie w dokumencie z 1583 r. Źródła podają także, że w 1643 r. abp Maciej Łubieński poświęcił w kościele dziesięć ołtarzy. Jeden z nich zawierał relikwie bł. Doroty. W 1789 r. kolska parafia liczyła zaledwie 943 dusze. Proboszcz farny utrzymywał się głównie z tzw. dziesięciny wytyczne oraz z folwarku bylickiego.
Na początku XIX wieku podjęto starania o przeprowadzenie gruntownego remontu świątyni. Już w 1816 r. ksiądz Szremowicz sprzedał srebra ze zbiorów parafialnych, gromadząc w ten sposób kwotę ponad 1900 zł. W 1827 roku fara wzbogaciła się, przejmując fundusze i cały majątek zniesionego probostwa przy kościele Świętego Ducha. Być może to przyczyniło się do konkretnych działań mających na celu odnowienie świątyni. Kościół farny przedstawiał bowiem wówczas zupełną ruinę. Przede wszystkim należało wymienić dach nad świątynią, rozebrać stary skarbiec oraz kruchtę. Do zakrystii planowano dobudować skarbiec i zrobić wejście z dworu. W prezbiterium planowano wymurować stały ołtarz główny oraz przenieść ambonę. Oprócz tego należało dokonać remontu organów i zrobić nowe wejście na chór. W 1849 r. dzięki staraniom proboszcza Tomasza Tobolczyka na miejscu starej drewnianej dzwonnicy wzniesiono nową murowaną. Z kolei w 1862 r. rozpoczęto budowę budynków gospodarczych parafii. Prace remontowe wewnątrz świątyni rozpoczęły się w 1863 r. i trwały do 1895 r. Założono wówczas sklepienia w nawie głównej i dobudowano kruchtę od strony zachodniej. Od północy dobudowano kaplicę MB Częstochowskiej, do której przeniesiony został ołtarz święrych Kryspina i Krystiana. Przekuto okna, wykonano polichromię i usunięto barokowe wyposażenie na rzecz neogotyckiego. Założono nową balustradę przed ołtarzem i wykonano nową ambonę. W późniejszcyh latach nawę główną rozdzielono dwoma rzędami filarów. Następnie powstał murowany chór, na którym umieszczono organy o dziesięciu głosach. Powstały trzy nowe ołtarze. Zwieńczeniem wszystkich prac remontowych w XIX wieku było ponowne poświęcenie kościoła pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża. Równocześnie poświęcono nagrobek Jana z Garbowa i sakramentarium.
W czasie II wojny światowej Niemcy zorganizowali w kościele magazyn odzieży zabranej Żydom, wywożonym głównie do pobliskiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Działania wojenne nie przyniosły większego uszczerbku świątyni, jedynie dach nad prezbiterium uległ częściowemu zniszczeniu podczas bombardowania miasta. Dzięki ofiarności organisty Henryka Berczyńskiego udało się zachować księgi parafialne i naczynia liturgiczne. Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku ówczesny proboszcz Serafina Opałko przyczynił się do kolejnego dużego remontu świątyni. Wymieniono wtedy witraże w prezbiterium i nawie oraz wymieniono polichromię. 5 lipca 1979 r. staraniem Opałki ruszyła budowa nowej świątyni parafialnej w mieście. W 1988 r. wymieniono ławki wewnątrz świątyni, a także wyremontowano dom parafialny. Jednak za czasów obecnego proboszcza Józefa Wronkiewicza, wykonano najwięcej prac konserwatorsko-remontowych. Wykonano brakujące odcinki chodnika procesyjnego wokół świątyni, wymieniono konstrukcję więźby dachowej i położono nową, specjalną dachówkę na całym kościele wraz z obróbką blacharską w miedzi. Następnie przemurowano sygnaturkę i naprawiono zniszczone zwieńczenia i szczyty kościoła. Przeprowadzo też czyszczenie i konserwację murów zewnętrznych. W 2002 r. przeprowadzono generalny remont organów oraz wyremontowano i przebudowano plebanię. W 2006 roku wyposażenie prezbiterium wymieniono z drewnianego na marmurowe.
