Jeleniowate

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Jeleniowate

Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	ssaki żyworodne
Szczep	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Rodzina	jeleniowate
Nazwa systematyczna
Cervidae
Goldfuss, 1820
Pudu, najmniejszy jeleń świata

Jeleniowate (Cervidae) - rodzina ssaków z rzędu parzystokopytnych (Artiodactyla). Należą do niej zwierzęta o kostnym, pełnym porożu (w przeciwieństwie do rogów) ulegającym u większości gatunków corocznej zmianie. Przykładowymi przedstawicielami są: sarna, daniel, łoś, renifer, mulak, mundżak i jeleń.

Jeleniowate są wysmukłe i dobrze przystosowane do biegu, mają silną szyję i głowę zwężającą się ku przodowi. Przednia część głowy nad pyskiem, zwana chrapami, jest u prawie wszystkich jeleniowatych naga, jedynie renifery mają chrapy owłosione. Warga górna jest nieprzedzielona, a w górnej szczęce są osadzone kły (in. grandle), w górnej szczęce siekaczy brak, a zęby policzkowe nie mają wysokiej korony. Długie i zgrabne nogi są zakończone wąskimi, zaostrzonymi kopytami, boczne niedorozwinięte palce kończą się kopytkami, tzw. repetkami lub szpilami. Ogon jest zwykle bardzo krótki.

[edytuj] Poroże

Poroże u wszystkich prawie gatunków (z wyjątkiem reniferów) występuje tylko u samców. Poroże jeleniowatych to wyrostki kości czołowych zbudowane z tkanki kostnej i zupełnie pozbawione substancji rogowej. Poroże składa się z pnia i odchodzących od niego odrostków. Co roku poroże jest zrzucane i odrasta ponownie. Tylko dolna część poroża, w postaci guzów na czaszce (możdżenie) stale pokryta jest skórą i nie ulega periodycznemu zrzucaniu. Proces zrzucania poroża jest wynikiem zmian zachodzących w tkankach u podstawy pnia; w tkance kostnej tworzą się jamy, które się wciąż powiększają i w końcu poroże się odłamuje. Rana, która powstała w trakcie zrzucania poroża, szybko zarasta pokrytą delikatnymi włoskami i bogato unaczynioną skórą. Naczynia krwionośne przynoszą substancje odżywcze i szybko rośnie nowe poroże, całkowicie pokryte skórą, tzw. scypułem. Z początku jest zbudowane z tkanki łącznej, już po trzech miesiącach u jelenia szlachetnego prawie całkowicie kostnieje; pokrywający je scypuł jest jednak jeszcze bogato unaczyniony i łatwo ulega obrażeniom i krwawi. W końcu 4 miesiąca scypuł zaczyna wysychać i jeleń ściera go o krzewy i pnie drzew. Poroże uszkodzone w okresie wzrostu rozwija się nieprawidłowo, często w miejscu zranienia tworzy się nowy odrostek. Na rozwoju poroża odbijają się wszelkie zaburzenia w czynnościach organów rozrodczych. Pierwsze poroże wyrastające u młodego jelenia jest zwykle nierozwidlone, tworząc tzw. szpice; ich posiadacz nazywany bywa szpicakiem. Gdy ma on już pełne dwa lata, zrzuca poroże, które następnie odrasta, tym razem zaopatrzone zazwyczaj w dwa odrostki. Dawniej sądzono, że co roku wyrasta poroże o większej liczbie odrostków, czyli że po wielkości poroża można dokładnie ocenić wiek jelenia. Tak jednak nie jest, gdyż liczba odrostków tworzących się na porożu zależy od stanu odżywienia osobnika i od jego warunków życia. Jeleń o porożu rozwidlonym z jednym odrostkiem zwie się widłakiem, o porożu z dwoma odrostkami, a więc o trzech końcach - szóstakiem. Po szóstaku idzie ósmak, dziesiątak, dwunastak, itd. Nie zawsze poroże jest symetrycznie zbudowane, często liczba odrostków po obu jego stronach bywa niejednakowa. Myśliwi oceniają jelenie według tej części poroża, która ma większą ilość odrostków, a więc jeśli z jednej strony jeleń ma 5 odrostków, a z drugiej 4, to nazywa się go dziesiątakiem nieregularnym. U podstawy pnia poroża wytwarzają się liczne kuliste wyrostki, tworzące tzw. różę. Szpice są pozbawione róży. Poroże jelenia nosi myśliwską nazwę wieńca. Niektóre gatunki jeleni mają całe życie poroże z dwóch 'gołych' tyk tzw. szydlarz lub o jednym odrostku, u innych dochodzą maksymalnie do dwóch odrostków. Zazwyczaj liczba odrostków zwiększa się z wiekiem, ulegając w starości redukcji. U bardzo starych osobników poroże może być ograniczone do grubego i długiego pnia z jednym krótkim odrostkiem stosunkowo. Jelenie z takim uwstecznionym porożem są bardzo niebezpieczne dla innych jeleni. Poroże poszczególnych gatunków jeleniowatych ma bardzo rozmaite kształty.

[edytuj] Sierść

Owłosienie jelenia składa się z włosów ościstych; włosów wełnistych jeleniowate nie mają. U niektórych gatunków latem uwłosienie jest plamiste, a zimą jednolite. Zwykle młode są wyraźnie plamiste. Na tyle ciała występuje jasna plama, tak zwane lustro, wyraźniejsze w zimie niż w lecie. Jeleniowate zmieniają sierść dwa razy do roku.

[edytuj] Ewolucja

Najdawniejsze szczątki jeleniowatych pochodzą z oligocenu. W plejstocenie żyły jelenie o kolosalnym porożu, jak np. jeleń olbrzymi (Megaloceros giganteus).

[edytuj] Występowanie

Jeleniowate zamieszkują lasy, lasostepy i tundrę wszystkich kontynentów poza Australią.

[edytuj] Behawior

Wszystkie gatunki jeleni żywią się pokarmem roślinnym. Żyją w stadach, samce w porze godowej prowadzą z sobą zażarte walki. Samica rodzi zwykle raz do roku jedno młode, niektóre tylko gatunki rodzą troje i więcej młodych. Okres ciąży jest zróżnicowany.

[edytuj] Systematyka

Wg starszej klasyfikacji rodzina jeleni dzieli się na dwie podrodziny: piżmowcowate (Moschinae) i jeleniowate (Cervinae). Obecnie piżmowcowate klasyfikuje się w oddzielnej rodzinie Moschidae, a do jeleniowatych zalicza się: