Klasyfikacja biologiczna
Z Wikipedii
Klasyfikowanie obiektów jest niezbędne wówczas, gdy mamy do czynienia z większą ich liczbą. Taki zbiór wymaga skatalogowania, w przeciwnym wypadku trudno byłoby się nim posługiwać. Ten sam zbiór można klasyfikować na podstawie różnych kryteriów. Dziedziną biologii, która zajmuje się klasyfikowaniem organizmów jest systematyka.
Klasyfikacja jako proces polega na tworzeniu logicznego systemu kategorii systematycznych obejmujących wszelkie lub określone organizmy.
Spis treści |
[edytuj] Klasyfikacja biologiczna
Klasyfikacja biologiczna ma strukturę hierarchiczną, z dość stabilnym "dołem", za to różnymi koncepcjami tego jak wygląda "szczyt". Dawniejsze historyczne systemy stawiały tam dwa "królestwa" - roślin i zwierząt, nie przystaje to jednak do stanu dzisiejszej wiedzy naukowej na temat rzeczywistych zależności między organizmami.
Współcześnie najpopularniejszy system, to zgodny z wiedzą genetyczną podział na trzy "domeny" - bakterie, archeany i eukarionty, przy czym w tej ostatniej wydziela się królestwa roślin, grzybów i zwierząt, oraz protistów - pierwotniaków. Wciąż popularny też jest starszy system "pięciu królestw" dzielący świat żywy na bakterie, protisty, rośliny, grzyby i zwierzęta, przy czym tylko trzy ostatnie uznaje się za monofiletyczne, pozostałe są parafiletyczne, a więc grupujące organizmy niekoniecznie blisko spokrewnione, choć pochodzące od jednego wspólnego przodka. Np. królestwo bakterii obejmuje tu dwie bardzo stare linie ewolucyjne, które – choć pozornie bardzo podobne – są od siebie odleglejsze niż np. człowiek i pieczarka (ssaki i podstawczaki).
W rzeczywistości wiele linii filogenetycznych, szczególnie prostych organizmów ma wciąż nieustaloną przynależność i ich "przydział" bywa arbitralną decyzją twórcy tej czy innej danej publikacji, lub konserwatywnym powieleniem dawnych, nietrafnych decyzji.
[edytuj] Jednostki klasyfikacji biologicznej
Podstawową jednostką klasyfikacji biologicznej jest gatunek biologiczny. Gatunki pogrupowane są w rodzaje, te z kolei łączy się w rodziny, rodziny w rzędy i tak dalej, aż do królestw. Każdą z rang można w razie potrzeby dzielić na podrangi, np. gatunek dzieli się czasem na podgatunki, rasy i odmiany. Najlepszym przykładem może być gatunek kota domowego, w którym olbrzymia różnorodność form zmusza hodowców do wyróżnienia niezliczonej niemal liczby ras i odmian. Z podobnym zjawiskiem możemy się spotkać również w przyrodzie, zwłaszcza wówczas, gdy dany gatunek zamieszkuje obszar o znacznym zróżnicowaniu środowiska. Taka mozaikowatość środowiska sprzyja wytwarzaniu podgatunków i ewentualnej specjacji.
Przyjęło się, że porównywalne rangi w systematyce roślin i systematyce zwierząt mają odmienne nazwy: w królestwie zwierząt wyróżnia się np. gromadę, która w królestwie roślin ma odpowiednik w postaci klasy. Natomiast gromada w świecie roślin odpowiada typowi w królestwie zwierząt. Winą za to zamieszanie należałoby obarczyć polskich systematyków, którzy nazwę gromady przypisują odmiennym rangą kategoriom. W nowszej literaturze polskiej dopuszcza się stosowanie nazwy typ zarówno dla roślin jak i dla zwierząt. Dla przejrzystości klasyfikacji i uniknięcia nieporozumień, należałoby przyjąć następującą hierarchię:
| Zwierzęta | Rośliny |
|---|---|
| Królestwo | Królestwo |
| Typ | Typ (dawniej Gromada) |
| Gromada | Klasa |
| Rząd | Rząd |
| Rodzina | Rodzina |
| Rodzaj | Rodzaj |
| Gatunek | Gatunek |
[edytuj] Nazewnictwo systematyczne
Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek klasyfikacji (taksonów) nadaje się nazwy łacińskie:
- uninominalne (jednoczłonowe) dla szczebli wyższych od gatunku
- binominalne (dwuczłonowe) dla gatunku
- trynominalne (trójczłonowe) dla podgatunku
Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy łacina była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady nazewnictwa biologicznego są określane przez odpowiednie kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego. Kodeksy te regulują zasady łacińskiego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki łacińskiej nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być Vaccinium myrtillus, czyli borówka czernica (polska nazwa systematyczna), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą.