[edytuj] Architektura
Kolski kościół Podwyższenia Świętego Krzyża zbudowany został z czerwonej cegły w stylu gotyckim. Korpus świątyni jest trzynawowy, halowy, z węższym i nieco niższym prostokątnym prezbiterium. Kościół jest z zewnątrz oszkarpowany. Posiada dwuspadowy dach pokryty dachówką, jedynie nad zakrystią - blachą. Sklepienia w nawach i bocznych kaplicach mają konstrukcję krzyżowo-żebrową, a w prezbiterium - gwiaździstą. Z zewnątrz na ścianie prezbiterium zawieszony został krucyfiks z XIX wieku. Na północnej ścianie w 1917 r. wmurowano tablicę upamiętniającą setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. W niszy po zachodnie stronie świątyni ustawiono figurę Matki Boskiej. Do kościoła prowadzą drzwi ze stali, wykonane na początku XX wieku w stylu neogotyckim.
[edytuj] Wystrój wnętrza
- Ołtarz główny - wymiary 8 m wysokości i 10 m szerokości; zbudowany z drewna w stylu neogotyckim; w centralnej części znajduje się krucyfiks pochodzący z XVIII wieku; po obu stronach ołtarza przedstawione są postacie świętych; po lewej stronie widzimy figury św. Stanisława Kostki i św. Floriana, z kolei po prawej stronie mamy rzeźby św. Kazimierza i św. Stanisława Biskupa.
- Lewy ołtarz boczny - neogotycki, drewniany, pochodzący z XIX wieku; w części środkowej znajduje się postać Jezusa Bolesnego, któremu towarzyszą święci Roch i Walenty; w zwieńczeniu ołtarza mieści się postać św. Józefa z Dzieciątkiem.
- Prawy ołtarz boczny - neogotycki, drewniany, pochodzący z XIX wieku; w niszy centralnej znajduje się figura Matki Bożej, bo bokach znajdują się rzeźby świętych Wawrzyńca i Kazimierza.
- Prezbiterium - najstarsza część świątyni; w jego części centralnej znajduje się drewniany ołtarz główny; oryginalne gotyckie sklepienie gwiaździste; witraże przedstwaiają sceny z życia Matki Bożej; pokryte jest nową marmurową posadzką.
- Nawa główna - sklepienia okien ozdobione są motywami roślinnymi i sylwetkami aniołów, natomiast witraże przedstawiają sceny związene z krzyżem i jego historią; sklepienie nawy ozdabiają sceny z życia Jezusa Chrystusa.
- Kaplica MB Nieustającej Pomocy - znajduje się w prawej części świątyni; znajduje się tutaj barokowy ołtarz z obrazem Matki Bożej; na ścianach znajduje się polichromia, w której przeważają motywy roślinne i różańcowe; okrągłe malowidła ścienne, znajdujące się przy wejściu do kaplicy, przedstawiają postacie ewangelistów Łukasza i Jana.
- Kaplica MB Częstochowskiej - znajduje się na przeciwko kaplicy MB Nieustającej Pomocy; ołtarz w stylu neogotyckim z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej; obrazowi towarzyszą stojące po bokach figury świętych Kryspina i Krystiana; po prawej stronie umieszczona jest szafka na oleje z herbem Nałęcz z 1809 r.; na ścianach kaplicy znajdują się herby województw I Rzeczypospolitej; obok tych herbów znajdują się także herb Polski i herb Koła, błędnie przedstawiony jako czerwony młyn o dwóch wieżach zwieńczonych czarnymi spiczastymi dachami, ze złotym kołam o pięciu szprychach, w błękitnej tarczy; nad wejściem do kaplicy znajdują się malowidła z wizerunkami ewangelistów Mateusza i Marka.
- Płyta nagrobna Jana z Garbowa herbu Sulima - najstarszy zabytek w świątyni, wykonana po roku 1454 w stylu gotyckim, z piaskowca; przedstawia prymitywnie wyrytą postać rycerza w postawie stojącej, odzianego w zbroję, na jego głowie znajduje się hełm zakrywający całą głowę z wyciętym otworem na oczy; rycerz jest jedną ręką wsparty na mieczu, drugą przytrzymuje tarczę z herbem Sulima. W bordiurze płyty pozostały jeszcze fargmenty łacińskich napisów: iacet magnificus ac, generosus dic, capit, colnesis.
- Sakramentarium - wykonane zostało w stylu późnorenesansowym w XVI wieku; znajduje się pomiędzy dwoma bogato zdobionymi półkolumnami; przedstawia wyobrażenie Ducha Świętego, wyrażone wizerunkiem gołębicy; po jego bokach znajdują się popiersia świętych Stanisława i Wojciecha.