Nazwy naukowe taksonów powyżej podstawowego (czyli gatunku) są jednoczłonowe, np. Ericaceae (rodzina wrzosowate). Nazwa gatunkowa zawsze (również w języku polskim) składa się z dwóch członów: nazwy rodzaju, do którego gatunek należy, i epitetu gatunkowego, określającego ściśle dany gatunek. Pełna łacińska nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.:
- Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.
Często spotykana duża litera L., oznaczająca Karola Linneusza, szwedzkiego systematyka, który ten system spopularyzował.
[edytuj] Przyrostki nazw
Dla taksonów powyżej rodzaju nazwy systematyczne tworzy się zazwyczaj z użyciem nazwy typowego rodzaju, dodając do niego standardowy przyrostek (suffiks), np. rodzaj Rosa (róża), rodzina Rosaceae (różowate), rząd Rosales (różowce). Przyrostki te zależą od królestwa i zebrane są w poniższej tabeli.
| Takson / Ranga | Rośliny | Glony | Grzyby | Zwierzęta |
|---|---|---|---|---|
| Gromada | -phyta | -mycota | ||
| Podgromada | -phytina | -mycotina | ||
| Klasa | -opsida | -phyceae | -mycetes | |
| Podklasa | -idae | -phycidae | -mycetidae | |
| Nadrząd | -anae | |||
| Rząd | -ales | |||
| Podrząd | -ineae | |||
| Infrarząd | -aria | |||
| Nadrodzina | -acea | -oidea | ||
| Rodzina | -aceae | -idae | ||
| Podrodzina | -oideae | -inae | ||
| Plemię | -eae | -ini | ||
| Podplemię | -inae | -ina | ||
Uwagi:
- Dla zwierząt standardowe przyrostki ustalone są tylko dla taksonów nadrodziny i niższych (artykuł 27.2 ICZN).
- Nazwy taksonów wyższych od rodziny mogą być tworzone na podstawie typowego rodzaju lub też być opisowe, np. Magnoliophyta, Angiospermae, Dicotyledones.
[edytuj] Klasyfikacja naturalna i sztuczna
Obiekty można klasyfikować na różne sposoby, na podstawie różnych kryteriów. Klasyfikacja może więc mieć charakter sztuczny i naturalny. W pierwszym wypadku, kryterium podziału może być podobieństwo morfologiczne lub siedliskowe. Na przykład podział zwierząt na lądowe i wodne jest sztuczny i nie oddaje nijak ich powiązań ewolucyjnych. Przykładem klasyfikacji sztucznej, ale niezwykle pożytecznej z punktu widzenia metodyki nauczania biologii jest podział zwierząt na kręgowce i bezkręgowce. Druga z wymienionych grup (bezkręgowce) jest jednostką sztuczną, a zaliczane do niej zwierzęta łączy tylko jedna cecha diagnostyczna, a mianowicie brak kręgosłupa.
Wraz z rozwojem biologii molekularnej hierarchiczne systemy klasyfikacyjne zyskały konkurencję w postaci coraz dokładniej odzwierciedlających filogenezę naturalnych klasyfikacji organizmów opartych na taksonomii filogenetycznej. Przykładem takiej klasyfikacji odnoszącej się do roślin okrytonasiennych jest system APG. W tradycyjnych systemach klasyfikacyjnych stosujących system kategorii biologicznych nie sposób zmieścić coraz bardziej dokładnego, ale też coraz bardziej złożonego obrazu drzewa życia. Nie można w sytuacji, gdy liczba kategorii systematycznych jest skończona stworzyć systemu, w którym każdy takson byłby monofiletyczny. Z drugiej strony złożoność taksonomii filogenetycznej powoduje, że trudno sobie wciąż jeszcze wyobrazić stosowanie innych niż tradycyjne systemy hierarchiczne do celów choćby dydaktycznych.
[edytuj] Zobacz też
- systematyka
- kategoria systematyczna
- przegląd zagadnień z zakresu biologii
- zalecenia dotyczące nazewnictwa biologicznego