- Ambona - umieszczona jest na jednym z filarów w nawie głównej po lewej stronie; zarówno jej korpus, jak i balustrada są rzeźbione ażurowymi motywami roślinnymi; nad amboną znajduje się baldachim ośmioboczny, zwieńczony wieżyczkami.
- Prospekt organowy - umieszczony na chórze, na wprost ołtarza głównego; szafa zawierająca prospekt została podzielona na siedem części, najwyższe i największe piszczałki znajdują się w części środkowej; pola piszczałkowe zakończone są u góry ostrymi trójlistnymi łukami; całość zdobiona jest złotem.
- Kropielnice - znajdują się w kruchcie, wykonane w stylu neogotyckim w XIX wieku z piaskowca, ośmioboczne; składają się z trzech części: bazy, trzonu i czaszy; czasza kielichowa jest wypełniona w środku zielonym marmurem.
- Rzeźba Świętego Bogumiła - znajduje się w prezbiterium, po lewej stronie; wykonana została na początku XX wieku z piaskowca, bez wyraźnych cech stylowych.
[edytuj] Parafia
| Parafia Rzymskokatolicka Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole | |
| Miejscowość | Koło |
| Adres | ul. Kościelna 10 62-600 Koło |
| Liczebność | 10 200 |
| Proboszcz | ks.kan. Józef Wronkiewicz |
| Duszpasterze | ks. Roman Kowszewicz, ks. Marek Wiśniewski |
| Odpust parafialny | I niedziela po 14 września |
| Nabożeństwa - dni powszednie - niedziela |
7:00, 18:00. 7:00, 9:00, 10:30, 12:00, 14:00, 18:00 |
| Wieczysta Adoracja | codziennie |
Parafia Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole należy do diecezji włocławskiej (dekanat kolski I). W skład parafii wchodzi południowo-zachodnia część miasta oraz wsie Dzierawy i wschodnia część Gozdowa. Na jej obszarze mieszka ponad 10200 osób, w większości katolików. Na terenie parafii znajduje się także klasztor ojców Bernardynów oraz kaplica cmentarna.
Odpust parafialny odbywa się w I niedzielę po 14 września. Natomiast odpust w kaplicy pw.Przemienienia Pańskiego na cmentarzu parafialnym - 6 sierpnia.
Proboszcz:
- ks.kan.Józef Wronkiewicz
Wikariusze:
- ks.Roman Kowszewicz
- ks.Marek Wiśniewski
[edytuj] Proboszczowie fary kolskiej
- Mikołaj Godziemba 1460
- Jan Kolęda 1521
- Wojciech Bieganowski 1623
- Jakub Modzelewski 1623-1641
- Wojciech Trzebuchowski 1692-1696
- Kazimierz Gurowski 1696-1697
- Kazimierz Pawiński 1697
- Stefan Sumiński 1759-1761
- Jan Gabriel Paciorkowski 1789-1791
- Franciszek Ksawery Dmochowski 1791-1793
- Ignacy Bardziński 1796
- Kazimierz Łubieński 1796-1808
- Marcin Szremowicz 1808-1833
- Tomasz Tobolczyk Motylewski 1833-1858
- Bonawentura Pawliński 1858
- Paweł Pierczyński 1858-1861
- Ignacy Andrzej Górski 1868-1887
- Edward Narkiewicz 1887-1911
- Wojciech Gniazdowski 1911-1929
- Józef Mężnicki 1929-1940
- Jan Czapla 1940-1941
- Bogumił Kasprzak 1945-1948
- Stanisław Śmietanko 1948-1952
- Aleksander Siencicki 1952-1955
- Julian Olejnik 1955-1965
- Stanisław Piotrowski 1965-1971
- Serafin Opałko 1971-1986
- Józef Nocny 1986-1989
- Kazimierz Chłopecki 1990-2001
- Józef Wronkiewicz 2001- nadal
[edytuj] Bibliografia
- Piotr Maluśkiewicz. Ziemia Konińska. Konin 1997
- P. Anders, W. Gostyński, B. Kucharski, W. Łęcki, P. Maluśkiewicz, J. Sobczak, Z. Szmidt. 155x Wielkopolska. Poznań 2000
- Józef Stanisław Mujta. Parafia rzymsko-katolicka pw. Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole. Warszawa 2003
